CẤP CỨU CƠ BẢN
2. ĐÁNH GIÁ VÀ ĐIỀU TRỊ
Sau khi trẻ đã đƣợc tiếp cận an toàn, đánh giá mức độ tri giác bằng phương pháp đơn giản, tiến hành đánh giá và xử trí trẻ theo trình tự A - B - C.
Trình tự cấp cứu cơ bản chung cho trẻ bị ngừng thở - ngừng tim đƣợc tóm tắt trong hình.1.
Chú ý : Hướng dẫn này dành cho một hoặc nhiều người cấp cứu.
35
Sơ đồ cấp cứu cơ bản
D Nguy hiểm?
R Hỏi : “Cháu có bị sao không”
S Gọi người hỗ trợ
A Mở thông đường thở
B Nhịp thở bình thường ?
Thổi ngạt 2 lần
C
Kiểm tra mạch Không quá 10 giây
Bắt đầu CPR
15 ép tim : 2 lần thổi ngạt
D Kết nối máy shock điện
Chắc chắn giúp đỡ đang đến
Tiếp tục CPR cho đến khi trẻ có đáp ứng Hoặc nhịp thở bình thường
Tháng 4 2011, Hiệp hội hồi sức Úc và New Zealand dành cho đào tạo các nhân viên y tế.
Xem sơ đồ gốc tại www.resus.org.au
36
Tiếp cận ban đầu: Danger, Responsive, Send for help (DRS)
Người cấp cứu không được để mình trở thành nạn nhân thứ hai, đứa trẻ phải đƣợc thoát khỏi sự nguy hiểm càng nhanh càng tốt. Những việc này phải được thực hiện trước khi tiến hành đánh giá đường thở.
Trong trường hợp có một người cấp cứu, nên gọi sự hỗ trợ ngay khi phát hiện nạn nhân không đáp ứng. Các bước tiếp cận được tóm tắt trong hình 2.
D Nguy hiểm?
R Hỏi : “Cháu có bị sao không”
S Gọi người hỗ trợ
Hình 2: Tiếp cận ban đầu
Khi có trên 2 người tiến hành cấp cứu thì một người sẽ làm cấp cứu cơ bản trong khi người thứ hai gọi cấp cứu.
Trẻ sơ sinh hoặc trẻ nhỏ, nhân viên cứu hộ có thể bế đứa trẻ ra nơi để điện thoại và vẫn tiếp tục làm cấp cứu cơ bản trên đường.
“Gọi điện thoại trước”
Trong một vài trường hợp, trình tự trên bị đảo ngược như trong ngừng tim do rối loạn nhịp tim thì tiến hành sốc điện sớm để có thể cứu đƣợc tính mạng trẻ. Trường hợp này, nếu có 2 người 1 người cấp cứu cơ bản, 1 người gọi cấp cứu. Nếu chỉ có một nhân viên thì nên tiến hành gọi trung tâm cấp cứu trước và tiến hành cấp cứu cơ bản ngay sau đó.
Khởi động thiết bị y tế trước khi tiến hành cấp cứu cơ bản khi chỉ có một người cứu hộ trong trường hợp:
37
• Chứng kiến một người đột ngột ngất xỉu mà không có dấu hiệu báo trước gì.
• Chứng kiến một trẻ đột ngột ngất xỉu mà trẻ này có bất thường về tim và không có nghi ngờ nguyên nhân do hô hấp hay tuần hoàn.
Cháu có bị sao không?
Hỏi trẻ: “Cháu có bị sao không?” và kích thích trẻ nhƣ giữ đầu và lay tay trẻ. Những trẻ nhũ nhi và trẻ nhỏ, nếu vì quá sợ mà không trả lời đƣợc, vẫn có thể đáp ứng bằng cách mở mắt hoặc kêu lên những tiếng nhỏ.
