II. NHÓM NGUYÊN NHÂN CÁC ĐIỀU KIỆN HỖ TRỢ QUẢN LÝ ĐẤT CHƯA ĐƯỢC ĐÁP ỨNG TỐTĐƯỢC ĐÁP ỨNG TỐT
4. Nhận thức xó hội về quản lý và sử dụng ủất ủụ thị chưa toàn diện, chưa tự giác
Hiện nay nhận thức của chúng ta về các nguy cơ và thách thức từ cỏc hệ quả yếu kộm của quản lý và sử dụng ủất ủụ thị là chưa toàn diện, chưa sâu sắc, chưa tự giác.
Cho dự cỏc bức xỳc từ nhiều lĩnh vực kinh tế, xó hội, mụi trường ủó ủược ủề cập, ủó ủược ủặt lờn bàn nghị sự, ủó ủược tranh luận (hội nghị, hội thảo, v.v..) ủó ủược nờu ra trờn cỏc phương tiện truyền thụng bỏo chớ,
NGUYÊN NHÂN CỦA TỒN TẠI VÀ NHỮNG THÁCH THỨC ...
truyền hỡnh, v.v.. nhưng dường như nguy cơ vẫn chưa thật sự ủược ý thức trong toàn xó hội. Cỏc lợi ớch cục bộ vẫn ủược ủặt cao hơn khi ủưa ra ủể giải quyết vấn ủề chung. Vớ dụ như việc qui ủịnh cỏc loại giấy cỏc màu của cỏc bộ trong việc ủăng ký cỏc loại bất ủộng sản ủó thể hiện quỏ rừ sự bất hợp lý gõy ỏch tắc và cú hại cho quản lý ủất ủai, nhiều cơ quan chức năng, cơ quan truyền thụng, cỏc nhà khoa học ủó lờn tiếng nhưng cấp quản lý vĩ mô vẫn im lặng và sự sai trái vẫn tiếp tục gây hậu quả. đó chỉ là một trong nhiều ví dụ của thực tế cho thấy, không những lỗi hệ thống ủó khiến cho việc quản lý bị chia cắt, chồng chộo thiếu khoa học mà người quản lý và người sử dụng còn làm cho các lỗi này trầm trọng thờm do chưa ý thức ủược mức ủộ nghiờm trọng của cỏc hệ quả tiờu cực từ cỏc tỏc ủộng này ủến sự phỏt triển bền vững của Thành phố, chưa thấm hết cái giá phải trả trong tương lai nhiều khi không phải là với một thế hệ mà với nhiều thế hệ nờn chưa thực hiện sự ủổi mới.
Với TP.HCM thỡ sự yếu kộm kộo dài của cụng tỏc quy hoạch ủụ thị cú thể coi là vớ dụ ủiển hỡnh cho sự chậm chạp của nhận thức xó hội về quản lý và sử dụng ủất ủụ thị. Chỳng ta ủó biết Quy hoạch là cụng cụ quản lý quan trọng vào loại bậc nhất của quản lý ủụ thị núi chung và quản lý ủất ủai ủụ thị núi riờng. Cựng với sự phỏt triển của ủụ thị là sự tiến hóa của các phương pháp quy hoạch ựô thị. đó là sự phát triển từ Quy hoạch tổng thể (Master Planning) thập niờn 1960 ủến Quy hoạch chiến lược (Structure Planning) thập niờn 1970 và ủến Quy hoạch chiến lược (Strategic Planning) thập niờn 1980 và ủến Quy hoạch chiến lược hợp nhất (Integrated Strategic Planning) thập niên 1990.
ðiều quan trọng nhất dẫn dắt quỏ trỡnh tiến húa này là sự thay ủổi ủể phự hợp. Bài học thành cụng cho mỗi ủụ thị trước hết là bài học về sự thay ủổi phương phỏp quy hoạch sao cho phự hợp với ủiều kiện cụ thể và tiến trình phát triển của mình.
Thực trạng quy hoạch của Thành phố cho thấy hiện chỳng ta ủang sử dụng phương pháp Quy hoạch tổng thể của thập niên 1960 thuộc thời
CHệễNG III
kỳ nền kinh tế tập trung ủể kiểm soỏt ủụ thị trong khi thế giới, ủất nước, Thành phố ủó cú nhiều biến ủổi. Những tồn tại trong cụng tỏc quy hoạch của Thành phố như ủó phõn tớch ở chương III cú thể xem là sự cụ thể húa các khiếm khuyết, bất cập của một phương pháp quy hoạch theo kiểu cũ - Quy hoạch tổng thể - ủó lạc hậu và cần ủược vượt qua.
