PHƯƠNG PHÁP DẠY TẬP LÀM VĂN
1. Phuưng pháp huứng dẫn HS xây dụng chuyện
Muốn làm bài kể chuyện trước tiên phải có chuyện. Ở tiểu học, HS tập kổ lại câu chuyện da học, dã dọc hoặc dã nghe (tiết 30, 31, 32, 33... ở lớp 4), thuật lại mọt chuyện người thực, việc thực, kể lại mọt câu chuyện do em tự nghĩ ra. Mỗi kiểu bài có cách xây dựng chuyện riêng.
a) Hướng dãn HS nắm vững câu chuyện đã nghe, đã đọc hoặc đã học để thuật ỉại
Sách Tiếng Việt 4 yêu cầu HS kể lại truyện Cây Ire trăm đổu Son Tinh Thúx Tinh, Cô chứ không biết quý tình bạn... CiV yêu cảu HS dọc ki bản gbc các truyện này, liẹt kê ra giấy các chi tiết chính tạo ncn cốt truyện, các nhân vạt chí nil của truyện. Nguyên tác là không dê’ thiêu các chi tiết chính, các nhân vật chính. Như trong
16 6
truyện c ỏ chú không biết quý tình bạn, các sự việc, chi tiết chính không đưạc quên là :
_ Cô chủ thân với eà Trống nhung rồi lại đổi gà Trống lấy gà Mái.
_ Cô chủ thân với gà Mái nhưng rồi lại đổi gà Mái lấy Vịt.
_ Cô chủ thân với Vịt nhung rồi lại đổi Vịt lấy Chớ con.
_ Cô chủ thân vơi Chó con nhưng Chó con thấy Cô chủ không biết quý tình bạn nên bỏ đi.
Cúc nhân vật chính của truyện là Co chu, Cho con. Cac nhan vật quan trọne là gà Trống, gà Mái, Vịt.
Sau khi nắm được các sự việc và chi tiêt chính chuna theo trình tự định kể. rhường trình tự này sC Uk
bản ¿ốc. Trở lại veri truyện Có chủ không biết quý tình bạn, trình tự sáp xếp như ở phần trên chính là trình tự cua ban goc.
Nấm V ữ n g và sắp xốp hợp lí các sự việc và chi tiết chính cúa truyện định kổ lại, HS da có dàn ý cua cau chuyẹn SL ke.
b) Hướng dãn H S nắm được diễn biến có thực của càu chuyện người thực việc thực sẽ kê
Ke chuyện ngươi thực, việc thực phái bao dăm yêu câu trung thực, chính xác của từng chi tiẽt và loàn bọ cau chuyẹn.
Để có chuyện kổ, GV hướng dán HS :
- Xác dịnlt ro định kổ c h u y ện về ai ? I.àm việc gì ? Nhằm mục đích gì ?
Chương II có nhắc den câu chuyện Bái tập làm văn. Càu chuyện này kê’ về một cô bé, vê các sự việc xảy ra khi làm bài và sau khi làm bài TI V Chuyện nhàm khắng dịnh : cô bé dă trung thực với mình, với cô eiáo. lrong ba yeu to tren, ycu to nhân vật (về ai yếu tô' sụ việc chính (viêc gì ?) dề xác định. kicMig yếu tố thứ ba, mục dích cùa cân chuyện, thường khó xác định hơn và hay bị lưiú
167
qua. Vì khốne xác định rõ mục đích của câu chuyện nên nhiều khi kể dài done, lan man. Truyện Bùi tập làm văn sở dĩ kể ngán, gọn mà vẫn hay vì các chi tiết dã chụm lại làm nổi rồ mục đích của câu chuyện. Vì thố GV cân lun ý HS khône được bỏ qua việc xác định rồ mục dich câu chuyện định kể.
- Xác dịnh rô diễn biến của câu chuyện
Hướne dẫn HS bám theo câu chuyện dă diễn ra trong thực tế dể trả lời các câu hỏi sau :
+ Chuyện bắt dâu thế nào ? Diễn biến theo trình tự thời gian ra sao ? Nhữne ai có liên quan, ai là nhân vật chính ? Nhân vật chính làm những việc gì, nói cái gì, kết quả ra sao ? Câu chuyện kết thúc thế nào ?