Hình 3: Nâng cằm ở trẻ nhũ nhi: tƣ thế trung gian
Hình 4: Nâng cằm ở trẻ lớn
38
Đường thở (Airway - A)
Mở thông đường thở, trẻ có thể hồi phục mà không cần can thiệp gì thêm. Nếu trẻ có lƣỡi tụt về phía sau gây tắc nghẽn hầu họng, phải mở thông đường thở bằng thủ thuật ngửa đầu và nâng cằm. Trẻ nhũ nhi, đặt cổ ở tư thế trung gian, trẻ lớn thì đặt cổ hơi ngả ra sau. Trẻ tự tìm đƣợc một tƣ thế thích hợp để duy trì sự thông thoáng đường thở. Vì vậy, không nên ép trẻ phải ở tƣ thế không thoải mái.
Đánh giá sự thông thoáng đường thở bằng cách:
NHÌN di động của lồng ngực và bụng NGHE tiếng thở
CẢM NHẬN hơi thở
Người cấp cứu nghiêng đầu trên mặt trẻ, tai ở trên mũi trẻ, má trên miệng trẻ và nhìn dọc theo lồng ngực trẻ trong vòng 10 giây.
Trong trường hợp không thực hiện được thủ thuật này hoặc có chống chỉ định do nghi ngờ chấn thương cột sống cổ, có thể dùng thủ thuật ấn hàm. Dùng 2 - 3 ngón tay đặt dưới góc hàm 2 bên và đẩy hàm ra phía trước. Phương pháp này dễ thực hiện hơn nếu khuỷu tay người cấp cứu đặt trên vùng mặt phẳng mà trẻ đang nằm. Đầu trẻ có thể nghiêng nhẹ về một bên.
Hình 5: Ấn hàm ở trẻ nhũ nhi và trẻ lớn
39
Đánh giá sự thành công hay thất bại của biện pháp can thiệp bằng cách dùng kỹ NĂNG NHÌN, NGHE và CẢM NHẬN.
Chú ý: trong trường hợp có chấn thương, biện pháp an toàn nhất là ấn hàm nhƣng không ngửa đầu.
Thở (B)
Nếu đã áp dụng các biện pháp mở thông đường thở mà trẻ vẫn không thở lại trong vòng 10 giây thì nên bắt đầu thổi ngạt.
Cần thổi ngạt 2 lần
Trong khi giữ thông thoáng đường thở, tiến hành thổi ngạt theo phương pháp miệng – miệng cho trẻ lớn hoặc cả miệng và mũi cho trẻ nhỏ.
Hình 6: Thổi ngạt miệng - miệng và mũi ở trẻ nhũ nhi
Thổi chậm 1-1.5 giây và làm cho lồng ngực di động nhƣ mức bình thường, nếu thổi quá mạnh sẽ gây bụng chướng và tăng nguy cơ trào ngược dịch dạ dày vào phổi. Giữa 2 lần thổi, người cấp cứu hít thở để cung cấp được nhiều oxy cho nạn nhân hơn.
Do các trẻ em có kích thước lớn nhỏ khác nhau nên chỉ có thể đưa ra một hướng dẫn chung liên quan đến thể tích và áp lực thổi ngạt như sau :
Chỉ dẫn chung về thổi ngạt
• Lồng ngực di động theo nhịp thổi ngạt.
• Áp lực thổi ngạt có thể cao hơn bình thường vì đường thở nhỏ.
• Nhịp thổi ngạt chậm với áp lực thấp nhất ở mức có thể đƣợc để làm giảm chướng bụng (do hơi đi thẳng vào dạ dày).
• Ấn nhẹ vào sụn giáp làm giảm khí vào dạ dày.
