Quyền lực có thể làm cho ta cảm thấy khó chịu. Khi chỉ nghe hoặc nói đến từ này cũng làm chúng ta ngại ngùng. Nếu như ta nói trong một buổi họp với đồng nghiệp, “Tôi muốn có quyền”, người ta sẽ cảm thấy lo lắng hoặc nghĩ rằng ta điên. Nói sao về điều này nghe cũng không thuận tai. Không thể nói về quyền lực một cách tùy tiện như thế. Hoặc nếu một đồng nghiệp nói nhỏ vào tai ta, “Này, muốn xem một thứ rất hay trong cặp tôi không?”, khi hé nhìn ta thấy cả triệu đôla tiền mặt được xếp gọn gàng trong đó, hẳn là ta sẽ thấy rất lo lắng. Anh ta không nên mang nhiều cái thứ có sức mạnh, có quyền lực như thế trong cặp. Rủi mà quên trên taxi thì sao?
Đôi khi quyền lực khiến ta lúng túng đến độ gần như bị chết đứng. Thí dụ như khi ta thấy một ngôi sao điện ảnh nổi tiếng hoặc một cầu thủ bóng rổ bất ngờ bước vào cùng thang máy với ta, hẳn là ta chết đứng. Chúng ta sẽ cố gắng phớt lờ.
Hoặc chúng ta lấp bấp hỏi xin một thứ gì đó trên y phục của người ấy để tặng cho bộ sưu tập của câu lạc bộ các khán giả ái mộ.
Tiếp cận với quyền lực, của ta hay của người, đều làm cho ta cảm thấy không thoải mái, vì ta cảm nhận bằng trực giác rằng, một điều gì đó được nói ra hay làm có thể thay đổi cuộc đời của ta trong nhiều cách không lường trước được.
Chúng ta cảm nhận được các tiềm lực nhưng không chắc chắn. Sự không chắc chắn này làm cho chúng ta cảm thấy lúng túng, tuy vậy nó cũng vẫn thu hút chúng ta một cách mạnh mẽ.
Một mặt, chúng ta có thể bị những điều chưa biết hấp dẫn. Có thể ngôi sao điện ảnh sẽ quay sang chào chúng ta hoặc có thể cấp trên của ta đang nghĩ đến việc tăng lương cho ta. Những điều “có thể” như thế thật thú vị; chúng khiến ta phải để tâm. Mặt khác, quyền lực cùng với tất cả những bí ẩn của nó có thể rất đáng sợ. Có thể chúng ta được thăng chức để quản lý một dự án “tiên phong”, chỉ để khám phá ra rằng giám đốc công ty đánh giá rằng toàn bộ dự án có nhiều nghi vấn, và có thể là một sự đầu tư thiếu cẩn trọng. Có thể dự án mới của chúng ta là một kế hoạch không sinh lợi, và sự đóng góp năng lực, nghề nghiệp của chúng ta đang bị đe dọa. Có thể chúng ta đang lên kế hoạch cho các cuộc thử nghiệm một loại thuốc chống ung thư mới có nhiều triển vọng kỳ diệu, nhưng chúng ta phải bác bỏ một số đơn của các bịnh nhân ung thư, mà mạng sống của họ đang nằm trong tay chúng ta. Những cái “có thể” như thế thật đáng băn khoăn; nhưng chúng cũng khiến ta phải quan tâm.
Những cái không chắc chắn của quyền lực có thể làm cho chúng ta khao khát sự đơn giản. Thỉnh thoảng chúng ta ao ước được quay trở về thời thơ ấu, khi cha mẹ có tất cả quyền lực và chúng ta không cần lo lắng về những điều chưa biết trong cuộc sống. Hoặc chúng ta muốn giống các vị thẩm phán - thật là thoải mái khi có người hô “Tất cả đứng dậy!”
khi ta bước vào phòng… Chúng ta muốn quyền lực và uy thế có thể được sử dụng cách nào đó để cuộc sống trở nên giản dị, chẳng có chi bất ngờ xuất hiện trong thang máy hoặc trong cặp hoặc ở bàn làm việc của chúng ta.
