CHƯƠNG IV QUI TRÌNH LẬP KẾ HOẠCH PHÁT TRIỂN
II. QUY TRÌNH TIẾN ðỘ LẬP KẾ HOẠCH PHÁT TRIỂN KINH TẾ
2. Cỏc phương phỏp theo dừi và ủỏnh giỏ
TD thực hiện kế hoạch phát triển KTXH là việc thu thập một cách liên tục và có hệ thống những thông tin về quá trình triển khai thực hiện các mục tiờu, nhiệm vụ ủề ra trong kế hoạch phỏt triển KT-XH.
ðG thực hiện kế hoạch phỏt triển KTXH là việc xem xột mức ủộ thực hiện cỏc nhiệm vụ hay mục tiờu cụ thể nào ủú trong kế hoạch phỏt triển KT- XH theo từng giai ủoạn thực hiện hoặc khi kết thỳc kỳ kế hoạch và từ ủú rỳt ra bài học cho việc lập các kế hoạch tiếp theo.
Chủ thể của TD&ðG kế hoạch phỏt triển KTXH là cỏc cấp lónh ủạo, chỉ ủạo, ủiều hành kế hoạch và cỏc bờn cú liờn quan. ðối tượng của TD&ðG là quỏ trỡnh thực hiện kế hoạch với chủ yếu là cỏc hoạt ủộng, ủầu vào và ủầu ra.
TD&ðG thực hiện kế hoạch là hai hoạt ủộng ủộc lập nhưng cú tỏc dụng hỗ trợ lẫn nhau. Hoạt ủộng TD thu thập thụng tin về tỡnh hỡnh thực hiện từng mục tiờu kế hoạch. Như vậy, mục ủớch của TD là mụ tả lại quỏ
nguy cơ khụng ủạt hay cú diễn biến bất thường trong nền kinh tế.
2.1. TD&ðG dựa trên kết quả
TD&ðG dựa trên kết quả là một quá trình liên tục thu thập và phân tớch số liệu về cỏc chỉ số theo dừi ủể so sỏnh với cỏc kết quả dự ủịnh, xem xột mức ủộ thực hiện của cỏc mục tiờu kế hoạch. ðối tượng của TD&ðG dựa trờn kết quả khụng chỉ là cỏc hoạt ủộng, ủầu vào như nguồn lực tài chớnh, nguồn nhõn lực ủể thực hiện cỏc kế hoạch và cỏc ủầu ra của kế hoạch mà cũn xem xột kết quả và tỏc ủộng của thực hiện kế hoạch dựa trờn mối liên hệ logic giữa các chỉ số GS.
Cơ sở của TD&ðG dựa trên kết quả là lý thuyết về quản lý dựa trên kết quả phát triển. Quản lý dựa trên kết quả phát triển là một chiến lược hay phương phỏp quản lý mà cỏc tổ chức sử dụng ủể ủảm bảo rằng cỏc hoạt ủộng, sản phẩm và dịch vụ của mỡnh gúp phần vào việc ủạt ủược kết quả mong muốn.
Những khái niệm cốt lõi của quản lý dựa trên kết quả phát triển là:
• ðịnh hướng theo mục ủớch: việc ủặt ra cỏc mục ủớch và kết quả rừ ràng sẽ ủưa ra mục tiờu cho thay ủổi cũng như cơ hội ủể ủỏnh giỏ xem liệu sự thay ủổi cú diễn ra hay khụng.
• Quan hệ nhõn quả: nhiều ủầu vào và hoạt ủộng sẽ cho ra ủầu ra, kết quả và tỏc ủộng một cỏch lụgic, hay cũn gọi là 'chuỗi kết quả'.
• Liờn tục cải tiến: việc ủỏnh giỏ kết quả thường kỳ sẽ giỳp ta cú cơ sở ủể ủiều chỉnh (ủiều chỉnh chiến lược và chiến thuật) nhằm ủảm bảo chương trỡnh ủi ủỳng hướng cũng như cú thể tối ủa húa kết quả của cỏc chương trỡnh ủược thực hiện.
Trong quản lý dựa trên kết quả phát triển có sử dụng chuỗi kết quả bao gồm:
(i) Tỏc ủộng: là những thay ủổi mang tớnh dài hạn trong cuộc sống người dân hoặc trong các tổ chức/đồn thể nhờ vào việc sử dụng các đầu ra.
Tỏc ủộng thường là những thay ủổi cú ảnh hưởng ủến một bộ phận ủụng ủảo người dân hoặc nhiều lĩnh vực xã hội. Chúng ta thường chỉ nhận thấy các tỏc ủộng vào cuối thời kỳ kế hoạch.
(ii) Kết quả: là thay ủổi ngắn hạn và trung hạn ủạt ủược hoặc cú khả năng ủạt ủược do sử dụng cỏc ủầu ra. Kết quả khụng hoàn toàn phụ thuộc vào sự kiểm soát của các cơ quan cung cấp hàng hóa và dịch vụ.
(iii) ðầu ra: là cỏc hàng húa và dịch vụ do một hoạt ủộng tạo ra. ðầu ra hoàn toàn thuộc quyền kiểm soát của cơ quan cung cấp hàng hóa và dịch vụ ủú.
