1.2. Một số vấn đề lý luận cơ bản về phát triển các Khu công nghiệp nhỏ
1.2.5. Các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển Khu công nghiệp nhỏ
Vùng lãnh thổ có diện tích rộng, nhưng địa hình chia cắt, nhiều đồi núi, sông suối sẽ ảnh hướng lớn đến giao lưu kinh tế, hạn chế thu hút đầu tư. Ngược
37
lại, nếu lãnh thổ có vị trí thuận lợi sẽ hấp dẫn các nhà đầu tư hơn. Chẳng hạn, gần đầu mối giao lưu kinh tế, gần thị trường tiêu thụ, gần các hệ thống giao thông, nằm trong vùng kinh tế trọng điểm của quốc gia, gần các trung tâm kinh tế lớn. Thực tế cho thấy, địa phương có những điều kiện như cảng biển, đường quốc lộ 1A, đường sắt xuyên Việt đi qua, nằm trong trung tâm kinh tế lớn hoặc ở gần kề đều thu hút được nhiều dự án đầu tư. Ở nước ta, Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh là 2 trung tâm kinh tế lớn của đất nước, do vậy thu hút đầu tư vào KCN ở 2 thành phố này cũng như các vùng xung quanh rất mạnh mẽ.
Tài nguyên thiên nhiên giàu có sẽ là điều kiện thuận lợi để thu hút đầu tư hơn là những vùng nghèo tài nguyên. Tài nguyên thiên nhiên là một trong những yếu tố cần thiết để tiến hành hoạt động sản xuất. Vì nó cung cấp nguyên liệu cho các ngành công nghiệp. KCNN nằm trong vùng sẵn có nguyên liệu cho sản xuất, các nhà đầu tư sẽ giảm bớt được chi phí vận tải, tránh được gián đoạn sản xuất trong trường hợp khó khăn về giao thông.
Vùng có trữ lượng khoáng sản lớn, phong phú và có giá trị kinh tế cao sẽ tạo điều kiện thu hút các doanh nghiệp đầu tư vào công nghiệp khai khoáng, công nghiệp năng lượng, công nghiệp chế biến. Tuy nhiên, cần có sự thăm dò, khảo sát, đánh giá đầy đủ, chính xác các nguồn tài nguyên, trên cơ sở đó xây dựng, hoạch định chính sách thu hút đầu tư đảm bảo hiệu quả kinh tế- xã hội, môi trường sinh thái, sự phát triển bền vững không chỉ của cả vùng mà của cả nền kinh tế. Có những điều kiện này, KCNN trên địa bàn sẽ có thêm cơ hội thu hút đầu tư.
Tài nguyên quan trọng trong quá trình hình thành và phát triển các KCNN là tài nguyên đất. Nghệ An là tỉnh có diện tích lớn nhất cả nước tính đến thời
38
điểm hiện nay, tiềm năng đất đai của Nghệ An có thể đánh giá là tạo nhiều thuận lợi cho phát triển các KCNN.
Đất đai là nơi đặt các nhà máy, các khu công nghiệp, là nơi xây dựng hệ thống kết cấu hạ tầng, nhà ở của công nhân và các công trình dịch vụ phụ trợ khác cho khu công nghiệp. Diện tích đất đai lớn là ưu thế khi so sánh địa điểm lựa chọn để xây dựng quy hoạch các KCNN, là ưu thế khi thu hút đầu tư với các địa phương khác và khai thác được các tiềm năng của địa phương.
Quỹ đất được dành ra một phần dành cho sản xuất công nghiệp, ở những tỉnh có nhiều quỹ đất dành cho công nghiệp, các KCN, KCX đã được xây dựng và đi vào hoạt động, còn các KCNN ở các địa phương hiện nay được chuyển đổi mục đích sử dụng từ đất nông nghiệp bằng chính sách thu hồi đất nông nghiệp.
1.2.5.2. Trình độ phát triển kinh tế- xã hội
Tốc độ tăng trưởng kinh tế thấp sẽ hạn chế sự phát triển của thị trường trong nước. Từ đó, nguồn thu về cho ngân sách cũng hạn hẹp, không có vốn để đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng. Thu nhập của người lao động thấp kéo theo sức cầu thị trường giảm. Do đó, các doanh nghiệp khó khăn trong tiêu thụ hàng hoá.
Chính sách tiền tệ không ổn định, lạm phát cao sẽ làm các nhà đầu tư rút vốn hoặc thôi đầu tư để tránh thua lỗ trong kinh doanh. Chẳng hạn, trình độ tay nghề thấp của đa số người lao động buộc các doanh nghiệp tốn kém chi phí đầu tư đào tạo. Mặc dù chi phí này được bù đắp một phần bởi mức lương thấp nhưng kết hợp với năng suất lao động thấp, chi phí này có xu hướng làm tăng đơn giá tiền lương trong sản phẩm. Hoặc các dịch vụ ngân hàng, viễn thông với giá cao hơn mức khu vực và thế giới làm tăng chi phí của các nhà đầu tư. Những trở ngại ấy sẽ làm hạn chế thu hút đầu tư. Nói chung, trình độ kinh tế xã hội thấp ảnh hưởng xấu đến khả năng thu hút đầu tư.