QUYỀN LỰC THẬT ĐÁNG SỢ • 85
Tuy nhiên, quyền lực ở nơi làm việc, giống như mọi thứ khác, rất là phức tạp, luân chuyển, và loạn động. Quyền lực không bao giờ ở yên một chỗ mà luôn chuyển dịch, biến đổi. Vài phút trước, khách hàng của chúng ta có tất cả quyền lực để ký hợp đồng. Nhưng khi ký xong, quyền lực chuyển đổi và chúng ta là nhà thầu chánh chịu trách nhiệm cho việc xây dựng một trung tâm thành phố đáng giá hàng trăm triệu đôla. Phút trước ta phải thương lượng một dịch vụ mua bán với khách hàng; phút sau họ lại phải hỏi ý kiến của chúng ta.
Quyền lực chuyển đổi từ người này sang người khác; nơi nào quyền lực có mặt, nơi đó không thể có sự tiên định. Những gì chúng ta nói hoặc làm ngay thời điểm đó có thể có những hậu quả sâu rộng. Chúng ta hành xử như thế nào - cam kết, lên tiếng, giữ im lặng, hay chấp nhận rủi ro - có thể có tác dụng ngược lại, mà chúng ta và người khác phải gánh chịu.
Quyền lực đòi hỏi chúng ta giải quyết công việc theo từng bước - một cách thẳng thắn và không chút ngần ngại. Nó không có chỗ cho sự ca cẩm, viện dẫn lý do, làm thử, hay bốc đồng. Nó đòi hỏi chúng ta phải uyển chuyển, bản lĩnh, trình bày ý tưởng một cách chính xác, tạo lòng tin, lắng nghe, chia sẻ quyền hạn, thỏa hiệp, thuyết phục, và nhiều hơn thế nữa. Tóm lại, quyền lực đòi hỏi sự tự tin. Điều oái oăm là sự không thoải mái của chúng ta đối với quyền lực là chìa khóa khám phá sự tự tin bên trong ta.
Nếu quán xét cảm giác không thoải mái của mình đối với quyền lực, chúng ta sẽ khám phá ra rằng nó không phải là sự bất tiện hoặc sự yếu kém mà là một sự thôi thúc bên ngoài để ta chánh niệm ngay tại giây phút hiện tại. Thân ta đang gửi tín hiệu - kể cả khi chúng ta chỉ nghe từ quyền lực - trước mắt có những rủi ro, ta cần cảnh giác, chính xác, và bản lĩnh.
Ý thức được sự lo lắng của mình, hơn là bất ngờ vì nó,
sẽ giúp chúng ta sẵn sàng ứng phó. Chúng ta biết một cách bản năng rằng quyền lực đòi hỏi sự chú tâm của ta ngay thời điểm đó. Tim ta có thể đập nhanh, miệng đắng, hay hơi thở của ta có thể bắt đầu dồn dập. Nhưng chúng ta không cần phải sụp đổ bởi sự đe doạ này. Sự bất ổn này là góc cạnh sắc bén của tính thông minh tươi mới của chúng ta, nó vực ta dậy.
Bằng cách dừng lại một cách có chánh niệm, hít một hơi thở sâu và chỉ có mặt trong giây phút hiện tại, chúng ta sẽ khám phá ngay tại chỗ chính sự tự tin mà chúng ta đang tìm kiếm.
Phương châm “Quyền lực thật đáng sợ” giúp chúng ta chú tâm đến trạng thái không thoải mái của mình đối với uy quyền, dù là của bản thân hay của người khác. Nhờ chú tâm vào trạng thái khó chịu này, tự động chúng ta trở nên tỉnh giác – có lẽ chưa thật ổn định, nhưng đã sẵn sàng rốt ráo và cảnh giác.
