PHẠM THÚY HIÊN
Trưởng liổu học thị trấn Dòng Anh. Hà Nội
Kết quả cuối cùng cua việc dạy TLV la hiệu quả của những bài văn. Bài văn hay là bài văn đạt tốt các yêu càu vê nội dung, nghệ thuật và giàu cảm xúc. Vạy, trong mỗi giờ TLV, GV cần thực hiện tốt các yêu cảu này.
ở lớp 5 dể viết bài TLV, HS thường trải qua các khâu cơ bản là : xây dựng dàn ý, lập dàn bài chi tiết : trao dổi ý. lời vãn qua tiết TLV miẹng ; lấm bài viết, rỏi dược học tập, rút kinh nghiệm qua giờ trả bàn Troné các tiêt học này, GV và HS sC lần lượt giái quyêl các yêu câu nói trên.
I - XẢY DỰNG NỘI DUNG
Nội dune dû va phong phú là yêu cầu không thổ thiếu dược của b a i văn tốt.
Giai quyết vấn đồ này, ta cản trái qua khâu thứ nhất của mỗi hài văn là : "Quan sát, tìm ý, tập dàn bài chi tiêt".
189
14-DTLVOTTH
Mõi hài văn của HS cần có bố cục 3 phản (mờ bài, thán bài, kốt luận) đủ ý, dime yêu cầu đề và diễn dạt phong phú.
Với mỗi bài vãn, cồne việc dầu tiên tồi yêu câu HS phải làm là : tìm hiểu đề.
- HS cần dọc kĩ dỏ nhiẻu lăn rồi trả lời các câu ‘hỏi vồ vấn dề chính troné dề.
Ví dụ : Đỏ bài thuộc thể loại eì ? Tả eì ? (Thuặt gì ? Hoặc kể gì ?...)
- Bám sát yêu cầu dỏ, huy độne vốn thực tế dể lìm ý, xây dựng dàn bài chi tiết trờn cơ sở dàn bài chuủe của mỏi thổ loại.
Ớ phản chính của bài văn, tồi yêu cầu các em phát triển bằne nhiều ý khác nhau. Ví dụ : "Tả lại cảnh buổi tối sum họp dam ấm của eia dinh em", phần thân bài gồm có nhữne ý :
/. Cánh hao quát buổi sum họp 2. Hoạt ăộĩìg của người tron í' cánh
Khi HS nêu dược hai cảnh chính này, tồi yêu cầu các em trả lởi câu hỏi : "Cánh nào là canh trọne tâm ?", HS nêu dược cảnh thứ hai. Sau dó, tôi cho các em phát triển ý trong mỗi cảnh (chú ý cảnh trọne tam) :
(ÌV hói : Cảnh bao quát buổi sum họp gồm những gì ? Hoặc, các em dịnh tả nhữne eì troné cánh này ?
HS nêu ý rất đa dane. tôi cho các em phát biểu tự nhiên rỏi chốt lại các ý :
+ Những người có mát
-t- Canil nơi họp mạt (cãn phòne, ánh diện, gian nhà, bếp lửa, main arm, hiên nhà)
+ Khụng khớ chuủe của cỏnh sum họp (vui ve, ấm ỏp hoặc trầm lane...)
Sau khi xáy dựng xong ý của cảnh bao quát, tỏi hướng dản các em xây dime canil chính - cánh hoạt dọne cúa mọi ngưòi. Cách
100
làm như tren, nhưng. tỏi yêu cầu các em phải chú ý môi hên hệ giữa mọi n lĩ ười. HS nêu ý, sau đó tồi chốt lại :
+ Hoạt đ ộ m chung của mọi người trong gia đình (làm gì ì ra sao ?...)
4- Hoạt động của vài người liêu biểu (người đó ỉà ai ? làm gì ? ở vị trí nào ? có hình dáno, cử chỉ. lơi nói gì cụ thể ? thái độ như thè nào ? có tác dộno, ảnh hưởna gì đôn khổng khí chung cua buồi sum họp ?...)
