Chương 6 HỆ THỐNG THỦY LỢI VÀ CÁC ĐẶC ĐIỂM
6.2. LỰA CHỌN VỊ TRÍ XÂY DỰNG VÀ QUY MÔ CỦA HẠNG MỤC CÔNG TRÌNH TRÌNH
6.2.1. Các yếu tố ảnh hưởng đến lựa chọn vị trí xây dựng công trình 1. Các yếu tố tự nhiên
Đối với HTTL và CTTL, khi nghiên cứu và đề xuất các giải pháp về quy mô, vị trí của công trình bao giờ cũng phải kể tới các yếu tố tự nhiên ảnh hưởng quyết định đến giải pháp lựa chọn. Có nhiều yếu tố tự nhiên ảnh hưởng, nhưng quan trọng nhất là: điều kiện địa hình, điều kiện địa chất và điều kiện khí hậu thủy văn.
Ngoài ra còn phải kể tới những yếu tố khác như: điều kiện vật liệu xây dựng, giao thông vận tải,... Nhưng quan trọng nhất vẫn là 3 yếu tố sau:
- Điều kiện địa hình - Điều kiện địa chất
- Điều kiện khí tượng thủy văn 2. Các yếu tố kinh tế-kỹ thuật
Nhóm yếu tố thứ hai ảnh hưởng trực tiếp đến quy mô và vị trí của công trình là nhóm các yếu tố về kỹ thuật và kinh tế. Kỹ thuật và kinh tế luôn đồng biến với nhau, nếu công trình có cùng quy mô nhưng xây dựng cẩn thận, độ bền cao, độ ổn định lớn, kiểu dáng kiến trúc đẹp, hiện đại, nội thất tốt, thì chắc chắn sẽ cần khoản kinh phí đầu tư lớn hơn và ngược lại. Về nhóm các yếu tố này có thể kể đến:
- Độ ổn định và độ bền kết cấu của công trình - Kiểu dáng kiến trúc và nội thất của công trình
- Điều kiện kinh tế về đầu tư, chi phí và thu nhập của công trình 3. Các yếu tố xã hội-môi trường
Khi xem xét ảnh hưởng qua lại giữa một dự án phát triển thủy lợi đối với xã hội, người ta có thể quan tâm tới 20 yếu tố sau:
1- Di dân, tái định cư
2- Mối quan hệ với nơi tiếp nhận di dân 3- Vấn đề dân tộc
4- Sức khỏe liên quan đến nước 5- Khả năng cấp nước
6- Giao thông đi lại 7- Di cư
8- Nuôi trồng thủy sản
9- Người dân bị ảnh hưởng trực tiếp 10- Người dân bị ảnh hưởng từng phần 11- Trường học
12- Bệnh xá
13- Văn hóa, lịch sử dân tộc
14- Sức khỏe, bệnh tật 15- Các dịch vụ
16- Sử dụng đất
17- Sản lượng nông sản 18- An ninh lương thực 19- Suy kiệt nguồn nước 20- Cơ cấu thị trường
Về mặt môi trường có thể kể đến 10 yếu tố sau:
1- Ngập đất đai 2- Chất lượng nước 3- Bồi lắng/xói mòn 4- Cá
5- Rừng
6- Thực vật trên cạn 7- Động vật trên cạn 8- Đời sống thủy sinh 9- Động thực vật quý hiếm 10- Hiểm họa tiềm tàng
Như vậy nếu có cùng quy mô, thì dự án nào có ảnh hưởng tới xã hội-môi trường tốt hơn sẽ được ưu tiên lựa chọn. Vấn đề khó khăn nhất hiện nay là làm thế nào để lượng hóa được các yếu tố trên. Trong 30 yếu tố kể trên về môi trường và xã hội, có một số yếu tố có thể lượng hóa khá chính xác, một số khác khó lượng hóa, còn khá nhiều yếu tố rất khó lượng hóa nếu không nói là không thể lượng hóa được.
Đối với những yếu tố không lượng hóa được hoặc không lượng hóa chính xác được thì phương pháp hay được sử dụng và sử dụng có hiệu quả là phương pháp "lấy ý kiến chuyên gia".
