Chương X SÂU HẠI CÂY CÔNG NGHIỆP
4.2. Một số loài sâu hại bông chủ yếu
SÂU LOANG VẠCH XANH Earias fabia Stal Họ Ngài ủờm: Noctuidae Bộ Cánh vảy: Lepidoptera 1) Phân bố
Sâu loang phân bố khắp các vùng trồng bông trên thế giới như Liên Xô, Trung Quốc, Ấn ủộ, Ai Cập, Mỹ... ở Việt Nam cú mặt hầu khắp cỏc vựng trồng bụng.
2) Ký chủ
Sõu loang là loài ủa thực phỏ hại nhiều loại cõy trồng thuộc họ bụng như cõy vụng vang, cõy ủai vang, cõy cối xay, cõy dõm dụt...
3) Triệu chứng và mức ủộ gõy hại
Sõu loang phỏ hại từ thời kỳ cõy sinh trưởng dinh dưỡng ủến sinh thực, khi cõy cú 4, 5 lỏ thật ủến thu hoạch. Sõu non ủục nừn, nụ, quả làm rụng ủài, rụng nụ và quả hoặc thối quả tạo ủiều kiện cho nấm bệnh phỏt triển. Khi nừn bụng bị hộo cõy phỏt triển nhiều cành ủực sõu phỏ hại mạnh cú thể làm giảm sản lượng từ 20-80%.
4) Hình thái
Ở nước ta phát hiện có 3 loài sâu khoang hại bông (sâu loang vạch xanh, sâu loang 1 chấm, sâu loang 3 chấm) nhưng chủ yếu là sâu loang vạch xanh.
- Trưởng thành dài 9-13 mm, sải cánh rộng 20-26 mm. Giữa mặt lưng ngực trước có một vệt màu trắng. Từ gốc cỏnh ủến mộp ngoài cánh trước có một vệt màu xanh lá cây hình tam giác. Cánh sau màu trắng bạc.
- Trứng hỡnh cầu, ủường kớnh 0,5 mm, cao 0,38 mm màu xanh nhạt.
- Sõu non cú 5 tuổi, ủẫy sức dài 12-15mm, màu ủỏ nõu. Trờn lưng cú cỏc ủốm màu nõu và màu trắng. Ngực giữa, ngực sau và ủốt bụng 1-8 có 4 gai.
- Nhộng cơ thể ngắn thô màu nâu vàng dài 7,5-9,5 mm. Nhộng ủược bọc bằng một kộn dày màu xám tro có góc nhọn.
5) Tập tính sinh sống và quy luật phát sinh gây hại
Nhộng vũ húa vào ban ủờm 8-12 giờ, sau ủú 5-6 giờ mới tiến hành giao phối. Khi giao phối từng cặp nằm im trên ngọn bông, giao phối xong thì ngài ẩn nấp ở mặt dưới lá, sau vài ngày bắt ủầu ủẻ trứng. Trứng ủược ủẻ rải rỏc hay thành cụm 2-5 quả, mỗi con cỏi cú thể ủẻ từ 67-457 quả trứng. Ngài thường ủẻ vào cỏc phần non như phần ngọn, bỳp ủầu cành, tai nụ, quả non... ủặc biệt là thớch ủẻ trứng vào cỏc bộ phận cõy cú nhiều lụng. Vỡ vậy những giống bụng Chõu Á (lục ủịa) cú nhiều lụng bị hại nặng hơn giống bụng hải ủảo cú ớt lụng.
Những cõy bụng xanh tốt, rậm rạp thường hấp dẫn ngài ủến ủẻ trứng nờn bị hại nặng. Bông luồi so với bông cỏ xanh rậm hơn nên bị hại nặng hơn.
Trưởng thành có xu tính ánh sáng yếu.
Sõu non khi mới nở ủục phần mềm nhất của lỏ bỳp thứ nhất ăn biểu bỡ lỏ làm ngọn hộo, cành hộo, khi cõy bụng cú nụ thỡ làm nụ hộo, rụng nụ, rụng ủài.