(Chú ý tả thêm cảnh vật xung quanh)
Như vậy mỗi em mỗi ý, mỗi ve khác nhau nhưng deu dam bao dủ ý chính. Tuy nhiên, bài văn hay nêu chỉ dủ ý thì chưa dạt mà cần phono phú vỏ nội diìns. Do dó, tôi cho các em tùy ý lựa chọn nọi dum> viết theo đổ bài yèu cầu. Ví dụ đề bài : 'l ả lại quUiu cảnh một buổi lao động do trương, lớp to chức . Co HS chọn ta cảnh, quét lóp dọn vệ si nil trường, có HS lá canh trong cay tiong vườn irườnii, chàm sóc vườn hoa...
Nhò vậy. nội dung bài của HS vừa dủ ý chính vừa phong phủ và đăm biìo dúm? trọng tâm.
11 - D1ÍỈN DẠT CÓ NGHI?- THUẬT
Để HS diễn đạt dược bài vãn của mình một cách sinh động, có nghệ thuật. ( ì cun thường dưạc trau dồi qua tiết lùm vàn miệng.
Qua tiết này, HS dưực thổ hiện cách dien dạt của mình va học tập bạn ; dư,re luyện củch ằlử bàn kờt luận bài vạn và tập vận dụng một số biện plKip nghệ thuật d a học váo việc diễn ta nội dung.
1. Luyện cách mt’r bài, ket luạn Cl) Phân nur hcù
Các em có the váo trực tiếp hoặc gián tiếp, có em mó bài bàng một câu nhưng có em bằng cá một doạn văn. nhưng không ai dưọc
m
phép tách rời nội dung đã xây dựng dược. Ở dây, tùy nghệ thuật vào bài cúa mỗi em mà GV góp ý, không gò bỏ áp dặt.
Ví dụ : Đồ bài "Tả cụ già mà em kính yêu".
+ Cỏ em mở bài đi thẳng luồn vào de : "Trong gia đình tồi, có một người tôi rất mực yêu quý, dó là bà nội của tôi" (chỉ bằng một câu, nhưng dủ ý).
+ Có em IÌ1Ở bài hơi dài nhưng sinh động, gây ấn tượng ngay từ phút dảu :
"Bà cũ, cháu đau đầu quá bà ạ !" Vừa ve đến nhà, tôi vội cất cặp và chạy xuống bếp. Bà tỏi đang lúi húi nhặt rau. Nghe thấy vậy, bà dừng tay ngay. Bà lau tay rồi sờ lên trán tồi :
- Thôi chết, cháu tôi ốm rỏi ! Thế di học cháu cỏ đội nỏn không ? Tồi mếu máo : "Thưa bà, cháu quên không dội".
+ Có em mở bài rất chân thành và xúc dộng :
"Mùa xuân xinh đẹp da vồ rồi. Năm mới, cháu lại thêm một tuổi mới. Nhưng xuân này, cháu da vĩnh viễn mất bà, bà (Ti. Bà có biết không ? Nhiều dêm cháu khống ngủ dược vì nhớ bà, lòng luồn mong mỏi bà vồ veri cháu dù chỉ trong giấc I11Ơ. Những kỉ niệm xưa vẫn còn sống mai trong tâm trí cháu, bà ơi !".
Nhở khuyên khích HS diễn dạt phần mở bài bằng những cách khác nhau mà vãn dảm bảo nội dung chính, các em da viết được nhiều bài vãn hay, có tính nghệ thuật.
b) Phần kết luận
Có nhiều cách kít luận khác nhau nhưng tất cả đeu phải xuất phát từ nội dung chính. Cùng như mở bài, các em neu cảm xúc hoạc thâu tóm lại vấn đe thì cũng cỏ thể bàng nhieu cách nhưng nén chọn cách nao cho hay.
Có em chỉ liệt kê sự việc, cám xúc như : "Cm rất thích buổi học hóm dó". Tôi yêu cảu cúc em nêu kết luận khác, có HS da nêu :
192
"Bốn tiết học đa trôi qua, chúng em ra vé, lòng nhẹ nhổm, vui ve".