Thực ra nhận ủịnh này là khụng mới bởi từ thập niờn 90 vấn ủề cần thay ủổi phương phỏp quy hoạch cho Thành phố Hồ Chớ Minh ủó ủược ủặt ra. Trờn thực tế ủó cú hai dự ỏn “Nõng cao năng lực quy hoạch và quản lý ủụ thị” VIE/95/050 cho Thành phố Hà Nội và VIE/95/051 cho Thành phố Hồ Chí Minh do chương trình phát triển Liên hiệp quốc (UNDP) tài trợ ủó ủược triển khai với mục tiờu ỏp dụng mụ hỡnh quy hoạch chiến lược hợp nhất ủể quy hoạch và phỏt triển hai ủụ thị nờu trờn.
Do ủú mà phương phỏp quy hoạch kiểu mới ủó ủược giới thiệu với cỏc cơ quan chức năng và trên phương tiện truyền thông.
Như vậy từ những năm 90 chỳng ta ủó biết, ủó hiểu là cần phải thay ủổi phương phỏp quy hoạch cũ bằng phương phỏp quy hoạch mới.
Phương phỏp quy hoạch này ủó cú dự ỏn quốc tế tài trợ, ủược giới thiệu với chớnh quyền, với cơ quan chuyờn trỏch, v.v.. nhưng vỡ sao nú ủó khụng ủược thực thi?
Hệ quả của sự chậm trễ này là sự phỏt triển ủụ thị của TP. HCM trong hơn 15 năm qua bị trì kéo bởi một công cụ quy hoạch lỗi thời. Các cơ quan quản lý chức năng bị ủẩy vào thế bị ủộng lỳng tỳng ủối phú với sự phỏt triển tự phỏt tràn lan và sự tự phỏt này ủó ủe doạ phỏ vỡ mục tiờu phỏt triển bền vững của Thành phố. Trỏch nhiệm về hệ quả này cú ủược kiểm ủiểm rừ ủể rỳt ra bài học thất bại thấm thớa và sõu sắc chưa?
Vấn ủề trờn rất quan trọng vỡ kinh nghiệm cho thấy nếu khụng xỏc ủịnh ủỳng ủược nguyờn nhõn sõu xa của thất bại, khụng thấm thớa ủược bài học thất bại, khụng nhận thức rừ nguy cơ nghiờm trọng của việc ủó ủể cho sự trỡ trệ kộo dài ủể quyết liệt ủối ủầu với khú khăn, quyết tõm bằng
NGUYÊN NHÂN CỦA TỒN TẠI VÀ NHỮNG THÁCH THỨC ...
mọi giỏ phải thực thi ủổi mới thỡ mọi kế hoạch tốt ủẹp lại sẽ chỉ nằm trờn giấy như nú ủó từng nằm trong hơn 15 năm qua trong khi vận hội phỏt triển của Thành phố, của ủất nước lại khụng thể chờ ủợi một ai và khụng cho phộp chỳng ta ủược chậm trễ thờm nữa.
Chỳng ta ủó biết cỏc nguyờn tắc quan trọng nhất ủể tiến hành lập quy hoạch theo phương pháp mới là: Tập trung - Thống nhất - Khoa học.
Do vậy các cấp chính quyền và các cơ quan chức năng liên quan cần phải cú một cơ chế quản lý tương thớch ủể ủỏp ứng ủược cỏc nguyờn tắc này . Nhưng hiện nay cỏc kết quả ủiều tra và phõn tớch ủều cho thấy một cơ chế như vậy chưa hiện hữu. Cơ chế quản lý ủất ủai hiện tại vẫn là chia cắt, thiếu ủồng bộ, khụng linh hoạt.
Chúng tôi cho rằng nguyên nhân sâu sa của yếu kém về quy hoạch của chúng ta trong thời gian qua chính là do chúng ta chưa dám quyết liệt ủể thay ủổi cơ chế, mới chỉ dừng ở mức yờu cầu phối hợp theo kiểu
“tham vấn”, “hợp tỏc” chung chung. Do ủú cụng cụ quy hoạch ủó khụng ủược ủổi mới và khụng thể phỏt huy hiệu quả quản lý tốt.
