DẠY HỌC TẬP LÀM VĂN
A. CÁC DẠNG LỜI NÓI VÁ
1. Thế nào là văn miêu tả?
Theo Dáo Duy Anh trong Hán Việt lự diổn, miêu tá lá "lấy nét vẽ hoặc câu văn dẽ biểu hiện cái chăn tướne của sự vât ra". Trong 102
vãn miêu tả, người ta không đưa ra những lời nhận xét chung chung, những lời đánh giá trừu tượng vồ sự vặt như : cái cập này cũ. cái bàn này hỏng... Vãn miêu tả ve ra các sự vật, sự việc, hiện tượng, con người... bằng ngốn ngữ một cách sinh động, cụ thể. Vãn miêu tả giúp người đọc nhìn rỏ chúng, tưởng như mình đang xem tận mắt, bắt tận tay. Tuy nhiên hình ảnh một cánh đồng, mọt dòng sồng, một con vạt, một con người... do vãn miêu tả tạo nôn khống phải là bức ảnh chụp lại, sao chép lại một cách vụng vồ. Nó là sự kết tinh của những nhận xét tinh tế, những rung dộng sâu sác mà người viết đã thu lượm dược khi quan sát cuộc sống.
Chúng ta hay nhìn xem cảnh mùa xuân bên bờ sồng Lưcrng dưới ngòi bút của Nguyên Đình Thi : "Tuy rét vẫn kéo dài, mùa xuân đa đến bên bờ sổng'Lương. Mùa xuân dã điểm các chùm hoa mọng lên những cành cây gạo chót vót giữa trời và trải màu lua non sáng dịu lên khắp mặt dất mới cách ít ngày còn trân trụi den xám. Trên những bai dất phù sa mịn hổng mơn mởn, các vòm cây quanh năm xanh um đa dân dân chuyển mau lốm đốm, như dược rắc thêm một lớp bụi phấn hung hung vàng : các vườn nhan, vườn vải đang trổ hoa. Và hai bên ven con sổng nước ôm đem trong mát, khổng một tấc đất nào bỏ hở. Ngay dưới lòng sóng, từ sát mạt nước trở lên, những luống ngỏ, dỗ, lạc, khoai, ca... chen nhau xanh rờn phủ kín các bai cát mùa này phoi cạn ..."
Trong đoạn văn miêu tă trên dây, cảnh mùa xuân hiên lên cụ thổ, từ "chùm hoa gạo dỏ mọng chốt vỏt "dín" màu lúa non sáng dịu, những vòm câv xanh um" ... Tinh cảm yêu mến cảnh vật của tác giả không bộc lộ trực tiếp, lộ lieu ma kín đáo gửi gắm trong từng chi tiết miêu tả. Các màu sác "dỏ mọng, mịn hồng mon mởn màu lúa non sáng dịu. xanh um, xanh rởn ...", màu nào cũng dậm, cũng như dập mạnh vào mát người dọc đe khoe sưc sống dồi dào bên trong mỏi vòm cáy. lán lá, dế khoe cãi màu mờ. cái hớn hờ
103
mà mùa xuân vừa khoác lên cho cỏ cây. Những màu sắc tưng bừng ấy là sự phản chiếu lẽn cảnh vật tình cảm sâu lắng bên trong của tác giả. Tóm lại, biết quan sát và lựa chọn tinh tế, tác giả chỉ cần phác họa vài nét đã tạo ra bức tranh xuân rực rỡ mà hài hòa về màu sắc, giàu cảm xúc.
Miêu tả là hòn đá thử vàng đối với các tài năng văn học, tạo nên sức hấp dẫn của các tác phẩm văn học. Có những tác giả tốn công vô ích ghi chép rồi đưa vào tác phẩm của mình vô vàn chi tiết khi miêu tả, nhưng người đọc vẫn chẳng nhìn thấy gì hết ngoài các dòng chữ tẻ nhạt. Ngược lại, chỉ vài nét thôi, các tài năng đích thực đã tạo nên những bức tranh phong cảnh, những bức chân dung ... tuyệt diệu. Sự vật được miêu tả hiện ra lồ lộ và dường như đang rung rinh, đang chuyển động, đang sinh sôi nảy nở... Trước mắt người đọc, những "cành thông, lá liễu" trong hai câu thơ sau đây của Hồ Xuân Hương có sức sống mạnh mẽ khiến cho bức tranh thiên nhiên trở nên cụ thể, hữu hình :
Lăt lẻo cành thông cơn gió thốc Đầm đìa lá liễu giọt sương gieo.
(Đèo Ba Dội)
Trong "Lao động nhà văn", A. Xáy- tlin kể lại : "Gorki vốn là nhà văn yêu mến và trân trọng các người viết trẻ. Ông để thời gian đọc, nhặn xét, hướng dẫn cho nhiều người mới chập chững vào nghề. Một lần, sau khi đọc tác phẩm của một tác giả trẻ, ông đă thảng thắn khuyên " Anh ạ ! Anh bỏ viết đi. Đấy không phải là việc của anh, có thể tháy rỏ như thế. Anh hoàn toàn không có khả năng miêu tả những con người cho sinh động, mà đấy lại là điều chủ yếu"(*).
(■) A. Xây-tlin. Lao động nhà van -NXB Van học, Hà Nội, 1968, Tập 11, Ir.6.
104
Sự miêu tả trong vân chương có ưu thế riêng so với sự miêu tả bằng màu sấc, đường nét của hội họa. Dùng ngôn ngữ, văn chưcmg có thổ miêu lả sự vật trong một quá trình vận động, có thể tả cả nhưng thứ vô hình như âm thanh, tiếng động, hương vị ... hay tư tưởng, tình cảm thầm kín của con người.