Chương 4 QUAN ĐIỂM, GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ
4.2.2. Nhóm giải pháp bảo đảm từ phía các cơ quan thi hành án hình sự (các trại giam) với tư cách chủ thể giáo dục pháp luât cho phạm nhân
Nếu như Bộ Công an, Tổng cục VIII là cơ quan quản lý thi hành án hình sự thì các TG thuộc Bộ Công an là cơ quan thi hành án hình sự. Một trong những nhiệm vụ, quyền hạn của trại giam là “tiếp nhận, tổ chức quản lý giam giữ, giáo dục cải tạo phạm nhân” [64, Điều 16], trong đó có nhiệm vụ tổ chức, thực hiện hoạt
động GDPL cho PN. Để có thể hoàn thành tốt nhiệm vụ GDPL cho PN, các TG phải tập trung thực hiện tốt các giải pháp sau đây:
4.2.2.1. Phát huy hơn nữa vai trò lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện của Đảng ủy, Ban Giám thị, cán bộ chỉ huy đối với công tác giáo dục pháp luật cho phạm nhân Trại giam là cơ quan trực tiếp tổ chức quản lý giam giữ, giáo dục cải tạo PN.
Sự lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện từ phía Đảng ủy, Ban Giám thị, cán bộ chỉ huy đối với công tác GDPL cho PN trong TG có vai trò đặc biệt quan trọng, là khâu có tính chất đột phá, mở đường để khai thông, thúc đẩy hoạt động GDPL cho PN theo hướng chất lượng, hiệu quả và thiết thực. Chính vì vậy, phải phát huy hơn nữa vai trò lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện của Đảng ủy, Ban Giám thị, cán bộ chỉ huy đối với công tác GDPL cho PN trong TG.
Thứ nhất, Đảng ủy các TG cần dành sự quan tâm, lãnh đạo sát sao hơn đối với công tác GDPL cho PN, coi đó là một nhiệm vụ chính trị quan trọng của Đảng ủy và các chi bộ trực thuộc trong TG. Về nguyên tắc, Đảng lãnh đạo bằng chủ trương, đường lối, thông qua các chỉ thị, nghị quyết. Ngoài việc quán triệt sâu sắc tới toàn thể cán bộ, chiến sĩ, đảng viên trong TG các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, các văn bản pháp quy hướng dẫn của Bộ Công an, Tổng cục VIII về công tác GDPL cho PN, Đảng ủy các TG cần xây dựng, ban hành một Nghị quyết riêng về tăng cường lãnh đạo công tác GDPL cho PN trong TG. Trong Nghị quyết này phải xác định rõ phương hướng, mục tiêu, nhiệm vụ GDPL cho PN; các yêu cầu về triển khai thực hiện nội dung GDPL, cải tiến, đổi mới phương pháp, hình thức GDPL cho PN; đánh giá thực trạng những mặt đã làm được và chưa làm được trong công tác này; trên cơ sở đó, đề ra các phương hướng, giải pháp cụ thể nhằm tổ chức và thực hiện trong những năm tới phù hợp với điều kiện của TG... Có thể khẳng định rằng, việc Đảng ủy các TG ban hành được một Nghị quyết bám sát nội dung, tinh thần nói trên sẽ có tác động mạnh mẽ tới nhận thức, ý thức chính trị của toàn thể cán bộ, chiến sĩ của TG trong việc phấn đấu hoàn thành tốt nhiệm vụ GDPL, giáo dục công dân cho PN.
Thứ hai, trên cơ sở Nghị quyết của Đảng ủy TG, Ban Giám thị các TG phải có sự vào cuộc mạnh mẽ, chỉ đạo quyết liệt việc thực hiện công tác GDPL cho PN.