Sõu non từ tuổi 1-3 hoạt ủộng mạnh di chuyển nhiều nhất gõy tỏc hại nghiờm trọng. Từ tuổi 3 trở ủi sõu ủục quả non ăn xơ và hạt làm cho quả bụng chớn sớm, kộm phẩm chất. Sâu ăn hết quả này chuyển sang ăn quả khác. Sâu có thể hại 1-2 quả.
Khi ủẫy sức sõu bũ ra khỏi bộ phận bị hại kộo kộn húa nhộng. Nhộng cú thể làm tại bao lỏ, nụ, cú khi ở lỏ khụ, vỏ quả, ủụi khi húa nhộng ngay trờn mặt ủất.
Vũng ủời của sõu loang từ 25 - 60 ngày.
Nhiệt ủộ thớch hợp cho sõu phỏt triển 180C - 260C.
Trong năm cú 11-12 lứa sõu, 6 lứa hại bụng vụ ủụng xuõn.
6) Biện pháp phòng chống
- Tiêu diệt ký chủ dại, ủ làm phân xanh, diệt trứng và sâu non.
- Tiến hành bắt sâu, ngắt bỏ cành lá búp non bị sâu phá hại.
- Vệ sinh ủồng ruộng, nhặt quả rụng, cày bừa kỹ ủể diệt nhộng.
- Trồng cây dẫn dụ vì sâu có thể sống trên nhiều cây khác nhau.
- Phun thuốc hóa học.
Hình 10.11. Sâu loang vạch xanh 1. Trưởng thành; 2. Trứng; 3. Trứng phóng to; 4. Sâu non; 5. ðốt bụng thứ 8 của sâu non; 6. Nhộng; 7. Quả bông
bị hại.
(theo ðại học Nông nghiệp Hồ Nam)
SÂU ðO XANH Anomis flava Fabr Họ Ngài ủờm: Noctuidae Bộ Cánh vảy: Lepidoptera
1) Phân bố
Sõu ủo xanh phõn bố hầu hết trờn cỏc vựng trồng bụng của thế giới như Chõu Á, Châu Phi, Châu Úc...
2) Ký chủ
Ngoài hại bụng sõu ủo cũn hại trờn cõy ủay, thuốc lỏ, ủậu tương...
3) Triệu chứng và mức ủộ gõy hại Sâu non cắn phá thịt lá làm cho lá bị thủng lỗ chỗ, hại nặng tạo thành các vết khuyết răng cưa. Sâu ăn chỉ chừa lại phần biểu bì và gân lá. Ngoài ra sâu còn ăn nụ và quả non tạo ra các vết khuyết răng cưa.
4) Hình thái
- Ngài có cơ thể dài 13-14 mm, sải cánh 26-32 mm. Rõu ủầu của ngài cỏi hỡnh sợi chỉ, ngài ủực hỡnh răng lược. Cỏnh trước màu vàng nâu, nửa cánh về phía gốc cánh màu vàng, nửa phía ngoài màu nâu, vân gần mép ngoài màu tro tím hình răng cưa.
Giữa cỏnh cú 1 ủiểm trắng.
- Trứng cú hỡnh bỏnh bao, ủường kớnh 0,6 mm màu xanh trong.- Sõu non ủẫy sức dài 35 mm, màu xanh tro hoặc xanh vàng, trên lưng cú nhiều ủiểm ủen nhỏ, tuyến dưới lỗ thở màu trắng. Khụng cú ủụi chõn bụng thứ nhất, ủụi chõn bụng thứ hai kộm phỏt triển.