40
Nếu lồng ngực vẫn không nở thường do không áp dụng chính xác các kỹ thuật mở thông đường thở. Do đó, đặt lại tư thế đầu trẻ và tiếp tục thực hiện thổi ngạt. Nếu vẫn không có kết quả thì nên ấn hàm. Một người cấp cứu có thể vừa ấn hàm, vừa thổi ngạt. Nếu có hai người cấp cứu một người sẽ mở thông đường thở, một người tiến hành thổi ngạt. Thực hiện 2 lần thổi ngạt, chú ý xem trẻ có ho hay có đáp ứng lại hành động của bạn hay không. Sự đáp ứng đó là một phần của đánh giá dấu hiệu sinh tồn được mô tả ở dưới.
Khi đã đặt lại tƣ thế đầu trẻ và ấn hàm mà vẫn không có kết quả thì phải nghi ngờ có dị vật làm tắc nghẽn đường thở. Cần tiến hành các phương pháp phù hợp khác.
Tuần hoàn (C)
Ngay khi đang tiến hành phương pháp thổi ngạt đã phải chú ý đến tuần hoàn.
Đánh giá:
Tuần hoàn không đầy đủ đƣợc xác định khi không có mạch trong vòng 10 giây hoặc khi có mạch nhưng mạch chậm. Ở người lớn và trẻ em có thể bắt mạch cảnh để đánh giá, tuy nhiên bắt mạch trong vòng 10 giây là vấn đề khó.
Vì vậy khi vắng mặt của các dấu hiệu sinh tồn (cử động, ho hoặc nhịp thở bình thường) là chỉ định đầu tiên của ép tim.
Ở trẻ nhỏ có thể bắt mạch cảnh hoặc mạch bẹn còn trẻ nhũ nhi, do cổ ngắn và béo nên bắt động mạch cánh tay và động mạch đùi (hình 7).
Hình 7. Bắt mạch cánh tay
41
Bắt đầu ép tim ngoài lồng ngực khi:
• Không có dấu hiệu của sự sống.
• Không có mạch.
• Mạch chậm (ít hơn 60 nhịp/phút với dấu hiệu tưới máu kém)
Trong trường hợp không có dấu hiệu của sự sống ép tim có thể được tiến hành ngay, nếu trong trường hợp bạn không chắc chắn là nhịp tim trên 60 nhịp/phút trong 10 giây thì việc ép tim không cần thiết cũng không gây tổn thương.
Nếu có mạch với đủ tần số và dấu hiệu tưới máu tốt mà trẻ vẫn ngừng thở thì phải tiếp tục thổi ngạt cho đến khi trẻ thở lại.
Ép tim ngoài lồng ngực
Đặt trẻ nằm ngửa trên mặt phẳng cứng để đạt đƣợc kết quả tốt nhất. Ở trẻ nhũ nhi có thể sử dụng bàn tay người cấp cứu để tạo mặt phẳng này.
Do kích thước trẻ khác nhau nên thông thường trẻ nhũ nhi (<1 tuổi) cần kỹ thuật khác trẻ nhỏ. Trẻ lớn (>8 tuổi) có thể sử dụng kỹ thuật dùng cho người lớn và điều chỉnh cho phù hợp với kích thước của trẻ. Ép tim sâu xuống khoảng 1/3 bề dày lồng ngực của trẻ.
Vị trí ép tim thống nhất cho mọi lứa tuổi là : Một phần hai dưới xương ức
• Trẻ nhũ nhi
Với trẻ nhũ nhi: Ép tim có hiệu quả hơn khi sử dụng kỹ thuật 2 tay ôm vòng quanh ngực (hình 8). Phương pháp này chỉ có thể áp dụng khi có 2 người cấp cứu vì cần phải có thời gian để đặt lại tư thế mở thông đường thở.
Hình 8 : Ép tim ở trẻ nhũ nhi - kỹ thuật 2 tay vòng quanh ngực
42
Một người cấp cứu có thể sử dụng phương pháp 2 ngón tay. Một tay còn lại giữ thông đường thở (Hình 9).
Hình 9: Ép tim ở trẻ nhũ nhi : Kỹ thuật 2 ngón tay
• Trẻ nhỏ:
Dùng gót bàn tay của một tay ép lên xương ức ở nửa dưới xương ức, nâng các ngón tay để chắc chắn không ấn vào xương sườn trẻ, vị trí của bạn thẳng trục với ngực đứa trẻ và cánh tay để thẳng.
