VÀ QUẢN LÝ PHẠM VI DỰ ÁN
CHƯƠNG 9 QUẢN LÝ RỦI RO DỰ ÁN
1. MỘT SỐ KHÁI NIỆM CƠ BẢN
1.1. Rủi ro và bất ủịnh trong quản lý dự ỏn
Quỏ trỡnh ra quyết ủịnh trong quản lý dự ỏn thường diễn ra trong bối cảnh hiện diện ở một chừng mực nhất ủịnh nào ủú cỏc yếu tố bất ủịnh. Cỏc yếu tố bất ủịnh ủú cú nguồn gốc từ:
- Trong khi lựa chọn quyết ủịnh tối ưu khụng nắm vững hết: cỏc tham số, cỏc tỡnh huống cú thể xảy ra, cỏc trạng thỏi...; khụng thể tớnh ủầy ủủ và chớnh xỏc tất cả thụng tin, thậm chớ kể cả phần thụng tin trong tầm tay; sự thay ủổi của mụi trường...;
- Các yếu tố ngẫu nhiên;
- Cỏc yếu tố ủối khỏng mang tớnh chủ quan khi quỏ trỡnh ra quyết ủịnh diễn ra trong tỡnh huống cú quyền lợi khụng cựng chiều, thậm chớ ủối lập của ủối tỏc.
Như vậy, dự ỏn luụn diễn ra trong ủiều kiện rủi ro và bất ủịnh. Hai phạm trự này liờn quan mật thiết với nhau.
Bất ủịnh, hiểu theo nghĩa rộng, là sự khụng ủầy ủủ và khụng chớnh xỏc của thụng tin về cỏc ủiều kiện thực hiện dự ỏn, trong ủú cú cỏc vấn ủề liờn quan ủến chi phớ và kết quả dự ỏn.
Bất ủịnh phản ỏnh tỡnh huống trong ủú khụng tớnh ủược xỏc suất xuất hiện của sự kiện.
Rủi ro dự án là tổng hợp những yếu tố ngẫu nhiên, những tình huống không thuận lợi liờn quan ủến bất ủịnh, cú thể ủo lường bằng xỏc suất khụng ủạt mục tiờu ủó ủịnh của dự ỏn và gây nên các mất mát, thiệt hại.
Như vậy, theo ý hiểu thông thường, rủi ro luôn luôn là yếu tố mang mầu sắc tiêu cực, nhưng khỏc với bất ủịnh, rủi ro cú thể ủo lường, lượng hoỏ ủược.
Rủi ro liờn quan ủến những kết cục thiệt hại và mất mỏt. Về mặt toỏn học cú thể xem rủi ro là một hàm số của mức ủộ thiệt hại với biến số là sự khụng chắc chắn. ðõy là một hàm số thuận biến, nghĩa là ủộ khụng chắc chắn càng cao thỡ rủi ro càng lớn, thể hiện ở mức thiệt hại càng cao.
Bản chất của rủi ro, bất ủịnh trong thực hiện dự ỏn liờn quan trước hết tới khả năng bị thiệt hại về tài chính do hậu quả của tính dự báo, tính xác suất của các dòng tiền và do phải thực hiện cỏc yếu tố mang tớnh xỏc suất của dự ỏn. Ngoài ra, rủi ro và bất ủịnh cũng liờn quan tới sự ủa dạng của cỏc thành viờn dự ỏn, cỏc loại nguồn lực dựng trong dự ỏn và cỏc loại hoàn cảnh, tỡnh huống ủa dạng bờn trong, cũng như bờn ngoài dự ỏn.
Mối liờn hệ giữa bất ủịnh, rủi ro và thiệt hại cú thể ủược biểu diễn trong hỡnh 9.1.
Bất ủịnh sự khụng ủầy ủủ và không chính xác của thông tin về cỏc ủiều kiện thựchiện dự án
Rủi ro
khả năng, xác suất thiệt hại, mất mát liờn quan ủến bất ủịnh
Thiệt hại
thiệt hại, mất mát do xuất hiện sự kiện rủi ro trong ủiều kiện bất ủịnh, ví dụ mất thời gian làm việc của công nhân, thiếu hụt thu nhập, gia tăng chi phí ...
