Hướng dẫn 68. Chính phủ sở tại thường có trách nhiệm lập kế hoạch và thực hiện việc di dời vật lý và kinh tế, tiến hành thu hồi đất, thanh toán đền bù và tái định cư để chuẩn bị cho dự án khu vực tư nhân hoặc cho dự án mà chính phủ đầu tư trực tiếp. Kết quả của các hoạt động này phải nhất quán với quy định của Tiêu chuẩn hoạt động 5. Trong các trường hợp đó, khách hành phải có vai trò tích cực trong việc chuẩn bị, thực hiện và giám sát quá trình và phải phối hợp với các cơ quan chính phủ liên quan trong các khía cạnh có thể được thực hiện hiệu quả hơn bởi khách hàng hoặc các cơ quan khác như tổ chức tư vấn hoặc xã hội dân sự. việc khách hàng có được phép đóng vai trò tích cực hay không phụ thuộc một phần vào luật pháp quốc gia được áp dụng, các quá trình tư pháp và hành chính và thông lệ của cơ quan chính phủ có trách nhiệm. Một số nước có hệ thống luật pháp hướng dẫn về quá trình tái định cư, mặc dù hệ thống này có thể không đáp ứng được toàn bộ các quy định của Tiêu chuẩn hoạt động này. Các cơ quan chính phủ tuân theo quy định luật pháp quốc gia, trong khi khách hàng phải đảm bảo việc tái định cư được tiến hành thay mặt khách hàng phải đáp ứng được mục tiêu của Tiêu chuẩn hoạt động này. Khách hàng phải đánh giá khả năng hợp tác của mình với cơ quan chính phủ liên quan và thỏa thuận về kết quả chính cần đạt được để đảm bảo phù
hợp với Tiêu chuẩn hoạt động 5. Nếu khách hàng xác định được là kết quả của quá trình tái định cư do chính phủ tiến hành có thể sẽ không đáp ứng được quy định của Tiêu chuẩn hoạt động 5, và khách hàng không đủ khả năng hoặc không được phép bổ sung những chỗ thiếu để đáp ứng những quy định đó, nên cân nhắc để không triển khai dự án.
Hướng dẫn 69. vì quá trình tái định cư do chính phủ tiến hành có thể liên quan tới sự tước đoạt kéo dài và tiền đền bù thấp và đem lại nguy cơ bị nghèo hóa do tác động tới nguồn thu nhập hoặc sinh kế của hộ gia đình và công đồng bị ảnh hưởng, khách hàng nên đánh giá sự tước đoạt để đảm bảo tuân thủ Tiêu chuẩn hoạt động 5.
Hướng dẫn 70. Trong một số hoàn cảnh nhất định, cơ quan chính phủ hoặc cơ quan khác có thể cung cấp cho khách hàng địa điểm dự án không có người cư trú, không bị vướng vào đòi hỏi nào trong hiện tại, những người cư trú hoặc sử dụng trước đó đã được di dời.
Nếu việc di dời khỏi địa điểm được thực hiện để đón chờ dự án nhưng không xẩy ra ngay trước khi triển khai dự án, khách hàng nên quyết định xem những đối tượng bị tái định cư đã được đền bù một cách phù hợp với quy định của Tiêu chuẩn hoạt động 5 chưa, và nếu chưa thì có biện pháp điều chỉnh nào khả thi để giải quyết vấn đề. Trong hoàn cảnh như vậy, nên cân nhắc các yếu tố sau: (i) thời gian của giai đoạn can thiệp từ lúc thu hồi đất tới lúc triển khai dự án; (ii) quá trình tái định cư được tiến hành theo quy trình, quy định luật pháp và bằng các hoạt động nào; (iii) số lượng người bị ảnh hưởng và mức độ tác động của thu hồi đất; (iv) quan hệ giữa bên khởi xướng việc thu hồi đất và khách hàng; và (v) tình trạng và địa điểm hiện tại của những người bị ảnh hưởng. Nếu biện pháp điều chỉnh là khả thi và có thể cải thiện mức sống của những người bị di dời, khách hàng nên tiến hành biện pháp điều chỉnh trước khi triển khai dự án.