Phương châm “Quyền lực thật đáng sợ” khơi gợi rằng trạng thái lo lắng đó không nhất thiết là một chướng ngại cho ta. Chúng ta không cần phải sắp xếp những gì chúng ta sẽ nói hoặc làm. Chúng ta chỉ cần hít một hơi thở thật sâu và bình tĩnh tiếp nhận gai góc của trạng thái không thoải mái. Biết rõ như thế, chúng ta có thể tập kiềm giữ bản năng bộc lộ sự lo lắng của mình. Chúng ta có thể tập trì hoãn sự vội vàng muốn được thoải mái của ta.
Chúng ta cho phép bản thân ở trong trạng thái không chắc chắn, rồi dựa vào nhận thức của ta về thời gian và tính chân thật để dẫn dắt chúng ta phải hành động như thế nào tùy theo tình huống. Thí dụ, lúc đi phỏng vấn để tìm việc, ta gặp người phỏng vấn dường như lo ra, không chú ý đến ta; thay vì bực bội với thái độ đó, ta duy trì sự chú tâm. Sau đó, theo bản năng có thể chúng ta xin ly nước, và một khoảnh khắc để sự kết nối giữa con người được mở ra. Hoặc khi đi giới thiệu sản phẩm, chúng ta phải ngồi chờ ngoài sảnh: Thay vì sắp
QUYỀN LỰC THẬT ĐÁNG SỢ • 87
xếp lại bài giới thiệu trong đầu, chúng ta dằn lo lắng, bình tĩnh lại, tận hưởng một cách chánh niệm giây phút nhàn rỗi ngắn ngủi đó - bình thường, đơn giản, và tươi mát. Hoặc nếu chúng ta gặp ai đó đầy quyền lực như tổng thống Hoa Kỳ, chúng ta không vội vàng nói những chuyện vặt vãnh, nhưng chúng ta có thể thực sự dằn lo lắng, giữ tâm chánh niệm, để rồi bất ngờ khám phá ra rằng người kia có câu hỏi dành cho ta.
Phương châm “Quyền lực thật đáng sợ” khuyên chúng ta cần phải nhìn lại, nếu như ta quá thoải mái với quyền lực của mình. Có thể chúng ta có quyền viết giấy phạt giao thông hoặc biên toa thuốc, tuyên bố phá sản hoặc chiến tranh, ký ngân phiếu phát lương hoặc ký hợp đồng cả tỷ đôla, nhưng trong mỗi giây phút chúng ta phải cảm thấy có chút bất an bởi quyền thế của chính mình. Thầy tôi, Rinpoche Chogyam Trungpa, nổi tiếng về việc làm cho bản thân ông và các học trò của ông luôn cảnh giác. Ông cho thiết kế một góc nhọn ở lưng chiếc ghế giảng sư để nhắc nhở bản thân hoặc bất kỳ ai ngồi vào đó rằng không nên dựa ngữa và buông lơi khi giảng Pháp. Theo quan điểm của ông, trạng thái bồn chồn, lo lắng là một người bạn tốt mà chúng ta cần lắng nghe và tôn trọng.
Dầu chúng ta phân phối quyền lực hoặc bị quyền lực chi phối, chúng ta nên để cho sự lo lắng cảnh giác ta, giữ cho ta tươi mát và hành động phù hợp với trách nhiệm của ta.
Cuối cùng, phương châm “Quyền lực thật đáng sợ” giúp ta làm quen với sự lo âu ở nơi làm việc, giúp ta có sự chú tâm cao độ để biết khi nào chúng ta cảm thấy lo lắng và lo lắng như thế nào. Bởi vì ngay tại đây, từ chính sự lo lắng như thế, mà chúng ta khám phá ra rằng bản thân ta có sự tự tin, bản lĩnh, và chính xác ngay trong giây phút hiện tại.
***
-10-