(iv) Hoạt ủộng: là cụng việc thực hiện mà thụng qua ủú cỏc ủầu vào như vốn, hỗ trợ kỹ thuật và cỏc loại nguồn lực khỏc ủược huy ủộng ủể tạo ra cỏc ủầu ra cụ thể.
(v) ðầu vào: Nguồn lực tài chính, nhân lực và nguyên vật liệu cần thiết ủể tạo ra những ủầu ra dự kiến thụng qua việc thực hiện cỏc hoạt ủộng theo kế hoạch.
Chuỗi kết quả cho thấy cỏc hoạt ủộng, thụng qua chuỗi quan hệ nhõn quả trung gian, sẽ giúp thực hiện các mục tiêu của dự án, chương trình và chớnh sỏch ủú như thế nào.
Chu trỡnh quản lý dựa trờn kết quả kết thỳc khi tiến hành ủiều chỉnh các kế hoạch thực hiện hàng năm nhằm nâng cao hiệu quả dựa trên các thụng tin về kết quả hoạt ủộng.
Quản lý dựa trờn kết quả cú thể ủược ỏp dụng ủể quản lý ở cấp ủộ cỏ nhân nhằm nâng cao hiệu quả và hiệu suất làm việc của các cá nhân, ở cấp ủộ tổ chức như cỏc doanh nghiệp, cỏc ban quản lý dự ỏn/chương trỡnh, cỏc trường học, cỏc viện hoặc cỏc tổ chức dõn sự ủể nõng cao hiệu quả và hiệu suất hoạt ủộng của cỏc tổ chức, và ở cấp ủộ chớnh sỏch như trong Chớnh phủ nhằm nâng cao hiệu quả và hiệu lực thực hiện chính sách.
Theo Jody Zali Kusek và Ray C. Rist (World Bank - 2004), quá trình thiết kế, xõy dựng và vận hành hệ thống TD&ðG dựa trờn kết quả ủược chia thành 10 bước, bao gồm ủỏnh giỏ mức ủộ sẵn sàng của một quốc gia/tổ chức thực hiện quản lý theo kết quả; thống nhất về các kết quả cần TD&ðG; lựa chọn cỏc chỉ số then chốt ủể theo dừi kết quả; thu thập cỏc dữ liệu tỡnh trạng ban ủầu; thiết lập cỏc chỉ tiờu phản ỏnh kết quả; theo dừi kết quả, tiến hành ủỏnh giỏ; bỏo cỏo cỏc phỏt hiện; sử dụng cỏc phỏt hiện; và duy trỡ hệ thống TD&ðG trong tổ chức.
2.3. So sánh TD&ðG thực hiện và TD&ðG dựa trên kết quả
ðối tượng trọng tâm của TD&ðG thực hiện là quá trình triển khai
Bảng 5.2: Vớ dụ phõn biệt TD&ðG thực hiện và ủối tượng của TD&ðG dựa trên kết quả
TD&ðG thực hiện TD&ðG dựa trên kết quả
ðầu vào ðầu ra Kết quả Tỏc ủộng
- ðầu tư cho bệnh viện và cơ sở y tế
- Số bệnh viện, cơ sở y tế ủược xây dựng
- Tỷ lệ người dân ủược khỏm chữa bệnh tại các bệnh viện và cơ sở y tế tăng
- Sức khoẻ nhân dân ủược cải thiện:
+ Tỷ lệ người dân mắc bệnh nguy hiểm giảm
+ Tuổi thọ tăng lên - ðầu tư cho
giáo dục
- Số trường học ủược xõy dựng - Số giáo viên ủược ủào tạo
- Tỷ lệ học sinh ủi học tăng
- Tỷ lệ học sinh trên một lớp giảm - Trỡnh ủộ giỏo viờn ủược nõng lên
- Chất lượng giáo dục ủược cải thiện:
+ Tỷ lệ học sinh tốt nghiệp các cấp tăng lên
+ Tỷ lệ học sinh tốt nghiệp ủạt loại khỏ tăng
Nguồn: Sổ tay TD&ðG dựa trên kết quả kế hoạch phát triển KTXH, Bộ KH-ðT, trang 12.
Hệ thống thông tin trong hệ thống TD&ðG thực hiện thường nghèo nàn và khụng ủược quan tõm ủầy ủủ. Chớnh phủ khụng thể theo dừi sỏt tiến trỡnh thực hiện và cỏc tỏc ủộng của việc thực hiện kế hoạch. Trong khi ủú, trong hệ thống TD&ðG, cỏc thụng tin ủược phản hồi liờn tục. Chớnh phủ cú thể theo dừi tiến trỡnh thực hiện và xem xột tỏc ủộng của kế hoạch và cú thể ủưa ra những ủiều chỉnh kịp thời nếu thấy cần thiết.