Hướng dẫn 71. Nếu tái định cư là do chính phủ thực hiện, khách hàng nên phối hợp với các cơ quan hữu quan để xây dựng biện pháp xác định và cung cấp đền bù phù hợp đối với những người bị ảnh hưởng trong Khuôn khổ hoặc Kế hoạch hành động tái định cư. Nếu luật pháp hoặc chính sách quốc gia không quy định đền bù chi phí thay thế đầy đủ, hoặc nếu có khoảng trống giữa luật pháp hoặc chính sách quốc gia và quy định đối với người bị di dời của Tiêu chuẩn hoạt động 5, khách hàng nên có biện pháp thay thế để đạt được kết quả phù hợp với mục tiêu của Tiêu chuẩn hoạt động 5. Các biện pháp trên có thể dao động từ việc thanh toán hoặc hỗ trợ để thanh toán trợ cấp bổ sung bằng tiền mặt hoặc hiện vật, đến việc bố trí các dịch vụ hỗ trợ riêng. Các
khoảng trống và biện pháp trên phải được giải quyết trong Kế hoạch hành động bổ sung.
Hướng dẫn 72. Khách hàng nên phối hợp với cơ quan chính phủ địa phương để phân phối tiền đền bù. Những đối tượng đủ điều kiện được đền bù phải được thông báo trước về ngày giờ, thời gian và địa điểm thanh toán thông qua việc công bố rộng rãi. Hóa đơn phải được những người nhận trợ cấp đền bù ký nhận và lưu lại để kiểm toán. Trong trường hợp có vấn đề về trình độ đọc viết, phải xác định quy trình thông tin và ký nhận thay thế được chấp nhận về mặt văn hóa (ví dụ điểm chỉ bằng ngón tay). Thanh toán tiền đền bù và hỗ trợ tái định cư phải được giám sát và thẩm tra bởi đại diện của khách hàng và đại diện của Cộng đồng bị ảnh hưởng, và thường có thể bao gồm CBO. Khách hàng và cơ quan chính phủ có thể nhờ đến dịch vụ của công ty kiểm toán được đăng ký để giám sát thanh toán đền bù.
Hướng dẫn 73. Nếu cơ quan chính phủ có trách nhiệm tạo cơ hội cho khách hàng tham gia việc giám sát những người bị ảnh hưởng, khách hàng nên thiết kế và thực
hiện chương trình giám sát và đặc biệt lưu ý tới những đối tượng nghèo và dễ bị tổn thương để giám sát mức sống của họ và hiệu quả của việc đền bù tái định cư, hỗ trợ và phục hồi sinh kế. vì việc tái định cư có thể tạo áp lực với cá nhân, hộ gia đình và cộng đồng, nên tái định cư có thể có hậu quả khác nhau theo giới về dinh dưỡng và tình trạng sức khỏe, cụ thể là đối với trẻ em. Khách hàng và cơ quan có trách nhiệm phải thỏa thuận để phân bổ trách nhiệm vè kiểm toán hoàn thành và các biện pháp điều chỉnh. Nếu khách hàng không được giám sát một cách thích hợp quá trình triển khai Kế hoạch tái định cư và có thể có rủi ro và Kế hoạch sẽ không được giám sát theo quy định của Tiêu chuẩn hoạt động 5, khách hàng có thể quyết định không triển khai dự án.
Hướng dẫn 74. Mặc dù cơ quan chính phủ thường được quyền lãnh đạo các hoạt động tái định cư, kinh nghiệm cho thấy thường có cơ hội để khách hàng gây ảnh hưởng tới hoặc bổ sung cho khâu lập kế hoạch, thực hiện và giám sát quá trình tái định cư do chính phủ tiến hành nhằm đạt được kết quả phù hợp với Tiêu chuẩn hoạt động 5.
Phụ lục A
Đề cương Kế hoạch hành động tái định cư
Miêu tả dự án: Miêu tả chung về dự án và xác định khu vực dự án.
Tác động tiềm năng: Xác định:
Cấu phần hoặc các hoạt động của dự án dẫn tới tái định cư;
Khu vực tác động của cấu phần hoặc hoạt động dự án;
Các phương án thay thế được cân nhắc nhằm phòng tránh hoặc giảm thiểu tái định cư;
Cơ chế được xây dựng để giảm thiểu tái định cư trong quá trình triển khai dự án, với chừng mực có thể.
Mục tiêu và các nghiên cứu được tiến hành: Mục tiêu cơ bản của chương trình tái định cư và tổng hợp các nghiên cứu được tiến hành để hỗ trợ quá trình lập kế hoạch/triển khai tái định cư, ví dụ nghiên cứu thăm dò sự đồng thuận, nghiên cứu kinh tế - xã hội, các buổi gặp gỡ, nghiên cứu lụa chọn địa điểm, v.v...
Khuôn khổ pháp lý: Các điều luật liên quan của nước sở tại, chính sách và quy trình của khách hàng, tiêu chuẩn hoạt động.
Khuôn khổ thể chế: Cơ cấu chính trị, NGO (tổ chức phi chính phủ).
