bài 1.6 Những định hớng đổi mới pp dạy học
1. Sự cần thiết phải bồi dỡng PPDH cho đội ngũ giáo viên các cơ sở GDKT&DN
Ngày nay, hầu hết các quốc gia đều coi nguồn nhân lực (NNL) là yếu tố cơ bản, có vai trò quyết định nhất đối với sự phát triển nhanh và bền vững của đất nớc. ở Việt Nam, trong nhiều văn kiện, nghị quyết, Đảng và Nhà n- ớc ta cũng đã ngày càng nhấn mạnh yếu tố quyết định này.
Do sự gia tăng dân số trong vài thập kỷ qua, NNL nớc ta có lợi thế lớn về quy mô số lợng. Tuy nhiên, trong thời đại ngày nay, với sự bùng nổ thông tin và sự hình thành và phát triển của nền kinh tế tri thức, với xu thế quốc tế hoá, toàn cầu hoá và cạnh tranh gay gắt đang diễn ra mạnh mẽ thì
chất lợng cao cùng với cơ cấu hợp lý của NNL (bao gồm cơ cấu trình độ, cơ cấu ngành nghề, cơ cấu vùng, miền, khu vực, địa bàn,...) mới là yếu tố quyết định đến sự phát triển của đất nớc.
Khả năng cạnh tranh của nền kinh tế Việt Nam trong tiến trình hội nhập kinh tế khu vực và thế giới, mặc dù đã đợc nâng cao nhiều trong mấy năm gần đây, là rất đáng lo ngại. Nguyên nhân chủ yếu làm hạn chế khả
năng cạnh tranh của nền kinh tế Việt Nam là do lực lợng lao động (LLLĐ) có chất lợng thấp. thậm chí còn đợc đánh giá là ở dới mức mà ở đó, nền kinh tế đợc xem là có nguy cơ mất sức cạnh tranh trên thị trờng toàn cầu.
Chất lợng NNL có thể đạt đợc chủ yếu thông qua giáo dục và đào tạo, trong đó GDKT&DN có vai trò cực kỳ quan trọng.
Trớc những đòi hỏi bức bách của thời đại và thực tiễn nớc ta trong tiến trình đẩy mạnh CNH, HĐH đất nớc, Đảng ta chủ trơng và nhấn mạnh việc phát huy cao độ nội lực, đồng thời tranh thủ nguồn lực bên ngoài và chủ động hội nhập kinh tế quốc tế để phát triển nhanh và bền vững.
Các yêu cầu và mục tiêu chiến lợc phát triển NNL và bao trùm lên là chiến lợc phát triển KT-XH nói chung của đất nớc đòi hỏi phải có các giải pháp mang tính cải cách mạnh mẽ về giáo dục và đào tạo, đặc biệt là về GDKT&DN nhằm vừa tăng qui mô GDKT&DN để góp phần nâng cao tỉ lệ lao động đợc qua đào tạo, lại vừa nâng cao chất lợng cũng nh đảm bảo cơ
cấu hợp lí NNL. Ngân hàng phát triển Châu á, một trong những tổ chức tài chính quốc tế hàng đầu, sau một vài dự án hỗ trợ kĩ thuật (Technical Assistance) đã đồng ý cho Chính phủ Việt Nam vay một khoản tiền hỗ trợ phát triển chính thức (ODA) để thực hiện Dự án GDKT&DN. Đây là một cơ hội lớn để chuyển giao các công nghệ GDKT&DN tiên tiến trên thế giới vào điều kiện, hoàn cảnh nớc ta.
Nh mọi ngời đều thấy, ở bất kỳ cấp bậc giáo dục - đào tạo nào, đội ngũ giáo viên (GV) cũng đều là lực lợng nòng cốt quyết định chất lợng đào
tạo. Hiện nay ở nớc ta, các loại hình GV trong các cơ sở GDKT&DN th- ờng đợc tuyển dụng từ nhiều nguồn khác nhau, trong đó chủ yếu là từ những KS, cử nhân hoặc KTV, CNKT. Số lợng GV từ nguồn đợc đào tạo tiền nhiệm/ban đầu (pre-service/initial training) để đạt đợc trình độ ĐH hoặc CĐ SPKT trớc khi đi dạy nghề là rất ít và số ngành nghề đào tạo cũng chỉ bao quát đợc khoảng 20% tổng số các ngành nghề đợc đào tạo trong hệ thống các cơ sở GDKT&DN. Nhìn chung, đội ngũ GV cha đáp ứng đợc nhu cầu của thực tế đào tạo ở các trờng, còn thiếu về số lợng, cha hợp lý về cơ cấu trình độ, ngành nghề, về phân bố, còn yếu về trình độ và chất lợng..