5) Tập tính sinh sống và quy luật phát sinh gây hại
Nhộng vũ húa về ban ủờm, sau vũ
húa vài ngày thỡ ngài tiến hành giao phối và sau giao phối vài ngày thỡ ủẻ trứng. Ngài giao phối về ban ủờm từ 8-12 giờ ủờm. Ngài ủẻ trứng phõn tỏn trờn mặt lỏ. Mỗi ngài cỏi cú thể ủẻ 80-450 quả trứng. Ngài cú xu tớnh mạnh với ỏnh sỏng ủốn, thớch dịch cam ngọt chua ngọt, nho, hoạt ủộng về ban ủờm, ban ngày ẩn nấp dưới lỏ cõy hoặc bụi cỏ.
Sõu non nở ra nhả tơ nhờ giú phõn tỏn ủi cỏc nơi. Sõu non tuổi nhỏ gặm thịt lỏ chà lại biểu bì, tuổi lớn ăn cả lá chỉ chừa lại gân lá, có khi ăn cả nụ và quả non. Chúng ăn nhiều về ban ủờm, thời gian phỏt dục của sõu non 16-20 ngày.
Sau non ủẫy sức húa nhộng dưới ủất hay trờn tầng lỏ rụng, cú khi húa nhộng ngay trên cây, thời gian phát dục của nhộng 6-7 ngày.
Sõu ủo cú khả năng phỏt sinh thành dịch trong thỏng 7, 8, 9. Qua ủụng ở giai Hỡnh 10.12. Sõu ủo bụng 1. Trưởng thành cái; 2. Trứng; 3. Trứng phóng to; 4. Sâu non; 5. Nhộng cái; 6. Phần
cuối bụng nhộng cái; 7. Lá bông bị hại.
(theo ðại học Nông nghiệp Hồ Nam)
Vũng ủời của sõu ủo 24-32 ngày.
Thiờn ủịch: Sõu ủo bị một số loài ong ký sinh sõu non và nhộng như ong Apanteles rufierus Haleday, ong Yanthopinipla punctata Fabr.
6) Biện pháp phòng chống
- Vệ sinh ủồng ruộng sau khi thu hoạch bụng, tổ chức nhặt lỏ rụng dưới gốc cõy ủể diệt nhộng.
- Diệt sâu non trên các cây chủ khác.
- Dựng bẫy ủốn và bẫy bả chua ngọt ủể bắt trưởng thành.
- Khua ủộng cho sõu rơi xuống ủất rồi lựa vịt vào cho ăn.
- Phun thuốc hóa học khi sâu phát triển nhiều.
SÂU HỒNG BÔNG Pectinophora gossypiella Saunders
Họ Ngài mạch: Gelechinidae Bộ Cánh vảy: Lepidoptera 1) Phân bố
Sâu hồng phân bố rộng khắp các vùng trồng bông trên thế giới; nú là ủối tượng kiểm dịch quốc tế.
Sõu hồng ủược phỏt hiện ủầu tiờn ở Ấn ủộ, sau do quan hệ buụn bỏn giữa cỏc nước ủó lan truyền khắp thế giới như Trung Quốc, Nhật Bản, Ai Cập, Iran, Pakistan và một số nước Châu Âu...
Hiện nay sõu hồng ủó cú mặt ở gần 100 nước trồng bông trên thế giới.
Ở Việt Nam, sâu hồng có mặt hầu khắp các vùng trồng bông.
2) Ký chủ
Sâu hồng hại trên nhiều loại cây trồng, có khoảng 50 loại cây trồng thuộc 24 họ bị sâu hồng gây hại, nhưng chủ yếu là cây thuộc họ bông.
3) Triệu chứng và mức ủộ gõy hại
Sâu hồng hại nụ, hoa, quả và hạt bụng làm rụng nụ, rụng ủài, rụng quả dẫn ủến quả bị thối tạo ủiều kiện cho nhiều nấm bệnh phỏt triển.
Sõu hại nặng cú thể làm giảm sản lượng từ 20-80%. Mật ủộ sõu cao cú khi lờn tới 200 con/kg bông hạt.