Với kết luận này, cảm xúc được biểu hiện kín đáo, gián tiếp, có biểu cảm, hay hon kết luận trước.
Tươne tự như vậy, HS luyện nói kết luận, mỗi em mỗi cách, tôi hưóng cho các em thấy cách nào hay hơn. Chính nhờ vậy, cố rít nhiêu kết luận khác nhau khi tả bà của mình :
+ Bà của tôi như thế đấy !
+ Đến nay, bà đa đi xa, nhưng những kí niệm vồ bà vẫn còn sống mãi trong lòng lôi.
+ Tinh cảm sâu sắc, đằm thám giữa tôi và bà tôi là tình cảm sâu láne nhất mù tói còn 2iữ mai trong suốt cuộc đoi.
Trong việc hưứne dãn HS diễn dạt thì biện pháp chủ yếu tôi là chia thành các ý nhỏ cho nhiêu em phát biểu. Sau đó ci lọc, hướng cho HS thấy cách nào dược, cách nào chưa dược de phat huy hay sửa chữa.
2. Tập diễn dạt bằng câu văn có hình ãnh và sừ dụng một số biện pháp nghệ thuật dã học
ĐỔ dẻ tiên hành, tỏi gợi ý chọ các em trong những khi làm miệng bài văn, bằne nhữne câu hỏi dẽ hiểu, dê nhớ.
Tôi luôn hướng dãn các em biết chọn lựa chi tiết diễn dạ. bàng câu vãn co hình ánh và sứ dụng một sô' biên pháp tu từ da học như so sánh, nhân hóa... trong các thể loại, kieu bai 1TV.
Dạy Vón ôỏ người, tụi húi : hỡnh dỏng (mỏi toe hỏm ràng, Vo da...), tính nít con người có thổ (a tàng eût1 van CÓ dùng biện pháp so sánh như thế nào ? HS da dién dạ. thành những cảu vãn có sử dụng biện pháp so sánh như :
- Mái tóc dài nnnrt mà buông Hui. thuữt tha như dòng suối.
- Hãm rang tráng díu như hạt báp.
- Nước da tráng như trứng gà bóc.
- c ỏ h i ề n n h ư c ỏ T ấ m tro n g t r u y ệ n c ổ tíc h .
- Giọng cò nói êm dịu như 1(M mẹ ru.
- Mái tóc bà trắng như cước.
Những câu hỏi gợi ý cách diễn đạt thường dược xen vào trong khi HS làm văn miệng. Níu HS chưa sử dụng biện pháp nghẹ thuật thì lôi gợi ý de các em khác bổ sung, sửa lại cho bạn.
Ví dụ : một HS nêu : "Mái tóc den nhánh Ồm lấy khuôn mặt hỏng hào của cồ, thật dễ mến".
Một HS khác sửa lại : "Mái tóc đen nhánh mưcrt mà như dòng suối ôm lấy khuỏn mặt trái xoan hồng hào của cồ, thật dỗ mến".
Trong bài vãn tả cảnh sinh hoạt, có em nêu : "Từ các cửa lớp, HS ùa ra sân trường. Sân trường bỗng trở nên ồn ào. Những chiếc áo hoa. áo tráng, áo màu thật nhộn nhịp".
Nội dung như th ớ là da dược. Cõu văn gọn, rử V. Nhưng đổ sinh dộng hơn, HS có thể sửa lại : "Từ các cửa krp, HS ùa ra như dàn ong vơ lổ. Sân trường bỏng trở nên ồn ào. Những chiếc áo hoa, áo tráng, áo màu như những dàn bướm đủ màu sác bay rập rờn".
ơ vãn tường thuật, có thể dùng biện pháp nghệ thuật xen miêu ta hoặc lồng câm xúc*.