39
Trái lại, với trình độ phát triển kinh tế xã hội cao sẽ là yếu tố thúc đẩy các nhà đầu tư bỏ vốn kinh doanh. Bởi vì với một nền kinh tế phát triển, các yếu tố ảnh hưởng tới hiệu quả đầu tư như quản lý vĩ mô, điều kiện kết cấu hạ tầng, thị trường, chất lượng cung cấp các dịch vụ... sẽ thuận lợi rất nhiều cho các nhà đầu tư. Thực tế cho thấy, những địa phương có trình độ phát triển kinh tế xã hội cao đầu thu hút được nhiều dự án đầu tư hơn là các địa phương mà điều kiện kinh tế xã hội còn khó khăn.
1.2.5.3. Môi trường đầu tư
Muốn thu hút được nhiều vốn đầu tư phải có môi trường đầu tư hấp dẫn.
Nội dung của môi trường đầu tư theo cách hiểu đầy đủ mà các nhà khoa học đã nêu ra bao gồm luật pháp, kết cấu hạ tầng, thủ tục hành chính và môi trường chính trị xã hội.
+ Về hệ thống pháp luật:
Để thu hút được đầu tư, pháp luật phải bảo đảm thực sự rõ ràng, nhất quán, minh bạch, ổn định. Hệ thống pháp luật phải tạo mặt bằng chung về pháp lý cho các nhà đầu tư thuộc các thành phần kinh tế, xóa bỏ sự phân biệt giữa đầu tư trong nước và đầu tư nước ngoài, phù hợp với luật pháp quốc tế. Việc xây dựng luật đầu tư phải đồng thời phải xây dựng các văn bản dưới luật để đảm bảo sự đồng bộ nhất quán, mang tính khả thi cao. Đồng thời với việc xây dựng luật đầu tư, phải hoàn chỉnh hệ thống pháp luật có liên quan đến các chính sách đầu tư để tạo lập môi trường kinh doanh ổn định, bình đẳng giữa các thành phần kinh tế.
Đối với các địa phương, ngoài những chính sách chung của Nhà nước, các địa phương cần có những chính sách, văn bản cụ thể, chi tiết đối với hoạt động đầu tư trên địa phương mình như danh mục dự án kêu gọi đầu tư, lĩnh vực ưu đãi đầu tư, chính sách ưu đãi đầu tư.
40 + Về kết cấu hạ tầng:
Kinh nghiệm thực tiễn cho thấy, nơi nào có cơ sở vật chất, kỹ thuật tốt thì nơi đó có sức hấp dẫn hơn đối với các nhà đầu tư và ngược lại. Vì vậy xây dựng kết cấu hạ tầng là điều kiện tiên quyết, bắt buộc không chỉ với đòi hỏi trước mắt mà cả lâu dài, không chỉ tạo tiền đề để thu hút đầu tư mà còn cho sự phát triển bền vững của sản xuất kinh doanh. Hệ thống giao thông vận tải được đảm bảo an toàn, tiện lợi sẽ góp phần giảm thiểu mức tối đa chi phí lưu thông cho doanh nghiệp. Kho tàng, bến bãi, điện nước, thông tin liên lạc, xử lý chất thải, phòng chống cháy nổ ở các KCNN được xây dựng tốt sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho sản xuất, kinh doanh. Ngoài ra, hạ tầng xã hội như bệnh viện, khu vui chơi giải trí, nhà ở cho người lao động và chuyên gia... được chuẩn bị tốt cũng làm tăng sức thu hút đối với các nhà đầu tư.
+ Về thủ tục hành chính liên quan đến hoạt động đầu tư:
Trong hoạt động đầu tư, thủ tục hành chính ảnh hưởng đến thời gian, chi phí và cơ hội đầu tư. Nếu thủ tục hành chính rườm rà sẽ tốn thời gian, tăng chi phí, mất cơ hội của nhà đầu tư làm cho nhà đầu tư nản lòng. Đối với KCNN, nếu đơn giản hoá các hình thức và thủ tục cấp phép đầu tư, rút ngắn thời gian cấp phép đầu tư, mở rộng việc cho phép áp dụng hình thức đăng ký đầu tư đối với các danh mục dự án cần khuyến khích đầu tư, loại bỏ những quy định không cần thiết cản trở đến hoạt động đầu tư sẽ thu hút được đầu tư. Nếu không quy định rõ ràng, công khai thủ tục hành chính trên cơ sở đơn giản hoá, không xử lý nghiêm khắc những trường hợp sách nhiễu, cửa quyền, tiêu cực của những cán bộ có liên quan đến hoạt động đầu tư sẽ làm hạn chế rất lớn đến thu hút đầu tư.
