Chương 2. ĐẢNG LÃNH ĐẠO HOẠT ĐỘNG ĐỐI NGOẠI NHÂN DÂN TỪ NĂM 2001 ĐẾN NĂM 2011
2.1 BỐI CẢNH LỊCH SỬ
Những năm cuối thế kỉ XX, đầu thế kỉ XXI cho thấy tuy xu thế chung vẫn là hòa bình và hợp tác để cùng phát triển, song tình hình an ninh ở một số khu vực có những diễn biến phúc tạp, chiến tranh sử dụng vũ khí hủy diệt lớn, chiến tranh cục bộ, xung đột vũ trang giữa các quốc gia hay trong một quốc gia do mâu thuẫn dân tộc, sắc tộc, tôn giáo, xu hướng chính trị… vẫn nổ ra. Số nước đã có vũ khí nhanh chóng phát triển vũ khí hạt nhân không những không giảm mà còn tăng lên.
Cuộc cách mạng khoa học công nghệ mà động lực chính là công nghệ thông tin sẽ tiếp tục thúc đẩy sự phát triển mạnh mẽ các lĩnh vực sản xuất, dịch vụ và quản lý.
Quá trình toàn cầu hóa kinh tế đang đi vào chiều sâu làm cho các quốc gia ngày càng phụ thuộc lẫn nhau, buộc các nước phải tăng cường hợp tác để giải quyết các vấn đề liên quan đến lợi ích chung.
Các vấn đề an ninh năng lượng, an ninh lương thực ngày càng trở nên quan trọng đối với thế giới.
Cục diện thế giới đang có sự thay đổi lớn về kinh tế cũng như về chính trị.
Những thay đổi này không náo nhiệt như khi chiến tranh Lạnh vừa kết thúc, song hầu như tác động sâu sắc hơn nhiều đến mọi quốc gia (kể cả Mỹ) và tác động trực tiếp đến từng gia đình. Cuộc đại khủng hoảng kinh tế thế giới (tháng 9/2008) diễn ra là vô tiền khoáng hậu. Sau một năm (tháng 9/2008 đến tháng 9/2009) đánh vật với cuộc khủng hoảng, các nền kinh tế lớn đã phải bỏ ra tổng cộng ước khoảng trên 10 nghìn tỷ USD, đồng thời phải tiến hành nhiều liệu pháp đau đớn mang tính điều chỉnh vĩ mô và hệ thống để cứu chữa. Hiện nay cuộc khủng hoảng này được xem là đã chạm đáy, nhưng lối ra có lẽ phải mất nhiều năm. Nguy cơ lại xảy ra khủng
hoảng mới ngấp nghé. Hai hiện tượng nổi bật nhất kết thúc thời kì hậu chiến tranh lạnh là sự suy yếu nhanh chóng của siêu cường Mỹ và vai trò ngày càng nổi lên của các cường quốc khác, trước hết là Trung Quốc, rồi đến Nga, Ấn Độ [20, tr.5].
Khu vực Châu Á – Thái Bình Dương vẫn được coi là khu vực có nền kinh tế phát triển năng động nhất thế giới ngày càng thu hút sự quan tâm của nhiều nước, nhất là các nước lớn. Các cơ chế hợp tác khu vực trên nhiều lĩnh vực đang phát triển.
Tuy nhiên, đây cũng là khu vực còn tiềm ẩn nhiều nguy cơ đối với quốc phòng – an ninh. Nhiều điểm nóng có nguy cơ bùng nổ xung đột vũ trang và chiến tranh vẫn chưa được giải quyết. Tình trạng tranh chấp lãnh thổ , tài nguyên trên đất liền cũng như trên biển có chiều hướng gia tăng. Khu vực Châu Á – Thái Bình Dương cũng đang phải đối mặt với tác động ngày càng tăng của nhiều thách thức an ninh phi truyền thống như an ninh kinh tế, an ninh năng lượng, môi trường, các dịch bệnh lây truyền nhanh, khủng bố…
Đối với Đông Nam Á, đặc biệt là Biển Đông, Trung Quốc ngày càng lấn át về kinh tế và quân sự ở khu vực này, các nhà quân sự Mỹ tuyên bố sẽ đứng ngoài việc tranh chấp biển đảo tại khu vực này, miễn là giữ được thông thương tự do trên eo biển Malacca, các quyền lợi ở khu vực này của Mỹ được bảo đảm và không đụng chạm đến Đài Loan. Ngày 27/9/2009, “đối thoại chiến lược kinh tế Mỹ - Trung”, đây là bước đi mở rộng quan hệ với Trung Quốc trên mọi lĩnh vực của Mỹ [20, tr.12].