Ví dụ : Thuật cổng việc dã làm trong ngày chù nhật, có HS nêu :
"ldìì rứa bát. Những chiếc bát dược rửa sạch úp vào chạn bát, eher bữa ăn tới".
Nhưng de có câu hay hơn. tôi hỏi các em : "Những chiẽc bát rứa xong vừa sạch, vừa tráng gợi cho ta nghĩ den hình ánh gì ?"
(Oàn cò tráng phau).
HS sứa lại . "lờn di rửa bát. Những chiếc bát dược tám rửa sạch sẽ, tráng phau như đàn cò nằm úp lưng trên chạn, chờ bữa ¿in tới".
Hoạc : "Oàn chim nu rít cạnh phong học cùa em". Sứa lại :
"Những chú chim ríu rít tien mấy cáv xoan cạnh nha như Iĩiuốn di học cùng em".
Thuật cône việc eọt khoai, có em nêu : "Em ngồi gọt cẩn thận từng củ khoai. Ta trái cầm củ khoai, tay phải em cám dao gọt nhẹ r.hàne cho vỏ mỏne đều. Các củ khoai được gọt vỏ trở nên vàng xuộm". Sau khi các bạn nhận xét. câu văn được sửa lại : "Những cũ khoai tây như được cơi bỏ lấm áo ngoài xấu xí. để lộ l(ýp thịt vàng xuộm, trône thật tươi tắn. nổn nà".
Đối vói văn viết thư, kể chuyện hay đơn từ... HS cũng dễ dàng sử dụng một số biện pháp nehệ thuật như so sánh, nhân hóa... dể diễn đạt cho sinh dộna.
III. BỘC L ộ CẢM XÚC TRONG BẢI VĂN
Bài văn hay khône thể thiếu dược cám xúc của người viết. Cảm xúc khóna chỉ bộc lộ ở phần kết luận mà còn cần the hiện từng câu từne doạn d ía bài văn.
Điều này, chúng ta cân eợi ý cho các em một cách cụ thể trone từng bài.
Ví dụ : - Seine với bà. em thấy như thố nào ? (Bà gàn gũi, chăm sóc em chu đáo như một bá tiên hiền hậu : muốn mình làm được diều gì cho bà dỡ vất vả).
- Được bit chăm sóc hằng ngày, em nghĩ gi ? (Tinh cám gàn gũi thương yêu của bà như cháp cánh cho tôi vững bước trong
CUỘC đ ờ i ) .
- D ọ n d ẹ p |<rp x o n g , e m c o c a m g i á c gì ? ( L ớ p h ọ c s ạ c h h ó n g , thật mát mẻ !)
- Đ ư ợ c đ ố n t h ă m la n g Bác, e m c ó c á m x ú c gì ? ( Đ ư ợ c d ử n g n g ắ m B á c n ằ m t r o n e h ò m k in h , nét mặt h i ề n từ. q uản á o ka ki g ia n d ị, l ò n g c m t r i o d i m e nỗi xúc d ọ n g n g h ẹ n n g a o ) .
- S a n a d ậ y s a u n h ữ n g d o n g tác thê d ụ c , e m th à y n g ư ờ i n h ư thè n à o ? (Sáno d ậ y . sau n h ữ n g d ọ n g tá c the d ụ c , e m tháy n g ư ờ i k h o a n k h o á i , d ễ c h ị u . . . )
105
Tươmằ tự như vậy, tụi yẽu cõu HS đưa ra những suy nghĩ, cảm xúc, nhận xét trước một sự vật hay hiện tượng bất kì. Bài văn của HS tránh được nhược điểm khô khan, liệt kê sự việc, mà thám đượm cảm xúc của người viết.
Kít hợp hài hòa cả ba yếu tố : xây dựng nội dune, diễn đạt cỏ sử dụng biện pháp nehệ thuật và bộc lộ cảm xúc, bài văn của HS sẽ trở nên sinh độne, dạt kết quả cao. Đây là cơ sở, nồn mỏne cho nhữne mầm non văn học trỗi dậy và vươn lên xanh tốt.