Ban Giám thị phải chủ động chỉ đạo Đội Giáo dục - Hồ sơ phối hợp với các đội nghiệp vụ (quản giáo, trinh sát, hậu cần...) xây dựng kế hoạch, thống nhất nội
dung chương trình GDPL cho PN; căn cứ vào số lượng PN thuộc ba nhóm đối tượng (mới đến TG chấp hành án phạt tù; đang chấp hành án phạt tù; sắp chấp hành xong án phạt tù) để bố trí hội trường, phòng học, tổ chức lớp học, phân công CBGDPL lên lớp; chuẩn bị phương tiện dạy học, sách vở, giấy bút, học liệu cho PN... Ban Giám thị TG còn có trách nhiệm đôn đốc, nhắc nhở, kiểm tra việc thực hiện kế hoạch, chương trình GDPL cho PN; kịp thời biểu dương, khen thưởng những CBGDPL hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ, phê bình, có biện pháp xử lý kỷ luật đối với những CBGDPL còn mắc phải sai sót, khuyết điểm, không hoàn thành nhiệm vụ.
Tùy thuộc vào điều kiện về thời gian, khả năng về chuyên môn, nghiệp vụ, Giám thị, các Phó Giám thị TG có thể trực tiếp lên lớp giảng một số bài thuộc nội dung GDPL cho PN, vừa để xây dựng giờ giảng mẫu cho những CBGDPL khác, vừa để bản thân các PN thấy được sự quan tâm của lãnh đạo TG đối với họ; qua đó, họ sẽ cố gắng, nỗ lực hơn trong học tập. Ban Giám thị TG cũng cần tạo điều kiện về thời gian, chế độ bồi dưỡng, động viên, khuyến khích đội ngũ CBGDPL chủ động, tích cực tham gia các khóa đào tạo, tập huấn chuyên đề pháp luật mới, các lớp bồi dưỡng kỹ năng nghiệp vụ sư phạm nhằm nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ;
giải quyết kịp thời chế độ bồi dưỡng cho CBGDPL trực tiếp lên lớp giảng dạy theo quy định tại Thông tư liên tịch số 02/2012/TTLT-BCA-BQP-BTP-BGDĐT ngay khi có thể.
Thứ ba, cán bộ chỉ huy các phân trại, các đội nghiệp vụ, nhất là Đội Giáo dục - Hồ sơ, Quản giáo, cần phát huy vai trò tiên phong, gương mẫu cả về tác phong, lời nói, việc làm trong hoạt động GDPL cho PN theo phương châm “trong các TG, mỗi cán bộ, chiến sĩ công an đồng thời là một người thầy”; phải tạo dựng được cơ chế phối hợp đồng bộ, nhịp nhàng, hợp lý giữa các bộ phận nghiệp vụ của TG nhằm tạo cho các PN những điều kiện thuận lợi về thời gian, sức khỏe, tâm lý, tinh thần thoải mái để họ học tập pháp luật một cách tốt nhất. Ngoài việc trực tiếp đứng lớp, cán bộ chỉ huy Đội Giáo dục - Hồ sơ có trách nhiệm xây dựng thời khóa biểu, phân công nhiệm vụ cụ thể cho từng CBGDPL, đôn đốc, nhắc nhở họ hoàn thành tốt nhiệm vụ; động viên mỗi CBGDPL chịu khó nghiên cứu, học hỏi về chuyên môn, nghiệp vụ, chủ động tìm tòi, cải tiến phương pháp giảng dạy sao cho hiệu quả nhất.
4.2.2.2. Nâng cao trình độ kiến thức pháp luật, kỹ năng nghiệp vụ sư phạm của đội ngũ cán bộ làm công tác giáo dục pháp luật cho phạm nhân
Trong bất kỳ hoạt động nào, vai trò quyết định đối với sự thành công, hiệu quả của nó luôn thuộc về nhân tố con người với những năng lực, phẩm chất cần có.
Chất lượng, hiệu quả của công tác GDPL cho PN trong các TG ở nước ta hiện nay, do đó, chắc chắn cũng chịu sự quyết định bởi chất lượng đội ngũ cán bộ trực tiếp làm công tác GDPL cho PN, mà cụ thể là năng lực, phẩm chất, tiêu chuẩn nghiệp vụ cần thiết và phải có ở đội ngũ này. Năng lực, phẩm chất đó chủ yếu thể hiện ở trình độ kiến thức, hiểu biết pháp luật và kỹ năng nghiệp vụ sư phạm của đội ngũ CBGDPL cho PN trong các TG.