Hình 10.13. Sâu hồng
1. Trưởng thành; 2. Trứng; 3. Sâu non; 4. ðốt bụng thứ 3 sâu non; 5. Nhộng cái nhìn mặt bụng; 6. Phần cuối bụng của nhộng ủực nhỡn
mặt bụng; 7. Phần cuối bụng của nhộng cái nhìn mặt bên; 8-12. Các bộ phận của cây bông
bị hại.
(theo ðại học Nông nghiệp Triểt Giang)
4) Hình thái
- Ngài cú cơ thể dài 6,5 mm, sải cỏnh 12 mm. Cơ thể màu nõu, rõu ủầu hỡnh roi, ngực màu than ủen, cỏnh trước nhọn màu ủen, trờn cỏnh cú 4 ủai ngang màu nõu ủậm. Cỏnh sau hình lưỡi dao, lông mép cánh dài màu trắng tro.
- Trứng hỡnh hạt gạo màu hồng, ủường kớnh dài 0,4-0,6 mm, rộng 0,2-0,3 mm.
- Sõu non ủẫy sức dài 11-14 mm. Sõu non cú 4 tuổi, tuổi 1, 2, 3 màu trắng sữa, tuổi 4 màu hồng.
- Nhộng hình bầu dục dài 6-9 mm màu vàng nhạt, sau chuyển sang màu vàng nâu, sắp vũ hóa màu den nâu. Gai mây cuối bụng rất rõ.
5) Tập tính sinh sống và quy luật phát sinh gây hại
Nhộng vũ hóa ban ngày từ 7-12 giờ trưa, rộ nhất từ 9-10 giờ. Ngài giao phối về ban ủờm từ nửa ủờm ủến sỏng. Sau giao phối vài ngày thỡ ủẻ trứng. Mỗi ngài cỏi cú thể ủẻ từ 10-120 quả trứng nhiều lờn tới 800 quả. Trứng ủược ủẻ phõn tỏn hay thành cụm 4-5 quả.
Ngài ủẻ trứng ở nhiều vị trớ của cõy. Thời kỳ bụng ra nụ ngài ủẻ trứng tập trung ở ủầu nừn, bao lỏ của nụ non. Khi bụng cú quả, ngài ủẻ ở giữa lỏ bao và vỏ quả, nhiều nhất là vỏ quả. Ngài cú khả năng bay ban ủờm và bay xa, cú thể cỏch ruộng bụng 3000m. Ngài cú xu tớnh với ỏnh sỏng ủốn.
Sõu non mới nở rất linh hoạt, bũ ủi tỡm nụ hoa phỏ hại, mỗi nụ cú 1 sõu. Thụng thường sõu ủục thành một lỗ nhỏ xung quanh miệng lỗ cú phõn thải ra màu xanh. Sõu non khoột ăn nhị hoa, nếu nụ hoa nhỏ bị hại khụng sinh trưởng ủược, cỏnh hoa bị tơ cuốn chặt khụng nở ủược. Sõu cú thể ủục xuống bầu hoa làm rụng hoa. Sõu non thớch ăn quả xanh. Nếu quả non sõu ủục thẳng vào trong ăn hại, nếu quả già sõu ủục qua vỏ rồi phỏ hại khoảng giữa vỏch buồng quả và vỏ quả tạo thành ủường ngoằn ngoốo màu nõu, sau ủú ủục vào trong hạt.
Quả xanh còn nhỏ bị hại thì rụng, quả lớn bị hại gặp trời mưa thì thối nhũn khụng nở ủược. Mỗi sõu cú thể hại 2-3 ngăn quả. Khi bụng chớn sõu ủục trong hạt bông.
Sõu non cú 4 tuổi, thời gian phỏt dục 16-20 ngày. Khi ủẫy sức sõu hoỏ nhụng trong nụ quả, thường ủục lỗ rồi hoỏ nhộng ở kẽ ủất. Thời gian phỏt dục của nhộng từ 8-12 ngày.