Sự tham gia của các bên liên quan: Tổng hợp quá trình tham vấn và công bố thông tin cho công chúng liên quan tới việc lập kế hoạch tái định cư, bao gồm sự tham gia của các hộ gia đình bị ảnh hưởng, cơ quan trung ương và/hoặc địa phương, CBO va NGO liên quan và các bên liên quan khác được xác định, bao gồm cả cộng đồng sở tại. Phần này tối thiểu phải bao gồm danh sách các bên liên quan được xác định, quy trình được tuân thủ (gặp gỡ, nhóm nghiên cứu theo đối tượng, v.v...), các vấn đề được nêu, thông tin phản hồi, các khiếu nại đáng kể (nếu có) và kế hoạch cho sự tham gia tiếp diễn thông qua quá trình triển khai tái định cư.
Đặc điểm kinh tế - xã hội: Kết quả của nghiên cứu kinh tế xã hội được tiến hành trong giai đoạn đầu khi chuẩn bị cho dự án và với sự tham gia của những người có khả năng bị di dời, bao gồm cả điều tra về các hộ gia đình và thăm dò sự đồng thuận, thông tin về các nhóm dễ bị tổn thương, thông tin về sinh kế và mức sống, quyền sở hữu đất và hệ thống chuyển giao, sử dụng tài nguyên thiên
nhiên, mô hình giao lưu xã hội, dịch vụ xã hội và cơ sở hạ tầng công cộng.
Đủ điều kiện: Định nghĩa về những người bị di dời và tiêu chí xác định đối tượng được hưởng đền bù và sự hỗ trợ tái định cư khác, bao gồm cả ngày cuối cùng liên quan.
Đánh giá và đền bù thiệt hại: Phương pháp luận được dùng để đánh giá thiệt hại và xác định giá trị thay thế;
miêu tả loại hình và cấp độ đền bù theo luật pháp địa phương và các biện pháp bổ sung cần thiết để đạt được giá trị thay thế đối với tài sản bị thiệt hại.
Cấp độ di dời: Tổng hợp số lượng các cá nhân, hộ gia đình, kết cấu, công trình công cộng, doanh nghiệp, đất hoa mầu, nhà thờ, v.v.... bị ảnh hưởng.
Khuôn khổ quyền lợi: Phân loại những người bị ảnh hưởng và nêu rõ những đối tượng đó có phương án lựa chọn nào, tốt nhất là được tổng hợp dưới dạng bảng biểu.
Biện pháp phục hồi sinh kế: Các biện pháp khác nhau được dùng để cải thiện hoặc phục hồi sinh kế của những người bị di dời.
Địa điểm tái định cư: Bao gồm lựa chọn địa điểm, chuẩn bị mặt bằng, và di dời, nghiên cứu các địa điểm di dời khác và giải trình về những địa điểm được lựa chọn, tác động đối với cộng đồng sở tại.
Nhà ở, hạ tầng cơ sở, và dịch vụ xã hội: Kế hoạch để cung cấp (hoặc tài trợ việc cung cấp cho đối tượng tái định cư) nhà ở, hạ tầng cơ sở (ví dụ nước, đường nhánh), và dịch vụ xã hội (ví dụ trường học, chăm sóc y tế); kế hoạch đảm bảo dịch vụ ở mức tương đương cho cộng đồng sở tại; sự phát triển khu vực liên quan, bản vẽ kỹ thuật và kiến trúc của cơ sở vật chất.
Quy trình khiếu nại: quy trình có khả năng tiếp cận và duy trì để bên thứ ba xử lý tranh chấp nẩy sinh từ tái định cư; cơ chế khiếu nại trên phải tính đến các giải pháp tư pháp và cơ chế giải quyết tranh chấp của cộng đồng và theo truyền thống.
Trách nhiệm tổ chức: Khuôn khổ tổ chức để triển khai tái định cư, bao gồm việc xác định các cơ quan có trách nhiệm đối với việc thực hiện biện pháp tái định cư và cung cấp dịch vụ; biện pháp đảm bảo sự
Phụ lục B
Mục lục kiểm toán kết thúc
phối hợp cần thiết giữa các cơ quan và quy định liên quan tới việc triển khai; và mọi biện pháp (bao gồm hỗ trợ kỹ thuật) cần để củng cố năng lực của cơ quan triển khai trong việc thiết kế và thực hiện hoạt động tái định cư; điều khoản chuyển giao trách nhiệm cho cơ quan địa phương hoặc bản thân đối tượng tái định cư về việc vận hành cơ sở vật chất và dịch vụ được cung cấp trong khuôn khổ dự án và chuyển giao trách nhiệm khác từ phía cơ quan thực hiện tái định cư, nếu phù hợp.