Hỡnh 9.1. Mối liờn hệ giữa bất ủịnh, rủi ro và thiệt hại
Bảng 9.1. Cơ cấu của hệ thống quản lý rủi ro Xỏc ủịnh và nhận dạng rủi ro
Phõn tớch và ủỏnh giỏ rủi ro
Lựa chọn phương pháp quản lý rủi ro
Sử dụng cỏc phương phỏp ủó chọn và ra quyết ủịnh trong ủiều kiện rủi ro Phản ứng khi xuất hiện sự kiện rủi ro
Xây dựng và thực thi các biện pháp giảm thiểu rủi ro
Quản lý rủi ro dự án
Kiểm tra, phõn tớch và ủỏnh giỏ cỏc hoạt ủộng hạn chế rủi ro 1.2. Quản lý rủi ro dự án
Quản lý dự ỏn khụng chỉ là xỏc nhận sự hiện diện của bất ủịnh, rủi ro, khụng chỉ là phõn tớch chỳng cựng cỏc mất mỏt, thiệt hại. Rủi ro của dự ỏn cú thể và cần thiết phải ủược quản lý.
Quản lý rủi ro dự án là tổng hợp các phương pháp phân tích và vô hiệu hoá các yếu tố rủi ro ủược thực hiện trong hệ thống lập kế hoạch, giỏm sỏt và ủiều chỉnh dự ỏn. Quản lý rủi ro là một chức năng/phõn hệ trong quản lý dự ỏn, cơ cấu của nú ủược thể hiện trong bảng 9.1.
Bảng 9.2. Các phương pháp quản lý rủi ro dự án Thiết lập và thực hiện chiến lược quản lý rủi ro
Cỏc phương phỏp ủối phú với rủi ro, bao gồm dự bỏo mụi trường bờn ngoài của dự án; marketing dự án và sản phẩm dự án; theo dõi môi trường pháp lý, môi trường kinh tế - xã hội; thành lập hệ thống dự trữ trong dự án
Các phương pháp phân chia rủi ro: phân chia rủi ro theo thời gian, phân chia rủi ro giữa các thành viên dự án...
Cỏc phương phỏp khoanh vựng rủi ro ỏp dụng cho cỏc dự ỏn cú ủộ rủi ro cao trong hệ thống nhiều dự án: thành lập bộ phận chuyên thực hiện các dự án rủi ro cao Các phương pháp quản lý rủi ro dự án
Các phương pháp thoát khỏi rủi ro bao gồm từ chối các dự án rủi ro cao, từ chối ủối tỏc khụng tin cậy, phương phỏp bảo hiểm rủi ro, tỡm kiếm cỏc bảo ủảm...
Quản lý rủi ro là việc nhận dạng, ủo lường mức ủộ rủi ro, trờn cơ sở ủú lựa chọn, triển khai và quản lý cỏc hoạt ủộng nhằm hạn chế và khắc phục rủi ro trong suốt vũng ủời dự ỏn.
Quản lý rủi ro là việc chủ ủộng kiểm soỏt cỏc sự kiện tương lai dựa trờn cơ sở kết quả dự bỏo trước cỏc sự kiện xảy ra chứ khụng phải là phản ứng thụ ủộng. Như vậy, một chương trỡnh quản lý rủi ro hiệu quả không những làm giảm bớt xác suất xuất hiện rủi ro mà còn làm giảm mức ủộ ảnh hưởng của chỳng ủến việc thực hiện cỏc mục tiờu của dự ỏn. Cỏc phương phỏp quản lý rủi ro dự ỏn ủược thể hiện trong bảng 9.2.
Cỏc phương phỏp quản lý rủi ro dự ỏn sẽ ủược xem xột cụ thể ở cỏc mục sau của chương này.