- Nhiệt ủộ thớch hợp ủối với sõu hồng là 25-300C, ẩm ủộ 70-80%.
Vũng ủời 29-48 ngày.
Bụng gieo sớm, bún nhiều ủạm, lỏ rậm rạp tỷ lệ thiệt hại thường cao hơn.
Giống bụng Chõu Á bị hại nhẹ hơn giống bụng lục ủịa vỡ cú thời kỳ quả dài hơn, vỏ mềm hơn, sõu dễ ủục hơn. Bụng cỏ bị hại nhẹ hơn nhiều so với bụng hải ủảo và bông luồi.
- Thiờn ủịch:
Theo tài liệu trờn thế giới sõu hồng cú khoảng 90 loài thiờn ủịch (ký sinh và bắt mồi). Một số loài phổ biến như ong, ruồi, nấm ký sinh, trong ủú cú 6 loài cụn trựng và 1 loài nhện ủó ủược nghiờn cứu.
Ong Microbracon isomera Cushman, ong M. nigisufunr Cushman, ong Pristomerus sinensis Ashneead, ong P. vulnerator Panzer, ong Chellonella pectinophoorere Cushman, ong Dibrachip cavus Walker, nhện bắt mồi Pediculoides ventrosatus Newport.
6) Biện pháp phòng chống
- Kiểm dịch vỡ sõu hồng là ủối tượng kiểm dịch quốc tế. ðẩy mạnh mạng lưới kiểm dịch ủối với sõu hồng chủ yếu là hạt giống từ ủịa phương này ủến ủịa phương khác.
- Xử lý: Phơi bụng trờn giàn cao cỏch mặt ủất 50cm trở lờn. Khi sõu bũ ra ngoài hạt bụng rơi xuống ủất cho gà vịt vào bắt ăn.
- Hạt bông trước khi gieo có thể xông hơi bằng HCN.
SÂU XANH
Helicoverpa armigera Hiibner Tên khác: Heliothis armigera Hiibner
Họ Ngài ủờm: Noctuidae Bộ Cánh vảy: Lepidoptera 1) Phân bố
Sâu xanh phân bố khắp các vùng trồng bông trên thế giới như Liên Xô, Trung Quốc, Ấn ủộ, Pakistan, Malaysia …
Ở nước ta sâu xanh có mặt khắp các vùng trồng bông.
2) Ký chủ
Sõu xanh phỏ hại nhiều loại cõy trồng khỏc nhau như bụng, ủay, thuốc lỏ, ngụ, hướng dương, ủậu tương, cà chua, rau vv… cú thể hại trờn 200 cõy chủ khỏc nhau.
3) Triệu chứng và mức ủộ gõy hại
Sâu non ăn nõn, nụ, hia, lá non thời kỳ bổnga hoa làm cho cây bông sớm rụng ủài, rụng nụ và số qủa bị giảm. ở thời kỳ cõy bụng cú quả, nếu quả nhỏ thỡ bị sõu ăn trụi, quả lớn sâu ăn xơ, ăn hạt. Những quả bông bị hại thường bị thối hoặc nấm bệnh phát sinh.
4) Hình thái (Hình 9.9)
- Trưởng thành thân dài 15-17mm, sải cánh 27-38mm màu vàng nâu. Cánh trước màu vàng sẫm, cỏc võn khụng rừ, võn ngaũi cựng hỡnh gợn súng. Con ủực cỏnh trước cú 2 vân ngang hình lượn sóng, giữa 2 vân ngang có 1 vân hình tròn và 1 vân hình quả thận.
Cánh sau dày màu vàng tro nhạt, từ mép ngaòi vào gần nửa cánh có một khu rộng màu nõu ủậm.
- Trứng hỡnh bỏn cầu, ủường kớnh 0,5mm màu trắng vàngcú 20-30 gõn dọc nổi lờn chạy tập trung vào ủỉnh quả trứng.