Chỳng ta biết rằng ủổi mới cơ chế là vấn ủề của ủổi mới hệ thống bao gồm cả cải cỏch hành chớnh và cỏc cụng cụ ủiều hành, trong ủú quan trọng nhất là cải tiến nội dung công cụ luật pháp và các văn bản dưới luật liờn quan. Do vậy, tất nhiờn việc ủổi mới này khụng dễ dàng và khụng thể chỉ do một cơ quan chức năng riờng lẻ nào muốn là ủược mà cần phải cú cả một sự hỗ trợ ủổi mới thụng suốt, thống nhất từ trung ương ủến ủịa phương. Núi khỏc ủi, ủổi mới cơ chế cần ủược thực thi bằng quyền lực nhà nước bởi vì chỉ có quyền lực nhà nước mới có thể tiến hành các vấn ủề cải cỏch hành chớnh (hủy, sỏt nhập, thành lập cơ quan mới ủể quản lý phự hợp với cơ chế mới) ; cải tiến cỏc cụng cụ quản lý (thay ủổi, bổ sung nội dung luật và cỏc quy ủịnh dưới luật theo tinh thần cơ chế mới).
đó là một sự ựổi mới sâu sắc trên tầm vĩ mô của quản lý nhà nước từ trung ương ủến ủịa phương và sự ủổi mới toàn diện này tất nhiờn
CHệễNG III
khụng thể chỉ Thành phố muốn là ủược. Nhưng rừ ràng ủỏng lẽ chỳng ta phải năng ủộng hơn, một mặt phải tớch cực trỡnh bày cỏc vấn ủề của thực tiễn ủể yờu cầu trung ương cải cỏch cơ chế ở tầm vĩ mụ (thụng qua cải cỏch luật và cỏc quy ủịnh dưới luật và cho phộp TP. HCM thớ ủiểm thực hiện), mặt khỏc tổ chức việc ủổi mới cơ chế quản lý ở quy mụ Thành phố mà trước hết là ủổi mới cơ chế ủể thực thi thành cụng phương phỏp quy hoạch mới.
Nhưng hơn 10 năm qua chỳng ta ủó quỏ chậm, ủó ủể cho một cụng cụ quản lý ủụ thị quan trọng vào loại bậc nhất là quy hoạch bị trỡ trệ quá lâu và hệ quả của sự quản lý kém cỏi này có thể phải trả giá ủắt trong nhiều thế hệ. Bài học này cần phải ủược Uỷ ban nhõn dõn Thành phố và cỏc cơ quan chức năng kiểm ủiểm, rỳt kinh nghiệm một cách nghiêm túc và sâu sắc.
Tất nhiờn ở ủõy cũn cú yếu tố hệ quả của lịch sử. Sự chuyển ủổi mụ hỡnh kinh tế từ kế hoạch bao cấp sang kinh tế thị trường ủịnh hướng xó hội chủ nghĩa ủũi hỏi phải cú một thời gian quỏ ủộ. Chỳng ta chưa thể cú ngay những con người hiện tại mà không kế thừa cả cái tốt lẫn cái bất cập của quỏ khứ. Do ủú cỏi giỏ phải trả cho những bài học là khụng thể trỏnh khỏi.
Tuy nhiờn, trỏch nhiệm cần phải nhỡn nhận vẫn là chỳng ta ủó chậm tổng kết kinh nghiệm, khụng lường hết ủược hậu quả to lớn ủể dỏm quyết liệt ủấu tranh thay ủổi và ủó ủể cho tỡnh trạng trỡ trệ quỏ lõu gõy nhiều hậu quả khụng dễ khắc phục cho sự phỏt triển ủụ thị của Thành phố.
Núi một cỏch khỏc, cho dự cỏc tồn tại ủó tỏc ủộng xấu, ủó gõy bức xúc nhưng việc nhận thức một cách tự giác, toàn diện và sâu sắc về các nguy cơ và thỏch thức từ hệ quả yếu kộm của quản lý thỡ vẫn chưa ủược thể hiện rõ.