Để có thể lên lớp giảng dạy về pháp luật cho PN thì trước hết, bản thân lãnh đạo, chỉ huy, CBGDPL phải có trình độ kiến thức, hiểu biết nhất định về pháp luật.
Kiến thức pháp luật, hiểu biết về tâm lý tội phạm, tính chất của tội phạm... là nền tảng để giảng viên nhận thức đầy đủ về vị trí, vai trò, về nội dung, tinh thần của pháp luật nói chung, pháp luật hình sự, thi hành án hình sự và các văn bản QPPL khác có liên quan đến quá trình PN chấp hành án phạt tù nói riêng; về tác động thực tế của các văn bản QPPL đó đối với PN... Trên nền tảng kiến thức, hiểu biết pháp luật sẵn có, CBGDPL mới có thể xác định, lựa chọn những nội dung pháp luật cụ thể, thiết thực, tác động trực tiếp tới PN để giảng dạy, truyền đạt nhằm cung cấp thông tin, kiến thức pháp luật cho họ một cách hiệu quả. Ngược lại, nếu kiến thức, hiểu biết pháp luật của đội ngũ CBGDPL cho PN ở trình độ thấp, không được tập huấn, bồi dưỡng chuyên đề pháp luật thường xuyên thì họ sẽ bị động, lúng túng khi đứng lớp giảng bài; thiếu tự tin khi giải thích những nội dung pháp luật, khái niệm pháp lý mà PN chưa hiểu. Kiến thức, hiểu biết pháp luật của CBGDPL ở trình độ thấp chắc chắn sẽ có tác động tiêu cực tới hiệu quả GDPL cho PN.
Cán bộ giáo dục pháp luật cho PN còn phải có kỹ năng nghiệp vụ sư phạm - nhân tố quyết định tạo nên bài giảng pháp luật sinh động, hấp dẫn, lôi cuốn người nghe là PN. Kỹ năng nghiệp vụ sư phạm của CBGDPL thể hiện ở khẩu khiếu thuyết trình, giảng giải, ở sự lựa chọn và sử dụng phối kết hợp các phương pháp giảng dạy, truyền đạt; hiểu tâm lý người nghe, lứa tuổi, tội phạm học; ở việc đưa ra những tình huống pháp lý, sự kiện pháp luật thực tế liên quan đến nội dung pháp luật để giúp PN dễ nhớ, dễ hiểu; ở sự vận dụng công nghệ thông tin để soạn giáo
án/bài giảng điện tử phục vụ quá trình giảng dạy... Có được những kỹ năng nghiệp vụ sư phạm cơ bản là điều kiện tiên quyết để CBGDPL thu hút, lôi cuốn các PN vào nội dung bài giảng của mình mà không cần đến bất kỳ một mệnh lệnh hành chính nào. Ngược lại, CBGDPL thiếu kỹ năng nghiệp vụ sư phạm cần thiết thì dù có bắt buộc PN ngồi im lặng, trật tự trong hội trường, tâm hồn họ vẫn có thể đang “treo ngược cành cây”.
Nếu đội ngũ CBGDPL cho PN có trình độ kiến thức, hiểu biết pháp luật cao, tinh thông kỹ năng sư phạm thì chất lượng, hiệu quả GDPL cho PN sẽ được nâng cao; ngược lại, trình độ kiến thức pháp luật của đội ngũ này thấp, thiếu kỹ năng nghiệp vụ sư phạm thì hiệu quả GDPL cho PN sẽ thấp. Chính vì vậy, để bảo đảm nâng cao chất lượng, hiệu quả GDPL cho PN trong các TG ở Việt Nam hiện nay thì nhất thiết phải nâng cao trình độ kiến thức pháp luật, bồi dưỡng kỹ năng nghiệp vụ sư phạm cho đội ngũ CBGDPL cho PN.
- Trước hết, các TG theo từng cụm/khu vực đứng chân phải phối hợp với nhau để nghị Bộ Công an, Tổng cục VIII tổ chức riêng cho cụm/khu vực của mình các lớp tập huấn chuyên đề pháp luật và lớp bồi dưỡng kỹ năng nghiệp vụ sư phạm với đối tượng tham dự là đội ngũ CBGDPL cho PN của các TG thuộc cụm/khu vực; có thể mời Ban Giám thị các TG tham dự. Lớp tập huấn, bồi dưỡng được tổ chức tập trung tại một trong các TG thuộc cụm hoặc khu vực sao cho thuận lợi nhất đối với sự tham gia của các CBGDPL.