- Sõu non dài 40-45mm, cú 4 loại hỡnh: ủỏ nhạt, trắng vàng, xanh lục và xanh lục nhạt.
Trên lưng có các tuyến màu nâu nhạt và xanh nhạt. Tuyến lỗ thở màu trắng và vàng nhạt.
- Nhộng dài 17-20mm màu nõu ủỏ nhạt, mộp trước cỏc ủốt bụng 5, 6, 7 cú nhiều chấm nhỏ, cuối bụng có 2 gai dài và nhọn.
5) Tập tính sinh sống và quy luật phát sinh gây hại
Ngài thường hoạt ủộng vào ban ủờm, ban ngày ẩn nấp trong bụi cỏ, lỏ cõy.
Ngài giao phối từ chập tối ủến sỏng hom sau. Sau khi giao phối vài ba ngày thỡ ủẻ trứng. Trứng ủược ủẻ rải rỏc trờn cõy. Khi chưa cú nụ, ngài ủẻ trứng lờn mặt lỏ non, khi cú nụ ngài ủẻ trứng lờn lỏ bao của nụ. Một ngài cỏi cú thể ủẻ từ 300-3000 trứng.
Ngài có tính ăn thêm và xu tính với ánh sáng yếu. Sâu non mới nở ra, tuổi nhỏ ăn các
lá búp, tuổi lớn ăn nụ, nhị và quả. Sâu thường chui một nửa mình vào trong quả, một nửa ở ngoài. Sõu non cú 6 tuổi, ủẫy sức sõu chui xuống ủất hoỏ nhộng ở ủộ sõu 3-5mm.
Theo cỏc tài liệu của Trung Quốc và Liờn Xụ thỡ sõu xanh qua ủụng ở giai ủoạn nhộng, còn ở nước ta chưa rõ.
Sâu xanh có thể phát sinh 4 lứa trong năm:
Lứa 1: từ tháng 11 - cuối tháng 1 Lứa 2: Từ cuối tháng 1 - cuối tháng 3 Lứa 3: Từ cuối tháng 3 - cuối tháng 5 Lứa 4: từ giữa tháng 5 - cuối tháng 6
- Nhiệt ủộ thớch hợp ủối với sõu xanh từ 23-280C, ẩm ủộ 70-80%. Sõu xanh rất mẫn cảm với ủộ ẩm khụng khớ, ủộ ẩm 70% sõu cú thể phỏt sinh thành dịch. Vũng ủời của sâu xanh từ 36-70 ngày.
- Thiờn ủịch:
Cú khoảng 50 loài thiờn ủịch của sõu xanh. Một số loài cú vai trũ lớn như ong mắt ủỏ Trichogramma ký sinh trứng sõu xanh, ong kộn trắng Apanteles ký sinh sõu non, bọ xít nhỏ bắt mồi Orius niger Wolf ăn trưáng và sâu non tuổi 1 của sâu xanh, bọ mắt vàng ăn trứng …
6) Biện pháp phòng chống - Vệ sinh ủồng ruộng
Thường xuyên nhặt nụ, quả rụng trong ruộng, sau khi thu hoạch bông cần cày bừa kỹ ủể kịp thời diệt trừ nhộng.
- Trồng cây dẫn dụ vì sâu có thể sống trên nhiều cây chủ khác nhau nhưng lưu ý cây dẫn dụ luôn phải xanh non.
- Bấm ngọn ủể diệt trứng.
- Phun thuốc hoá học
Khi sâu non nhiều ở tuổi 1, tuổi 2 có thể phun thuốc Nereistoxin 95WP lượng dùng 0,7kg/ha, Cypermethrin 10EC lượng dùng 0,6-0,8l/ha.
Chỳ ý ủể ngài ủẻ rộ rồi mới phun (cú tỏc dụng diệt sõu mới nở và ủại bộ phận trứng bị ung).