Trước hết là cấp quản lý vĩ mô
Như chỳng ta ủó thấy, cỏc tồn tại trong quản lý và sử dụng ủất
NGUYÊN NHÂN CỦA TỒN TẠI VÀ NHỮNG THÁCH THỨC ...
trường, xã hội không phải chưa biểu hiện nhưng chúng vẫn tồn tại và dường như mỗi lỳc một nặng nề thờm. Cỏc giải phỏp ủề xuất hoặc khụng ủược tổ chức thực hiện hoặc thực hiện nửa vời và vỡ vậy cỏc tồn tại vẫn khụng ủược giải quyết triệt ủể cho dự ai cũng thấy ủú là ủiều cần thay ủổi, cần khắc phục.
Rừ ràng vấn ủề quan trọng nhất là cần thiết phải tổ chức ủể thực hiện ủổi mới. Trỏch nhiệm ủú trước hết thuộc về vai trũ quản lý vĩ mụ của chớnh quyền Thành phố. Vỡ chỉ cú chớnh quyền mới ủủ quyền lực ủể cung cấp cỏc ủiều kiện phỏp lý (luật và cỏc văn bản dưới luật) ; ủiều ủộng nhõn lực, tổ chức sắp xếp bộ mỏy (sỏt nhập, cải tổ) thay ủổi cơ chế (chớnh sỏch), cung cấp tài chớnh (ngõn sỏch) và nhiều ủiều kiện khỏc ủể khắc phục ủược cỏi cũ, xõy dựng cỏi mới. Chớnh quyền cũng là người cú quyền huy động bộ máy tuyên truyền, sức mạnh đồn thể vào cơng cuộc ủổi mới.
Nhưng dường như một nhận thức sâu sắc và tự giác ở cấp quản lý vĩ mụ về một sự ủổi mới chưa trở thành ủộng lực ủủ mạnh ủể dỏm dấn thõn, dỏm kiờn ủịnh, dỏm quyết liệt ủối ủầu với khú khăn, dỏm thừa nhận những lỗi hệ thống của cơ chế quản lý, của công cụ quản lý vĩ mụ ủể kiờn quyết khắc phục, sỏng tạo xõy dựng phỏt triển cỏi mới.
Một khi nhận thức về sự ủổi mới chưa trở thành vấn ủề sống cũn thỡ cái mới rất khó ra ựời. đã ựến lúc chúng ta phải nghiêm túc thẳng thắn nhỡn nhận: Nếu tiếp tục khụng tổ chức ủổi mới một cỏch quyết liệt, nếu tiếp tục ủể cho cỏc cụng cụ quản lý ủụ thị trong tỡnh trạng kộm hiệu quả khiến cho sự tự phát lấn lướt thì mục tiêu phát triển bền vững của Thành phố sẽ thực sự bị ủe dọa.
Nhận thức tự giỏc từ cấp quản lý vĩ mụ là ủiều kiện tiờn quyết nhưng chưa ủủ vỡ ủể thực hiện ủược cũn cần phải cú sự chuyển biến của nhận thức toàn xó hội và chỉ khi ủú thỡ cỏc biện phỏp thực thi ủổi mới mới cú thể thực hiện ủược thành cụng.
CHệễNG III
Hiện nay người dân Thành phố tuy có nhiều bức xúc do phải chịu nhiều tỏc ủộng xấu của cỏc tồn tại trong quản lý sử dụng ủất và với tư cách là cấp cấp quản lý vi mô họ cũng phải chịu trách nhiệm về thực trạng quản lý này nhưng rừ ràng họ vẫn cũn chưa ủược tổ chức tốt ủể quản lý cú hiệu quả ủất ủai thuộc quyền sử dụng của mỡnh. Họ vẫn chưa ủược cung cấp ủủ thụng tin về quy hoạch, chưa ủược tham gia ý kiến vào quy hoạch khu vực liờn quan ủến ủất ủai mà họ ủang sử dụng ; chưa ủược tạo ủiều kiện tốt ủể ủăng ký bất ủộng sản ; chưa ủược giải quyết quyền lợi tốt trong giải tỏa mặt bằng, và tỏi ủịnh cư ; chưa ủược tuyờn truyền và khuyến khớch trong cỏc phong trào thi ủua ủể sỏng tạo xõy dựng Thành phố ; chưa ủược chế tài chặt chẽ (cấm, phạt) ủể khụng dỏm thực hiện sai cỏc quy ủịnh trong sử dụng ủất ủụ thị. Do vậy mà cụng tỏc quản lý sử dụng ủất chưa thể cú những chuyển biến ủột phỏ theo xu hướng phỏt triển bền vững cho dự cỏc cơ quan quản lý ủất ủai và chớnh quyền ủó cú nhiều cố gắng.