Trong TD&ðG thực hiện, người dõn khụng biết rừ cỏc hoạt ủộng của Chớnh phủ ủạt ủược kết quả gỡ và cú tỏc ủộng như thế nào ủến họ vỡ khụng cú sự gắn kết chặt chẽ giữa cỏc hoạt ủộng, ủầu vào, ủầu ra với kết quả và tỏc ủộng. Ngược lại, TD&ðG dựa trờn kết quả cho người dõn thấy rừ hoạt ủộng của Chớnh phủ ủạt ủược kết quả gỡ và cú tỏc ủộng như thế nào ủến họ. Do ủú, tớnh minh bạch và dõn chủ của hệ thống TD&ðG dựa trờn kết quả cao hơn.
Tính trách nhiệm của TD&ðG thực hiện thường không rõ ràng và chỉ trong nội bộ cơ quan, khụng gắn kết với cỏc ủơn vị bờn ngoài. Cũn tớnh trỏch nhiệm trong TD&ðG dựa trờn kết quả ủược phõn cụng cụ thể và rừ ràng hơn.
2.4. Chuyển ủổi từ phương phỏp TD&ðG thực hiện sang TD&ðG dựa trên kết quả ở Việt Nam
2.4.1. Sự cần thiết chuyển ủổi sang TD&ðG theo kết quả
Ở nước ta hiện nay, quỏ trỡnh theo dừi và ủỏnh giỏ kế hoạch phỏt triển KTXH hiện nay vẫn mang nặng xu hướng TD&ðG thực hiện. Các báo cáo ủỏnh giỏ thực hiện kế họach hiện nay vẫn mang nặng tớnh mụ tả thành tớch là chớnh, hoạt ủộng theo dừi chủ yếu ủược thực hiện dưới hỡnh thức giỏm sỏt thực hiện qui trình và thực hiện các chỉ tiêu kế hoạch. Hệ quả của cách TD&ðG này là thành quả kinh tế của chúng ta hiện nay dường như mới chỉ thực sự tạo ra sự thay ủổi về mặt lượng, cũn sự thay ủổi về chất cũn nhiều hạn chế. Núi cỏch khỏc, thành tớch trong phỏt triển KTXH xột về ủầu ra thỡ cú nhiều tiến bộ, nhưng xột về tỏc ủộng ủến mục ủớch cuối cựng của phỏt triển kinh tế thì chưa thực sự rõ nét.
Với mục tiờu phỏt triển bền vững, phỏt triển kinh tế phải ủảm bảo cả về lượng và chất, công tác kế hoạch hóa phát triển kinh tế xã hội cũng cần cú bước ủổi mới ủể giỳp thực hiện mục tiờu chung này. Sự ủổi mới trong cụng tỏc kế hoạch húa khụng chỉ dừng lại ở khõu lập kế hoạch, mà ủũi hỏi phải ủổi mới cả trong khõu tổ chức thực hiện, trong ủú TD&ðG thực hiện kế họach là cốt lõi.
ðổi mới TD&ðG theo kết quả là xu hướng tất yếu, nó vừa phù hợp với ủũi hỏi của quỏ trỡnh ủổi mới, vừa phự hợp với cỏc ủiều kiện và cơ hội hiện nay trong lĩnh vực quản lý và ủiều hành nền kinh tế.
2.4.2. Cơ hội và ủiều kiện chuyển ủổi sang TD&ðG theo kết quả ở Việt Nam.
Cùng với những nỗ lực chung của các cấp chính quyền, sự hỗ trợ về nhiều mặt từ cỏc nhà tài trợ nước ngoài, Việt Nam ủó ủạt ủược những tiến bộ nhanh trong lĩnh vực quản lý kinh tế. Năng lực quản lý của các cấp chính
chớnh quyền ủó chỳ trọng nhiều hơn ủến cỏch tiếp cận quản lý theo kết quả (tỏc ủộng). Sự thay ủổi này cũng ủược thể hiện ngay trong khõu lập kế hoạch kế hoạch phát triển kinh tế xã hội.
Quỏ trỡnh chuyển ủổi cơ chế quản lý kinh tế, sự sẵn sàng của cỏc cấp chớnh quyền, cả về năng lực con người và năng lực tổ chức, sự chuyển ủổi cỏc phương phỏp quản lý kinh tế hiện nay ủược xem là cơ hội tốt cho việc chuyển ủổi từ hệ thống TD&ðG thực hiện sang hệ thống TD&ðG theo kết quả.
Tuy nhiờn, ủể triển khai TD&ðG theo kết quả ở Việt Nam hiện nay một cỏch cú hiệu quả, cần phải cú một số ủiều kiện tiờn quyết như: ỏp dụng cách tiếp cận theo kết quả ngay từ khâu lập kế hoạch, các cấp chính quyền ủịa phương cam kết sõu hơn vào quỏ trỡnh chuyển ủổi phương phỏp TD&ðG, hệ thống thụng tin TD&ðG ủược kiện toàn ủể ủỏp ứng yờu cầu thụng tin theo dừi và ủỏnh giỏ, bộ mỏy theo dừi ủỏnh giỏ ủược tổ chức lại cho phự hợp với yờu cầu của phương phỏp mới, ủội ngũ nhõn sự chuyờn mụn ủược nõng cao năng lực, vv.