6.2.2. Bài toán kinh tế xác định vị trí và quy mô công trình
Như trên đã phân tích, vị trí và quy mô công trình chịu ảnh hưởng lớn bởi rất nhiều yếu tố về điều kiện tự nhiên, điều kiện kinh tế-kỹ thuật, điều kiện xã hội-môi trường, đó là chưa kể tới một số dự án đặc biệt còn chịu ảnh hưởng bởi yếu tố an ninh, quốc phòng, chính trị, ngoại giao... của đất nước.
Khi nghiên cứu đặc điểm của các yếu tố ảnh hưởng trên chúng ta thấy có một điều rõ ràng là sự biến thiên các ảnh hưởng (nếu coi là biến) phụ thuộc nhiều vào vị trí và quy mô công trình nhưng đó là sự phụ thuộc rời rạc, tương quan lỏng lẻo chứ khó có thể biểu thị bằng mối quan hệ tương quan chặt hay hàm số. Hơn nữa, bản thân vị trí xây dựng công trình lại phụ thuộc vào điều kiện địa hình, địa chất và vị trí có thể xây dựng cũng lại biến thiên rời rạc, phi quy luật.
Với những lý do trên, trong thực tế kinh tế sử dụng tổng hợp nguồn nước hiện nay, chúng ta đang cùng một lúc sử dụng cả ba phương pháp tiếp cận để đánh giá dự án nhằm lựa chọn được vị trí và quy mô tối ưu. Đó là các phương pháp:
+ Tối ưu toán học
+ Phân tích chi phí-lợi ích + Phân tích dự án thay thế.
Tùy từng trường hợp cụ thể mà người ta có thể vận dụng các phương pháp nêu trên. Nhưng dù có áp dụng phương pháp nào thì trình tự tìm lời giải cho vị trí và quy mô của công trình và hệ thống thủy lợi cũng đi theo các bước sau.
Bước 1: Sơ bộ xác định vị trí xây dựng công trình chính. Trong bước này cần tính toán cho một số phương án vị trí xây dựng. Các phương án vị trí được vạch ra trên cơ sở điều kiện tự nhiên của khu vực. Qua quá trình phân tích kinh tế, chúng ta sẽ lựa chọn được phương án vị trí hợp lý nhất, hiệu quả nhất. Phương án này được coi là phương án vị trí được sơ bộ lựa chọn và được cố định để xác định giải pháp khai thác cũng như quy mô công trình sau này.
Bước 2: Sơ bộ xác định giải pháp khai thác. Khi vị trí công trình chính đã được xác định, sẽ có một số sơ đồ khai thác hay giải pháp khai thác thủy lợi.
Chẳng hạn nếu là tưới thì tưới tự chảy hay tưới động lực, hoặc với TTĐ thì tuyến năng lượng đặt phía nào của đập, tuyến năng lượng dài hay ngắn,... Sau khi đã đề xuất một số giải pháp khai thác, chúng ta chuyển sang bài toán phân tích kinh tế để tìm kiếm giải pháp tốt nhất và cố định nó lại trước khi chuyển sang bước sau.
Bước 3: Với tuyến và giải pháp đã được sơ bộ chọn lựa, ở bước này cần nghiên cứu các phương án về quy mô công trình. Với hồ chứa thủy điện, cần đưa ra các phương án về MNDBT, MNC và Nlm sau đó phân tích để tìm ra phương án quy mô tối ưu.
Bước 4: Tính chính xác lại bài toán kinh tế với phương án tuyến(vị trí), giải pháp khai thác và quy mô đã sơ bộ lựa chọn nhằm khẳng định phương án cuối cùng. Nếu cần có thể vi chỉnh để đạt được phương án quy mô tốt nhất.
Câu hỏi và bài tập chương 6
1. Nêu khái niệm về hệ thống nói chung và HTTL nói riêng?
2. Nếu các cách phân loại HTTL? Phân loại theo quy mô và tầm quan trọng?
Phân loại theo nhiệm vụ?
3. Nêu các thành phần hay các hạng mục công trình trong một HTTL?
4. Thế nào là cụm công trình đầu mối?
5. Nêu khái niệm về HTTL đơn và đa chức năng?
6. Nêu các phương pháp có thể sử dụng để chọn lựa vị trí và quy mô của công trình theo quan điểm kinh tế? Trình bày thứ tự các bước lựa chọn?