+ Về môi trường chính trị -xã hội:
41
Giữ vững ổn định chính trị xã hội có ý nghĩa quan trọng đến việc thu hút đầu tư. Bởi lẽ mỗi khi tình hình chính trị bất ổn, nhất là thể chế chính trị không ổn định cũng có nghĩa là mục tiêu sẽ thay đổi và cả phương thức đạt mục tiêu cũng thay đổi. Giữ vững ổn định chính trị xã hội sẽ tạo tâm lý yên tâm, tin tưởng đối với các nhà đầu tư khi đầu tư vào địa bàn. Yếu tố quyết định trong vấn đề này là tăng cường sự lãnh đạo của Đảng, vai trò của nhà nước pháp quyền trong việc xử lý kiên quyết và phù hợp với pháp luật những hiện tượng tiêu cực, kịp thời ngăn chặn mọi âm mưu của các thế lực phản động, đảm bảo quốc phòng an ninh.
1.2.5.4. Nguồn nhân lực
Từ thực tế hoạt động của các KCNN cho thấy nhu cầu lao động làm việc tại các KCNN là tương đối lớn. Tuỳ theo tính chất ngành nghề và số lượng dự án thu hut đầu tư vào trong KCNN, bình quân mỗi KCNN với diện tích lớn nhất là 50 ha khi đã lấp đầy toàn bộ diện tích sẽ cần số lượng lao động từ 7500-9000 người làm việc trong các nhà máy, xí nghiệp. Điều đó cho thấy sự thiếu hụt trầm trọng lao động cho các KCNN. Sự khan hiếm về lao động địa phương để cung ứng cho các KCNN đóng trên địa bàn cũng tác động đến quyết định của các nhà đầu tư.
Ở các nước phát triển, cứ 1 cử nhân tốt nghiệp Đại học, cao đẳng có 4 kỹ thuật viên tốt nghiệp trung học chuyên nghiệp và 10 công nhân kỹ thuật, cơ cấu lao động là 1- 4- 10. Còn ở nước ta, cơ cấu lao động tương ứng là 1- 1,16- 0,95.
Trong khi số lượng sinh viên đại học ngày một tăng nhanh còn số lượng công nhân kỹ thuật ngày một giảm, năm 1997 là 70%, hiện nay chỉ còn 20% trong tổng lao động được đào tạo. Nhiều chuyên gia nhận xét, Việt Nam đang thiếu thợ giỏi, cơ cấu và chất lượng lao động Việt Nam còn lạc hậu (yếu về trình độ, kỷ
42
luật và tác phong lao động) gây bất lợi cho thu hút đầu tư nói chung và vào KCNN nói riêng.
Để có nguồn lao động có khả năng đáp ứng được yêu cầu cho các KCNN cần phải phát triển hệ thống đào tạo có khả năng cung cấp cho các KCNN một đội ngũ lao động đông đảo, có trình độ cần thiết theo một cơ cấu thích hợp, có khả năng thích ứng với công nghệ mới. Trong đó vai trò của các trường dạy nghề rất quan trọng với việc cung ứng nguồn lao động đã qua đào tạo, có tay nghề cho các KCNN.
1.2.5.5. Chính sách đối với phát triển Khu công nghiệp nhỏ
Hệ thống chính sách của Nhà nước có ảnh hưởng lớn đến sự hình thành và phát triển của các KCNN. Vì nó quyết định khả năng thu hút các nhà đầu tư đến với các KCNN. Chính sách, pháp luật rõ ràng, minh bạch, ổn định và công bằng tạo điều kiện cho hoạt động kinh doanh đạt hiệu quả cao và là động lực thu hút các nhà đầu tư vào các KCNN. Cụ thể, chính sách ưu đãi về đất đai, chính sách miễn giảm thuế xuất nhập khẩu, thuế thu nhập doanh nghiệp đối với các nhà đầu tư sẽ làm tăng lợi nhuận, vì vậy thúc đẩy các nhà đầu tư chuyển vốn vào những địa bàn có ưu đãi.
Ngoài ra, chính sách về đảm bảo việc làm và thu nhập cho người dân có đất bị thu hồi khi xây dựng KCNN cũng có ảnh hưởng không nhỏ đến sự thu hút vào các KCNN. Chính sách thu hồi đất để quy hoạch xây dựng các KCNN cần phải kèm theo phương án tái định cư để bảo vệ cho quyền lợi củ người dân. Nếu chính sách của nhà nước hợp lý, phản ánh và bảo vệ tích cực lợi ích chính đáng của người dân thì không chỉ có tác dụng đẩy nhanh tiến độ triển khai xây dựng KCNN mà còn tạo ra sự hưởng ứng, phấn khởi để người dân di dời nơi ở, ổn định cuộc sống mới.
43