Trong những thập kỷ qua, Nhà nớc đã đề ra và tổ chức thực hiện nhiều chính sách và biện pháp thiết thực có tác động tích cực trong việc sử dụng và bồi dỡng đội ngũ GVDN.
Tuy nhiên, trong nhiều năm trở lại đây, phần đông GVDN không có
điều kiện bồi dỡng thờng xuyên và nâng cấp trình độ về chuyên môn kỹ thuật, về SP, thâm nhập thực tế sản xuất, ... dẫn đến tình trạng GVDN bất cập về kiến thức, thiếu kinh nghiệm thực tế, “dạy cái mình có chứ không dạy cái xã hội sẽ cần”. Nội dung, hình thức bồi dỡng cả về chuyên môn kỹ thuật và về s phạm cha phù hợp dẫn đến chất lợng và hiệu quả bồi dỡng kÐm.
Dự án hỗ trợ kỹ thuật xây dựng năng lực (TA3063-VIE) đợc thực hiện từ 1/6/1999 đã xác định một loạt vấn đề về chơng trình và học liệu trong hệ thống GDKT&DN, ví dụ nh:
Thiếu hớng dẫn, chơng trình: Hiện nay hệ thống GDKT&DN hoạt
động với các mẫu hớng dẫn chơng trình đã xây dựng từ khá lâu, có thể coi là đã quá lạc hậu. Không có chơng trình nào trong số này đợc chuẩn hoá
để cùng đợc thực hiện trong toàn quốc. Thông thờng, các chơng trình đợc thiết kế để đáp ứng nhu cầu đào tạo hiện tại, cha hoặc ít có định hớng vào nhu cầu trong tơng lai gần, thiếu các mục tiêu đào tạo cụ thể, các kế hoạch
dạy và học, thiếu các nguồn học liệu và quy trình kiểm tra, đánh giá phù hợp, v.v…
Thiếu học liệu: Hiện nay thiếu nghiêm trọng năng lực thể chế để sản xuất ra các nguồn tài liệu dạy và học bao gồm sách giáo trình, tài liệu h- ớng dẫn, tham khảo, tài liệu mẫu, các tài liệu dùng cho máy chiếu hắt qua
đầu OHP, băng video, v.v Điều này dẫn đến việc thiếu các loại học liệu… sẵn có đối với giáo viên và do vậy ảnh hởng đến khả năng dạy và học của giáo viên trên lớp và trong xởng thực hành.
Nghiệp vụ s phạm của nhiều GV có nhiều bất cập: Số đông các GV, kể cả các GV lâu năm cũng nh đã qua bồi dỡng s phạm bậc 1, bậc 2, còn lúng túng trong việc lập kế hoạch bài dạy (soạn giáo án), trong việc xác
định và viết mục tiêu của bài dạy, trong việc lực chọn hình thức và phơng pháp dạy học cũng nh các phơng tiện dạy học sao cho phù hợp với đối t- ợng ngời học, với các điều kiện dạy học thực tế, v.v…
Các phơng pháp dạy và học thụ động: Một nghiên cứu năm 1998 của Dự án “Tăng cờng năng lực các trung tâm dạy nghề” (Swisscontact, 12/1998) về các PPDH cho thấy có nhiều vấn đề cần đợc xem xét giải quyết. Ngoài việc không kết hợp lý thuyết với thực hành, các GV đã sử dụng cách tiếp cận dạy lý thuyết áp đặt một chiều từ trên GV xuống, trong
đó GV thuyết trình là chủ yếu. Giáo viên cung cấp rất ít cơ hội cho học sinh tham gia vào các hoạt động trong quá trình dạy học. Các quá trình t-
ơng tác có sự trợ giúp của phơng tiện giảng dạy hiếm khi đợc sử dụng trên líp, v.v...
Những điều trên cho thấy, dù Dự án với số tiền lớn bao nhiêu đi nữa, nếu không đầu t vào nhân tố con ngời, trớc hết là đầu t vào việc bồi dỡng về chuyên môn và s phạm cho đội ngũ giáo viên để họ chuyển giao đợc những công nghệ đào tạo mới thông qua Dự án vào điều kiện cụ thể ở nớc ta thì chắc chắn Dự sẽ không thu đợc kết quả mong muốn.