Bảng 9.3. Nhiệm vụ và nội dung quản lý rủi ro theo vũng ủời dự ỏn Cỏc giai ủoạn theo
vũng ủời dự ỏn
Giai ủoạn tớnh toỏn và kiểm soát hiệu
quả
Nhiệm vụ của quản lý rủi ro dự án
Ý tưởng dự án
- Nhận dạng cỏc yếu tố rủi ro và bất ủịnh - Xỏc ủịnh mức ủộ quan trọng của cỏc yếu tố
rủi ro và bất ủịnh bằng cỏc phương phỏp chuyên gia
- Phõn tớch ủộ nhạy Giai
ủoạn tiền dự án
Luận chứng tiền dự án
Xỏc ủịnh hiệu quả dự án
- Cõy quyết ủịnh - Kiểm tra ủộ vững chắc - Xỏc ủịnh ủiểm hoà vốn
- Mụ tả chớnh thức cỏc rủi ro và bất ủịnh - Phân tích các kịch bản
- Phương pháp mô phỏng Monte-Carlo Thiết kế sơ
bộ
- Chỉnh sửa cõy quyết ủịnh - Phân chia rủi ro
- Xỏc ủịnh cơ cấu và khối lượng của hệ thống dự trữ cho các chi phí không lường trước - Tính toán rủi ro tài chính của dự án:
+ Rủi ro thuế + Rủi ro thanh toán
+ Rủi ro xây dựng dở dang Giai
ủoạn lập dự án
Thiết kế chi tiết
Lập dự toán và ngân
sách dự án - Chỉnh sửa các tham số dự án theo kết quả phân tích rủi ro
- Lập ngõn sỏch dự ỏn cú tớnh ủến cỏc chi phớ không lường trước
Hợp ủồng - Hỡnh thành ngõn sỏch thực hiện dự ỏn
- Bảo hiểm rủi ro
- Phương pháp tính toán rủi ro từng phần dự án
Giai ủoạn thực hiện
dự án Xây dựng
Giám sát hiệu quả trong thực hiện dự
án - Kiểm soát sử dụng dự trữ cho các chi phí không lường trước
- Chỉnh sửa ngân sách Nghiệm thu,
bàn giao
- Phân tích sử dụng dự trữ cho các chi phí không lường trước
Giai ủoạn kết thúc dự án
Kết thúc dự án
Phân tích hiệu quả
dự ỏn - Phõn tớch cỏc bất ủịnh và rủi ro thực tế ủó xảy ra theo kết quả dự án
1.3. Nhiệm vụ của quản lý rủi ro theo cỏc giai ủoạn của vũng ủời dự ỏn
Quản lý rủi ro là quỏ trỡnh liờn tục, ủược thực hiện trong tất cả cỏc giai ủoạn của vũng ủời dự ỏn kể từ khi mới hỡnh thành ủến khi kết thỳc dự ỏn. Dự ỏn thường cú rủi ro cao trong giai ủoạn ủầu hỡnh thành. Cũn trong suốt vũng ủời dự ỏn, nhiều khõu cụng việc cú mức ủộ rủi
ro cao nờn cần thiết phải phõn chia thành nhiều giai ủoạn ủể xem xột, phõn tớch rủi ro, trờn cơ sở ủú lựa chọn cỏc giải phỏp phự hợp nhằm giảm bớt và loại trừ rủi ro. Quản lý rủi ro ủược thực hiện trong suốt vũng ủời của dự ỏn và ủược thể hiện trong bảng 9.3.
1.4. Tổ chức thực hiện quản lý rủi ro dự án
Hệ thống quản lý rủi ro là một lĩnh vực hoạt ủộng ủặc thự, nú hướng tới việc làm dịu cỏc ảnh hưởng của rủi ro ủối với kết quả cuối cựng của dự ỏn. Mụ hỡnh tổ chức cỏc cụng việc quản lý rủi ro ủược thể hiện trong bảng 9.3. Cụng việc quản lý rủi ro do chủ nhiệm dự ỏn chịu trỏch nhiệm thực hiện trong mối quan hệ chặt chẽ với các thành viên khách của dự án. Quá trình quản lý rủi ro phải ủược thực hiện theo một số bước nhất ủịnh. Cỏc bước chớnh của quỏ trỡnh quản lý rủi ro là:
- Xỏc ủịnh rủi ro.