• Trẻ lớn:
Dùng cả hai tay với các ngón tay khoá lại với nhau và ép sâu ít nhất 1/3 bề dầy lồng ngức (Hình 11).
Hình 10: Ép tim ở trẻ nhi Hình 11: Ép tim ở trẻ lớn
43
Hồi sức tim phổi liên tục
Tần số ép tim cho tất cả các lứa tuổi là 100 lần/phút, tỷ lệ 15 lần ép tim : 2 lần thổi ngạt. Nếu không có sự giúp đỡ, phải liên lạc với trung tâm cấp cứu sau CPR 1 phút.
Phải cấp cứu cơ bản không ngừng cho đến khi trẻ có cử động và thở đƣợc.
Ép tim nên thực hiện động tác nhanh và mạnh, độ sâu ít nhất 1/3 bề dầy lồng ngực với tỉ lệ ép tim 100 chu kỳ/phút và hạn chế ngừng ép tim.
Không cần kiểm tra lại vị trí ép tim sau mỗi lần thông khí.
Kỹ thuật hồi sức tim phổi cho trẻ nhũ nhi và trẻ nhỏ đƣợc tóm tắt trong Bảng 1.
Bảng 1: Tóm tắt các kỹ thuật cấp cứu cơ bản ở trẻ em
Trẻ nhũ nhi và trẻ nhỏ Trẻ lớn Đường thở
Tƣ thế đầu ngửa Trung gian Ngửa đầu
Nhịp thở
Nhịp thở ban đầu 2 2
Tuần hoàn
Bắt mạch Mạch cánh tay hoặc mạch đùi Động mạch cảnh hoặc mạch đùi
Vị trí ép tim Nửa dưới xương ức Nửa dưới xương ức Kỹ thuật 2 ngón tay hoặc 2 ngón cái
15/2
Một hoặc hai tay Tỷ lệ ép tim/thổi ngạt
Sử dụng máy chống rung tự động bên ngoài ở trẻ em
Trong 1 số trường hợp có thể dùng máy chống rung tự động bên ngoài trong ngừng tim tiên phát và cùng với việc nhân viên đƣợc huấn luyện có thể dễ dàng sử dụng ở những nơi công cộng như sân bay, tổ hợp thương mại.
44
Tƣ thế hồi phục
Trẻ nên được đặt ở tư thế đảm bảo duy trì được thông thoáng đường thở, có thể theo dõi và tiếp cận được và đảm bảo an toàn, lưu ý các điểm dễ bị ép.
Xác định tuổi
Chỉ cần xác định nhóm trẻ nhỏ (< 1 tuổi) và trẻ lớn hơn (từ 1 tuổi trở lên).
Tỉ lệ ép tim thông khí
Nếu thời gian ép tim dài hơn trong lúc tiến hành cấp cứu thì áp lực tưới máu vành sẽ tăng hơn. Tỉ lệ ép tim / thổi ngạt 15:2 là phù hợp cho mọi lứa tuổi . Các mức nhân viên cứu hộ
Những người chứng kiến thường không muốn thực hiện cấp cứu cơ bản vì họ sợ làm sai và vì lo lắng khi phải tiến hành hồi sức miệng - miệng với người lạ. Khi sử dụng người cứu hộ trực tiếp, tỉ lệ ép tim/thông khí 30/2 được khuyên dùng ở cả người lớn và trẻ em. Khi có một nhân viên y tế cũng có thể tiến hành với tỉ lệ lên 30 lần ép 2 lần thổi ngạt cho trẻ em, nếu họ gặp khó khăn khi chuyển từ ép tim sang thổi ngạt. Trong trường hợp người cấp cứu không thể tiến hành hô hấp nhân tạo miệng miệng họ phải tiến hành ép tim.