+ Tập huấn chuyên đề pháp luật cho đội ngũ cán bộ làm công tác GDPL cho PN là hình thức đào tạo pháp luật ngắn hạn, do Bộ Công an, Tổng cục VIII phối hợp với các cơ sở đào tạo luật hoặc Học viện Cảnh sát nhân dân tổ chức, hướng tới trang bị cho CBGDPL ở TG những thông tin, kiến thức pháp luật về các văn bản QPPL hoặc văn bản QPPL dưới luật mới được ban hành, sửa đổi, bổ sung, liên quan trực tiếp đến nội dung GDPL cho PN. Thời gian tập huấn thường từ 3 - 5 ngày tùy theo nội dung các chuyên đề, bài giảng. Lớp học phải mời được giảng viên là những nhà giáo, nhà khoa học giỏi, trình độ cao về chuyên môn, có uy tín, kinh nghiệm thực tiễn phong phú, đặc biệt là trong lĩnh vực pháp luật thi hành án hình sự và các văn bản QPPL có liên quan. Học viên - các CBGDPL cho PN trong TG - phải tham gia học tập đầy đủ, nghiêm túc; Ban quản lý lớp học phối hợp với giảng viên, cơ sở đào tạo tổ chức cho học viên viết tiểu luận, kiểm tra, đánh giá và cấp chứng chỉ.
+ Bồi dưỡng kỹ năng nghiệp vụ sư phạm cho đội ngũ cán bộ làm công tác GDPL cho PN cũng là hình thức đào tạo ngắn hạn, do Bộ Công an, Tổng cục VIII phối hợp với Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam, các Trường Đại học sư phạm tổ chức, hướng tới bổ sung, cung cấp lại, trang bị mới, cập nhật cho CBGDPL những kỹ năng nghiệp vụ sư phạm cụ thể, thiết thực đối với hoạt động giảng dạy của họ, gồm: phương pháp giảng dạy, phương pháp tổ chức thảo luận nhóm; kỹ năng thuyết phục người khác; kỹ năng phát vấn, đặt câu hỏi, nêu tình huống thực tế hoặc giả định và giải quyết tình huống; kỹ năng tổng hợp các ý kiến từ một cuộc thảo luận, tranh luận và đưa ra kết luận; kỹ năng khơi gợi sự chủ động, tích cực của người học;
kỹ năng soạn giáo án điện tử... Các nhà giáo, chuyên gia sư phạm lên lớp phải là những người có đủ năng lực “cầm tay chỉ việc” cho CBGDPL của các TG, phải cung cấp được cho đội ngũ này các bài giảng mẫu sinh động, hấp dẫn thực sự để họ có thể áp dụng ngay vào thực tiễn công việc. Đó mới là thứ CBGDPL đang cần, chứ không phải những “bài giảng lý thuyết về kỹ năng” chung chung, trừu tượng.
+ Ngoài ra, có thể và cần thiết phải trang bị thêm cho đội ngũ CBGDPL cho PN những kiến thức, hiểu biết cần thiết về một số lĩnh vực khoa học xã hội có tính chất bổ trợ cho chuyên môn, nghiệp vụ của đội ngũ này, như giáo dục học, tâm lý học tội phạm, xã hội học pháp luật, xã hội học tội phạm.v.v. Thời gian một đợt bồi dưỡng có thể từ 5 - 7 ngày tùy thuộc vào số lượng các chuyên đề, kỹ năng cần bồi dưỡng. Lớp bồi dưỡng cũng phải mời được giảng viên là những nhà sư phạm, giáo dục có uy tín, kinh nghiệm. Các CBGDPL cho PN được cử đi học tập, bồi dưỡng phải tham gia học tập đầy đủ, nghiêm túc; Ban quản lý lớp học phối hợp với giảng viên, cơ sở đào tạo tổ chức cho họ thực hành các phương pháp sư phạm, kỹ năng được học và cấp chứng chỉ.
