DẠY HỌC TẬP LÀM VĂN
B. KỂ CHUYỆN TRONG VÃN HỌC VÀ VÀN KỂ CHUYỆN TRONG NHÀ TRUỜNG
2. Đặc diểm của văn tường thuật
a) Bài tưìmg thuật hướng tới nhũng sự kiện có thật mới xảy ra, cỏ ý nghĩa, kể tại trung thành diễn •hiến của sự kiện theo thời gian vá khỏng gian thông qua ĩilìímg chi tiết chọn lọc, tiêu biểu.
1 uy trên báo, đài thường xuyên cỏ bài tường thuật các sự kiện trong nước và ngoài nước nhưng không phải sự kiện nào báo, đài cũng lường thuật. Chỉ những sự kiện quan trọng, có ý nghĩa đối với dơi sống của cọng đỏng dân cư, của một địa phương, một dất nước hoặc c(>ng dỏng quốc le mới cỏ thể chiếm chỗ trong các trang tường thuật. Sự kiện càng có ý nghía lớn lao, quan trọng càng cần phải tương thuật như họp quốc hội, các cuộc đi thăm, làm việc của nguyên thủ quốc gia, các đại diện nước ngoài, các cuộc mít tinh chính trị, các cuộc thi tranh giải thổ dục thể thao, bỏng dá, các cuộc thi văn nghệ, văn học...
132
Yêu cầu cơ bẳn của bài tườna thuật là phải trung thành với các sự kiện, tôn trọne sự việc có thật. Tuyệt đối không được tường thuật sai sự thật dù là một chi tiết nhỏ. Chầne hạn khi gặp một vị giám đốc cận thị không được viết là ôna ta có đôi mắt tinh tườna, người đọc báo cáo là nam thì khône được biến thành nữ. Tên tuổi, chức danh người dược tưửna thuật cũna phải chính xác. Một cán bộ cấp phó không dược aiới thiệu thành cấp trưởng. NaưtM vắna mặt khôna dược ghi là có mặt. Những sai sót tưởng nhỏ song lại có hậu quả lớn. Nó làm trò cười cho naười dọc và quan trọna hơn là làm hụ mất lòng tin.
Yêu cầu lốn trọna sự thật không cho phép người viết bài tường thuật được hư cấu. Vậy dấu ấn chủ quan của người lường thuật ở dâu ? Ở sự lựa chọn các chi tiết, các hoạt động. Người viết có thể nhấn mạnh ơ việc này, lướt qua việc kia, miêu tả cái gì, tô đậm cái gì. Song sự lựa chọn, ló dậm cũng không dược biến phụ thành chínii.
lấy chi tiết che lấp toàn thể, bóp méo sự việc vốn cố.
Bài tườna thuật phải kể lại sự việc theo dũng trình tự thời gian và không gian.
Bài tườna thuật Ngày hội đua voi ở Táv Nguyên trong sách Tiếng Việt 4 tập hai ai úp ta hiểu rỏ hơn đặc điểm nêu trên của văn tường thuật. Sau dây là bài văn :
N G À Y H Ộ I Đ U A V O I Ở T Â Y N G U Y Ê N
"Hằng năm, cứ đến mùa xuân, tiết trởi ấm áp thì dồng bào Ê-dê, Mơ-nốna lại tưna bừne mở hội dua voi.
Hàna trâm con voi dồ sộ như những tảng đá xám nục nịch kóo đến. Mặt trời chưa mọc, bà con trong các buôn đa nườm nượp dổ ra. Kẻ khua chiêna trống, người thổi tù và. Các chị mặc những chiếc váy thôu rực rơ, cổ deo vòng bạc.
Trường đua voi là một con đường rộng, phắng lì, dài hơn năm cây số. Chiêng khua, trống đánh vang lừng. Voi đua lừng top mười con dàn hàng ngang ở noi xuấl phái. Tren lưng mỗi con ngồi hai chàng "man-gát". Người ngồi phía trên cổ, có vuông vải đỏ thắm ở ngực. Người ngồi trên lưng mặc áo xanh da trời. Trồng họ rất bình lĩnh vì Ỉ1Ọ thường là những người phi ngựa giỏi trong các cuộc săn trâu hò rừng.
Đến giờ xuất phát, chiêng trống nổi lên thì cả mười con voi lao dảu chạy. Cái dáng lầm lì chậm chạp thường ngày biến mất. Cả bầy hăng máu phóng như bay.