4- Những việc nào, người nào làm nổi rổ mục đích của câu chuyện ? Nhữne việc nào, người nào khône cán với mục dich câu chuyện ?
Trả lời nhóm câu hỏi thứ nhất, HS cỏ được các neuyên liệu dể làm bài. Trả lời nhóm câu hỏi thứ hai, HS biết rổ cần eiữ nhữne neuyên liệu nào, loại bỏ phế liệu nào.
Để có nguyên liệu cho câu chuyện Bài tập lùm vein, thứ xác dịnh nội dung cho các cáu hỏi (V hai nhóm trên :
4- Chuyện bát dầu trong tiết làm bài TLV
4- Cô bé làm xone bài TLV. Bài dược điểm cao và dược dọc cho cả lớp nghe. Ở nhà, mẹ yêu cảu cồ bé giặt quân áo.
+ Các nhân vật : cồ bé (nhân vật chính), các bạn, cổ eiáo, mẹ.
+ Nhân vật chính hùnh dộng : cổ bé băn khoăn vì bài làm neắn - Cô be viết thêm những việc chưa làm vào bài TLV - Mẹ sai eiặt áo sơ mi. áo lót, em dịnh phản ứng - Nehí dến những diều dà viết trong bài TLV. cô bé di eiật ao.
1 6 K
+ Các sự việc trên làm nổi rõ mục đích : lời nói và việc lùm luôn thống nhất. Phải trung thực khi viết bài TLV (trung thực với bản thân, với cô giáo và mẹ).
Trong thực tế, 2iừ TLV, cô bé đâu chỉ có băn khoăn tại sao bài của mình neắn, làm thế nào cho bài dài ra. Hm còn phải làm nhiều việc khác : lấy vở, viết bài, nộp bài, hồi hộp chờ nhận xét cua cô eiáo sau khi chấm bài... Nhung vì những việc này không giúp iù cho mục đích câu chuyện nên đa bị loại bỏ. Nhờ vậy câu chuyện tránh được tật lan man, dài dòng.
c) H ướng dẫn H S xây dựng diễn biến câu chuyện định k ể Toại bài kể lại câu chuyện do người kể tưởng tượng ra là loại bài khó, đòi hỏi nhiều công phu sáng tạo.
Bài kể chuyện mỉười thực, việc thực, dể "dựng chuyệĩi . uụ.1
vào diễn biến có thực dã xảy ra. Loại bài kể lại câu chuyện tưởng tuựnạ, HS phai lự sáne tạo ra các sự việc chính và phụ, tự "dựns chuyện". Cái khó, cỏng phu lern là ở chỏ ấy.
Các bước tiến hành ở dây cũng lương tự như phần trên, GV hướntỉ dẫn HS tiến hành theo hai bước : xúc dinh nhân vật, sự việc và mục đích câu chuyện, xác định diễn biên câu chuyện. Điều khác cơ bán là HS tự dặt ra nội dung trả lời các câu hoi da nêu, không phụ thuộc vào một câu chuyện da xây ra, một con người có săn.
Núi cỏch khỏc dể tra lời dược cỏc cõu luii gợi ýằ HS cú quyờn đựnằ
trí tương tượng dề sáng lạo ra câu chuyện dịnh kê.
Câu chuyện sau là một truyện kẽ' sáng tạo :
T 1 I Ả O N G U Y Í í N
Những chú cừu ngây ngày dược dát ra thao nguyên xanh tươi dế ăn cỏ. Một nằày kia, một chỳ lừa núi VỚI ca dàn :
- Hơi các bạn. làn1 sao chúng ta cứ phái theo tên chăn cừu dó nhỉ, thill) niỉuyê-n xanh tưiri này không phủi là nhà cúa ta hay sao ■>
169
Khi cần ta chỉ việc ăn cho thỏa thích, lúc nào cũng được phải không ?
Bầy cừu suy nghĩ nồn2 cạn, liền đồng ý nhưng chúng không nghĩ rằne nơi thảo nguyên còn có bóng dáng của bằy sói.