Trung Quốc và Nhật Bản đều đặc biệt quan tâm tới ASEAN và trở thành những đối thủ cạnh tranh trong việc cùng khai thác lợi ích kinh tế thu được trong quan hệ với ASEAN. Quan hệ giữa ASEAN với EU, Nga, Ấn Độ đã có bước phát triển mới. Tình hình chính trị ở một số nước không ổn định, biến động chính trị diễn ra dồn dập trên chiến trường Inđônêxia, Philippin, các phần tử Hồi giáo cực đoan thâm nhập vào khu vực lợi dụng tôn giáo để đào tạo và tập hợp lực lượng.
2.1.2. Bối cảnh trong nước
Trong 10 năm (2001 – 2011) Việt Nam đã tranh thủ thời cơ thuận lợi, vượt qua nhiều khó khăn, thách thức, nhất là những tác động tiêu cực của hai cuộc khủng hoảng tài chính – kinh tế khu vực và toàn cầu vào năm 2008, đạt được những thành
tựu ta lớn và rất quan trọng, đất nước đã ra khỏi tình trạng kém phát triển, bước vào nhóm nước đang phát triển và có thu nhập trung bình.
Các lĩnh vực văn hóa, xã hội đạt nhiều thành tựu quan trọng trên nhiều mặt, nhất là xóa đói, giảm nghèo. Đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân được cải thiện rõ rệt, dân chủ trong xã hội tiếp tục được mở rộng.
Chính trị - xã hội ổn định, quốc phòng, an ninh được giữ vững.
Công tác đối ngoại, hội nhập quốc tế được triển khai sâu rộng và hiệu quả, góp phần tạo môi trường hòa bình, ổn định và tăng thêm nguồn lực cho phát triển đất nước. Diện mạo đất nước có nhiều thay đổi. Thế và lực của nước ta vững mạnh thêm nhiều, vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế được nâng lên, tạo ra những tiền đề quan trọng để đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và nâng cao chất lượng cuộc sống của nhân dân.
Lần đầu tiên trong lịch sử, biên giới trên đất liền của Việt Nam cơ bản đã được phân định rõ ràng, tạo điều kiện thuận lợi để Việt Nam và các nước láng giềng xây dựng biên giới hòa bình, hữu nghị và hợp tác cùng phát triển. Đây là kết quả của những nỗ lực không ngừng của Chính phủ Việt Nam và các bên có liên quan trong việc giải quyết vấn đề hệ trọng và nhạy cảm này. Việt Nam cũng đang tích cực giải quyết vấn đề biên giới trên biển. Ranh giới biển giữa Việt Nam và Trung Quốc trên Vịnh Bắc Bộ đã được phân định. Một số vấn đề nảy sinh tại các khu vực chồng lấn trên biển giữa Việt Nam với các nước khác đã và đang được giải quyết.
Việt Nam đã có quan hệ ngoại giao với hầu hết các quốc gia trên thế giới. Quan hệ hữu nghị, hợp tác giữa Việt Nam với tất cả các nước đang được củng cố và ngày càng phát triển.
Tuy nhiên, những thành tựu đạt được, Việt Nam đang phải đối mặt với nhiều thách thức về an ninh đa dạng và phức tạp. Nền kinh tế Việt Nam đang đứng trước nguy cơ tụt hậu xa hơn do chưa đủ mạnh để chịu tác động lớn của khủng hoảng tài chính và suy thoái kinh tế toàn cầu. Mặc dù quốc phòng – an ninh của đất nước vẫn được giữ vững, nhưng nhân tố gây mất ổn định chính trị - xã hội từ bên ngoài và ở bên trong vẫn còn tồn tại, chưa được khắc phục triệt để. Các quyền tự do, dân chủ, tự
do tôn giáo, các vẫn đề nhân quyền đang bị các thế lực thù địch lợi dụng để chia rẽ khối đại đoàn kết toàn dân, kích động bạo loạn, ly khai tại một số khu vực của đất nước. Tình tranh tranh chấp lãnh thổ, chủ quyền, quyền chủ quyền và quyền tài phán trên Biển Đông có những diễn biến phức tạp tác động không nhỏ đến hoạt động của nhân dân và phát triển kinh tế biển của Việt Nam. Những vấn đề an ninh phi truyền thống như buôn bán và vận chuyển vũ khí, ma túy, cướp biển, tội phạm xuyên quốc gia có tổ chức, khủng bố, nhập cư và di cư trái phép, suy thoái môi trường, biến đổi khí hậu, dịch bệnh…cũng là những mối quan tâm an ninh thường xuyên của Việt Nam [20, tr.17-18].