- Về phía đội ngũ cán bộ làm công tác GDPL cho PN, mỗi CBGDPL cần có tinh thần, ý thức trách nhiệm cao khi tham gia các lớp tập huấn chuyên đề pháp luật, bồi dưỡng kỹ năng nghiệp vụ sư phạm xuất phát từ nhu cầu, động lực nội tâm của bản thân mong muốn nâng cao trình độ kiến thức, hiểu biết pháp luật thực sự, phấn đấu lĩnh hội được các kỹ năng nghiệp vụ sư phạm; chứ không phải tham gia theo kiểu đối phó, mà là vì lợi ích của chính mình và để làm công tác giảng dạy pháp luật cho PN tốt hơn. Trên cơ sở đó, đội ngũ CBGDPL cho PN trong các trại giam phải thực sự có thái độ nghiêm túc, cầu thị, học hỏi trong quá trình tham gia lớp tập
huấn chuyên đề pháp luật, bồi dưỡng kỹ năng nghiệp vụ sư phạm. Mặt khác, mỗi CBGDPL còn cần phải thường xuyên tự tìm hiểu, cập nhật thông tin về các chính sách, văn bản pháp luật mới, nhất là những văn bản QPPL liên quan đến lĩnh vực thi hành án hình sự; tự trau dồi, rèn luyện những kỹ năng nghiệp vụ sư phạm, phương pháp giảng dạy sao cho thành thục, hấp dẫn, lôi cuốn được người nghe.
Đội ngũ CBGDPL cho PN trong các TG phải ghi nhớ rằng, tham dự nghiêm túc, đầy đủ các lớp tập huấn chuyên môn, bồi dưỡng kỹ năng nghiệp vụ, được nghe truyền đạt những kiến thức pháp luật mới, các kỹ năng nghiệp vụ sư phạm, phương pháp giảng dạy khoa học, hiện đại mới chỉ giải quyết được phần ngọn của vấn đề;
còn cái gốc rễ của vấn đề nằm ở chính sự nỗ lực rèn luyện, phấn đấu trau dồi chuyên môn, kỹ năng nghiệp vụ của từng người.
- Ngoài việc đáp ứng các tiêu chuẩn về chuyên môn, kỹ năng nghiệp vụ sư phạm, đội ngũ CBGDPL cho PN còn phải có bản lĩnh chính trị vững vàng, đạo đức trong sáng, lối sống lành mạnh; chấp hành nghiêm túc chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, điều lệnh Công an nhân dân; có văn hóa ứng xử phù hợp với PN. CBGDPL phải yêu nghề, có tấm lòng bao dung, nhân ái, độ lượng, hết mình vì công việc được giao, vì sự nghiệp giáo dục, cảm hóa phạm nhân - những người một thời lầm lỡ, đưa họ trở lại với con đường lương thiện, trở thành người có ích cho xã hội. Nếu người CBGDPL cho PN thiếu những phẩm chất đó thì khó có thể khiến PN “tâm phục, khẩu phục” và mục tiêu GDPL cho PN cũng khó hiện thực hóa.
4.2.2.3. Thực hiện đầy đủ, nghiêm túc những nội dung trong chương trình giáo dục pháp luật, đổi mới phương pháp, đa dạng hóa hình thức giáo dục pháp luật cho phạm nhân
Nội dung, phương pháp và hình thức GDPL là những thành tố cơ bản của hoạt động GDPL cho PN trong các TG; bởi vậy, việc thực hiện đầy đủ, nghiêm túc nội dung GDPL, cải tiến, đổi mới phương pháp và đa dạng hóa hình thức GDPL cho PN cũng là một giải pháp có ý nghĩa đặc biệt quan trọng.
a) Về nội dung giáo dục pháp luật cho phạm nhân
Trước tiên, trong quá trình lên lớp giảng bài, CBGDPL cần thực hiện đầy đủ, nghiêm túc nội dung GDPL cho PN vì những nội dung đó đã được quy định trong các văn bản QPPL và đã được Bộ Công an, Tổng cục VIII cụ thể hóa thông qua