- Phõn tớch và ủỏnh giỏ rủi ro dự ỏn.
Mục ủớch dự ỏn
Thông tin về các tình huống và phân tích
Cỏc mức ủộ rủi ro Xỏc suất xuất hiện sự kiện
Các phương án sắp xếp
Lựa chọn chiến lược quản lý
Hạn chế mức ủộ rủi ro
Vấn ủề tõm lý trong tiếp thụ rủi ro
Chương trỡnh hành ủộng nhằm hạn chế rủi ro
Tổ chức thực hiện chương trình
Kiểm soát thực hiện chương trình
Phõn tớch, ủỏnh giỏ kết quả và ra quyết ủịnh Hình 9.2. Mô hình tổ chức thực hiện quản lý rủi ro dự án
- Lựa chọn các phương pháp quản lý rủi ro.
- Áp dụng cỏc phương phỏp ủó chọn.
- đánh giá kết quả của quản lý rủi ro.
Mụ hỡnh tổ chức thực hiện quản lý rủi ro ủược thể hiện trong hỡnh 9.2.
Phõn tớch rủi ro dự ỏn yờu cầu tiếp cận rủi ro khụng như là một tham số thống kờ cố ủịnh mà phải như là một tham số cú thể quản lý. Cú thể và cần phải cú cỏc biện phỏp tỏc ủộng tới mức ủộ của rủi ro. Nghĩa là phải xỏc ủịnh rủi ro với mục ủớch tối thiểu hoỏ nú hoặc ủền bự thiệt hại do nú gõy ra. ðể nghiờn cứu về vấn ủề này người ta ủó ủưa ra lý luận về mức rủi ro cú thể chấp nhận ủược.
Cơ sở của lý luận về mức ủộ rủi ro cú thể chấp nhận ủược là quan niệm cho rằng khụng thể triệt tiờu hoàn toàn cỏc nguyờn nhõn cú thể dẫn ủến cỏc bước phỏt triển khụng mong muốn của dự ỏn, và cuối cựng là dẫn ủến sự sai khỏc so với mục tiờu ủó lựa chọn ban ủầu cho dự ỏn.
Quỏ trỡnh thực hiện mục tiờu ủó chọn cú thể ủược diễn ra trờn cơ sở của cỏc quyết ủịnh mang tớnh thoả hiệp, nghĩa là chấp nhận một mức ủộ rủi ro nhất ủịnh nào ủú. Mức ủộ này tương ứng với một sự cõn bằng nhất ủịnh giữa một bờn là lợi nhuận kỳ vọng và một bờn là nguy cơ thiệt hại, mất mỏt do rủi ro gõy nờn, nú cần phải ủược dựa trờn cỏc phõn tớch nghiờm tỳc và cỏc phép tính chuyên môn.
Cỏc phương phỏp quản lý rủi ro dự ỏn ủược xem xột trong cỏc phần tiếp theo cho phộp không chỉ nhận dạng và sắp xếp các yếu tố rủi ro mà còn cho phép mô hình hoá quá trình thực hiện dự ỏn (từ gúc ủộ quản lý rủi ro), ủỏnh giỏ xỏc suất xuất hiện cỏc tỡnh huống khụng thuận lợi, lựa chọn phương phỏp tối thiểu hoỏ nú hoặc biện phỏp ủền bự thiệt hại do rủi ro gõy nờn, theo dừi cỏc tham số của dự ỏn trong quỏ trỡnh thực hiện và cuối cựng ủiều chỉnh cỏc thay ủổi theo hướng cần thiết.
Mục tiờu của quản lý rủi ro dự ỏn là khụng chỉ ủào sõu phõn tớch dự ỏn mà cũn là nõng cao hiệu quả của cỏc quyết ủịnh ủầu tư.