ĨJj 'Thị Thúy ỈMtĩ
(Quận 8. TP IICM - Báo Khán quàng đò)
Câu chuyện có bốn nhân vạt được nhắc tới nhưng có hai nhân vật xuất hiện (chú lừa và bầy cừu). Chúng bàn cách tách khỏi người chăn cừu để được tự do. Câu chuyện muốn nhắn nhủ mọi người, nhất là các em nhỏ : cần bình tĩnh, tỉnh táo trước những lời đường mật của kẻ xấu, cần suy trước tính sau trước khi đi đến quyết định mọt việc gì để tránh mắc phải những tai họa cỏ thể xảy ra.
2. Phương pháp hướng dẫn HS sử dụng ngỏỉ kể trong văn kể chuyện
Ngôi kể gắn liền vcri điểm nhìn của câu chuyện, c ỏ mấy loại ngồi kể :
- Chuyện kể theo ngồi thứ nhất - Chuyện kể theo ngồi thứ ba
- Chuyện kể kết hc.rp cả hai ngôi trên.
Ngoài ra còn cồ biện pháp chuyển ngồi đổ kể lại câu chuyện đa có.
a) GV yêu cầu HS xác định rõ ngôi k ế và nhất quán trong suốt truyện
Câu chuyện Bài tập làm văn được kể ở ngồi thứ nhất, nhân vật chính xưng tôi khi kể. Trong khi đỏ, câu chuyện Hành vi hào hiệp lại được kế (ỳ ngôi thứ ba. Mọi diễn biến thuật lại theo lời người dãn truyện, ơ dây, người ke tức người dẫn truyẹn thông thạo toàn bộ cáu chuyện, ké cá diỗn biên tâm tư của từng nhân vật.
170
Điều quan trọng là phải bảo đảm sự nhất quán của neôi kể trone suốt truyện. Trone nhà trường nhất là ở tiểu hục, khône đặt yêu cầu sử dụne cả hai neỗi trone khi kể nên khône nói kĩ về vấn đề này.
Trone hai ngôi kể trên, HS lúng túng nhiều khi kể theo neôi thứ nhất. Có le vì các em không quen bộc lộ nhữne gì của nhân vật
"lói" ra trước mọi neười hoặc có sự lầm lẫn ngộ nhận giữa nhân vật "lôi" trone truyện và bản thân người viết. GV cần giúp HS phân biệt :
- Nhân vật "tồi" trone truyện và tác giả chỉ là một nếu đố là tự truyện, là lời tụ thuật, là hồi kí.
- Còn bình thường, giữa tác giả và nhân vật "tôi" không cổ sự done nhất. Dùne ngỏi thứ nhất dể kể chuyện là một tlu. ;
biện pháp nehệ thuật.
b) Hướng dẫn H S chuyến đối ngôi k ể
Tiết 36, 37, 38 yêu cầu kể lại truyện Cô chú không biết quý tình hạn theo cách chuyển đổi ngôi kể. Irong bản góc, ngoi kể là neôi thứ ba, ne ười dăn truyện. Còn ớ bài làm, HS phải đứng ử ngôi thứ nhất, vai Cô chủ dể kể lại. Sự thay đổi ngôi kể đa kéo theo một số thay dổi sau :
- Lời kể phải dime ngôi thứ nhất (dùng các đại tù : tôi, mình, tớ...)
- Có thể eiải thích rổ hon lí do vì sao "tôi" lại dổi gà Trống lấy gừ Mái. dổi eà Mái lấy Vịt... Song các lí do này không dược trái với mạch chung của truyện, vói mục đích của truyện.
~ Có thể nói rổ hơn tám sự cua 'toi khi thấy Chó con bỏ di (nhưng cũne phải bao đám các yêu cầu nêu ớ phần trên).
Những thay dổi náy không lớn. diễn biến câu chuyện, mục dích cùa truyện vẫn dược ton trọng. Ngoài vai Có chủ, neười viết có thể dùng vai gà Trống hoặc gà Mái hoặc Vịt hoặc Chó con dẽ kể iại
17]
câu chuyện này. Kinh nghiệm cho thấy khồne nên sử dụng bất kì vai nào troné truyện để kể lại câu chuyên vì nhiồu vai do vị trí troné truyện, khổne thể kể lại sinh dộng, hấp dẫn được. Truyện Cô chú không biết quỹ tình bạn chỉ nên dùng hai vai (Cố chủ và Chó con) dể kể lại là hay hơn cả.