Bụi cuốn mù mịt. Những chàng "man-gát" phải rất gan dạ và khéo điều khiển cho voi mình về trúng đích. Những chú voi chạy den đích trước tiên dều ghìm đà, huơ vòi chào khán giả đã nhiệt liệt cổ vũ, khen ngợi chúng.
Ngày trước, họi dua voi cỏ khi kéo dài đến hai ba ngày. Đó là một dịp vui ch(ri và trổ tài huấn luyẹn, dieu khiển voi của đất rây
Nguyên thượng vổ."
h) Bài tirmig thuật đòi hởi kết hợp kẽ việc với miêu tả các chi tiết cụ thể
Trong bài tường thuật, yếu tố giới thiệu, thuyết minh kể viẹc dong vai trò nòng cót, yêu tố miêu tả dóng vai trò tái hiện những dieu mat thây, tai nghe và cảm xúc của người viết làm cho bài tường thuật sinh dộng, hấp dản.
T)e có thể hiểu rồ đặc diem thứ hai của văn tương thuật, ta so sánh hài van tương thuật Nỉ*ày hội đua voi ở Tây Nguyên trích trong phần trên với bài ván sau :
"Hàng nam, cứ den mùa xuân, dỏng bào Ê - đ ê , Mơ-nồng lại mở hội dua vo í.
Háng iraní con voi tham gia cuộc đua. Hà con các buôn kéo đốn xem dua voi. lĩrng lốp mươi con dua với nhau. Tren lưng mỗi con 134
voi là hai chàng "nian-gát" điều khiển voi. Đến giờ xuất phát, chiêng trống nổi lên, mười con voi lao đảu chạy. Cả bầy hăng máu phóng như bay. Những con về đích trước tiên, ghìm đà, huơ vòi chào khán giả đă nhiệt liệt cổ vũ khen ngợi chúng.
Hội đua voi là dịp vui chơi và thi tài huấn luyện voi của người Tây Nguyên”.
Sự khác biệt cơ ban của hai bài văn là : bài thứ hai không cỏ yếu tố thuyết minh, miêu tả. Bài thứ hai thực chất là rút gọn cùa bài trẽn mà thành. Nỏ có giá trị một bản tin thuần túy thông báo cho người đọc biết có việc gì, xảy ra ở đâu. Do mất đi yếu tố miêu tả, giới thiệu, thuyết minh nên nó không giúp người đọc hình dung việc dó x ú \ ra như thế nào.
Tóm lại, một bài văn, tường thuật phải có yếu tố miêu tở nhằm giới thiệu chi tiết, cảm xúc về những cái người tường thuật trổng thấy, nghe thấy, cảm thấy. Nhở đó nó giúp người đọc khổng những biết mà còn hình dung cụ thể sự viộc dược tường thuật.
Những cáu giới thiệu, thuyết minh, kể việc đóng vai trò nòng cốt trong bài tường thuật. Câu giới thiệu làm nhiệm vụ cho biết cái gì dang diễn ra, người dang xuất hiện là ai, người thế nào, làm nhiệm vụ gì (ví dụ trong bài tưởng thuật trên, câu giới thiệu là câu :
"Hằng năm, cứ dín mùa xuân, tiốt trời ấm áp thì dồng bào H-dê, Mơ-Iiồng lại tưng bừng mở hội dua voi"). Câu giới thiệu thường là câu dơn V(h nhiều thành phản phụ. Câu thuyết minh là câu làm nhiệm vụ nói rổ thêm, giải thích Ihem, thường là câu có chữa dựng phần phụ chú (Ví dụ câu giới thiệu cô hiệu trương trong ngày lỗ khai giảng năm học : "cỏ hiệu trương, người da 20 năm gán bó với nhà trường, đọc báo cáo").
Bùi tường thuật nếu chỉ có các càu giới thiệu, thuyết minh, ke việc thì rất dễ khổ khan. Vì vậy người viết cần thêm những từ ngữ miêu tả vào các câu trên, dồng thời ho sung, kết hợp vào bìú những doạn miêu l á (ví dụ : thay VI viét câu giới thiệu khô khan "Hàng
135
trăm con voi kéo đến", tác 2iả bài Ngày hội đua voi ở Tây Nguyên đã thêm các yếu tố miêu tả để tạo nên câu "Hàng trăm con voi đồ sộ như những tảng đá xám nục nịch kéo đến". Cũng trong bài văn trên, đoạn tả các chàng "man-gát", tả bầy voi hãng máu ưên đường đua, các câu miêu tả đã tạo sự sinh độn2, hấp dẫn).