Lịch trình thực hiện: lịch trình thực hiện liệt kê mọi hoạt động tái định cư từ việc chuẩn bị cho đến triển khai, bao gồm thời hạn đề ra để đạt được lợi ích được trông đợi đối với đối tượng tái định cư và sở tại, và thực hiện các hình thức hỗ trợ khác nhau. lịch trình nên cho thấy các hoạt động tái định cư được kết nối thế nào với quá trình triển khai của toàn bộ dự án.
Chi phí và ngân sách: Bảng biểu liệt kê dự trù chi phí đối với mọi hoạt động tái định cư, bao gồm trợ cấp về lạm phát, tăng trưởng dân số, và dự trù khác; thời gian chi trả; nguồn vốn, đảm bảo dòng vốn kịp thời, và tài trợ cho tái định cư tại khu vực bên ngoài sự kiểm soát của cơ quan thực hiện, nếu có.
Giám sát, đánh giá và báo cáo: Bố trí giám sát hoạt động tái định cư của cơ quan thực hiện, bổ sung giám sát độc lập để đảm bảo có thông tin đầy đủ và khách quan; tiêu chí giám sát hoạt động để đánh giá đầu vào, đầu ra và kết quả của hoạt động tái định cư, sự tham gia của những người bị di dời trong quá trình giám sát, đánh giá tác động của tái định cư trong khoảng thời gian hợp lý sau khi hoàn thành tái định cư và các hoạt động phát triển liên quan; sử dụng kết quả giám sát tái định cư để làm hướng dẫn trong việc triển khai sau đó.
Tóm tắt: Tóm tắt ngắn gọn quá trình tái định cư diễn ra tới thời điểm đó, nhu cầu đối với tái định cư tiếp diễn, mức độ di dời, các hoạt động được triển khai, khiếu nại và các vấn đề chính được giải quyết, quá trình giám sát và đánh giá còn tồn đọng và tiếp diễn và khuyến nghị chính.
Thông tin bối cảnh: Miêu tả sơ bộ về quá trình giám sát tới thời điểm đó đối với dự án và cộng đồng bị ảnh hưởng, mức độ di dời, tác động tái định cư và sinh kế chính, khuôn khổ pháp lý, tiêu chí đủ tiêu chuẩn và khuôn khổ quyền lợi, thời gian thực hiện các cấu phần di dời vật lý và kinh tế, hoạt động tái định cư và/hoặc phục hồi sinh kế và đền bù và các vấn đề hoặc khiếu nại lớn hoặc tồn đọng.
Mục tiêu đánh giá: Sơ lược mục tiêu chính của kế hoạch tái định cư và/hoặc phục hồi sinh kế và tổng hợp các nghiên cứu và hoạt động được thực hiện để hỗ trợ tái định cư và phục hồi sinh kế (tham vấn sơ bộ và tiếp diễn, lập bản đồ các bên liên quan và thăm dò sự đồng thuận, điều tra tài sản, nghiên cứu kỳ gốc về kinh tế - xã hội, gặp gỡ lập kế hoạch cho sự tham gia của các bên, nghiên cứu lựa chọn địa điểm, cơ cấu tổ chức để triển khai), và đánh giá quá trình và thẩm định kết quả (bao gồm giám sát tham gia và phương pháp luận đánh giá
được sử dụng)
Kết quả chính: Các vấn đề cần được cân nhắc có thể bao gồm, trong số các vấn đề khác:
Mức độ thông tin và tham vấn công chúng trước khi thu hồi đất, và mức độ thích hợp của quá trình tham vấn tiếp diễn
loại hình đền bù được cung cấp và mức độ phù hợp của đền bù (ví dụ có đủ để bù chi phí thay thế đối với tài sản thiệt hại, điều kiện nhà ở, đền bù/quyền lợi, biện pháp phục hồi thu nhập và sinh kế bền vững).
Mức độ tham gia của những người bị ảnh hưởng trong quá trình quyết định liên quan tới mức đền bù, địa điểm của nơi tái định cư mới và phương án lựa chọn phục hồi sinh kế
Mức độ phù hợp của nhà ở thay thế về kết cấu vật lý, địa điểm, và quyền tiếp cận nguồn lực và dịch vụ (ví dụ chăm sóc sức khỏe, giáo dục, nước và vệ sinh, giao thông, an ninh xã hội và y tế, đất đai nông nghiệp và chăn thả, cơ hội việc làm và đào tạo và sáng kiến phát triển cộng đồng);
Hiệu quả của biện pháp phục hồi sinh kế
•