1.2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ NSNN VÀ QUẢN LÝ THU NSNN
1.2.3. Quản lý thu ngân sách nhà nước qua Kho bạc Nhà nước
Theo Luật NSNN, Chính phủ đảm nhiệm trách nhiệm quản lý ngân sách nhà nước, còn Bộ Tài Chính trực tiếp đứng ra thay mặt Chính Phủ thực thi trách nhiệm này. Để đảm bảo hoạt động quản lý NSNN được tiến hành một cách có hiệu quả, Bộ Tài Chính có các cơ quan quản lý chuyên môn đảm nhiệm từng lĩnh vực quản lý ngân sách cụ thể. Trong lĩnh vực thu NSNN có các cơ quan như cơ quan Tài Chính, Thuế, Hải quan và các cơ quan khác được Bộ Tài chính ủy quyền thu ngân sách nhà nước (gọi chung là các cơ quan thu) đảm nhiệm từng lĩnh vực thu ngân sách.
Từ năm 2002, thi hành Luật NSNN sửa đổi, công tác quản lý tập trung các khoản thu NSNN đã được cải tiến một bước, toàn bộ các khoản thu NSNN phải nộp trực tiếp vào KBNN, hạn chế tối đa việc thu tiền thuế qua cơ quan thu. Trong giai đoạn này, hệ thống KBNN đã phối hợp chặt chẽ với cơ quan thu và chính quyền các cấp trong việc tổ chức thu NSNN. KBNN đã chủ động bố trí các điểm thu trong và ngoài trụ sở KBNN, đảm bảo tập trung đầy đủ và phân chia kịp thời các khoản thu của các cấp ngân sách cho mỗi cấp theo tỷ lệ quy định. Từ phương thức thu thụ động, thuần tuý là nhập quỹ, đó tiến tới tổ chức thu trực tiếp, tổ chức những điểm thu cố định, thu lưu động để tạo điều kiện thuận lợi cho người nộp thuế, nhờ vậy nguồn thu cho NSNN được tập trung nhanh hơn, kịp thời hơn. Mặc dù đạt được những kết quả rất đáng khích lệ nhưng thu NSNN trong giai đoạn này thực chất mới chỉ là mở rộng việc thực hiện phương thức người nộp thuế trực tiếp nộp tiền vào KBNN, trước hết là ở thành phố, thị xã và những nơi có nguồn thu lớn.Công tác tổ chức thu NSNN mặc dầu liên tục được cải tiến, song vẫn còn một số điểm bất cập như sau:
người nộp thuế phải tự lập 4 liên Giấy nộp tiền bằng cách viết tay những thông
14
tin, quy định có liên quan vào Giấy nộp tiền, điều này dễ dẫn đến sai sót cũng như gây phiền hà, mất nhiều thời gian của người nộp thuế; đồng thời, việc trao đổi thông tin về số đã thu giữa các cơ quan được thực hiện bằng cách cuối ngày KBNN chuyển chứng từ giấy cho cơ quan thu để đối chiếu, theo dõi thủ công đã ảnh hưởng đến việc lập bộ thuế kỳ tiếp theo của cơ quan Thuế và chậm việc thông quan đối với cơ quan Hải quan, cũng như sai lệch giữa các bên về số đã thu NSNN do không dùng chung một cơ sở dữ liệu. Bên cạnh đó, trong quá trình thực hiện hạch toán thu NSNN, KBNN chỉ căn cứ vào Giấy nộp tiền của người nộp thuế, mà không có cơ sở đối chiếu nhanh số tiền thuế, mục lục NSNN trên Giấy nộp tiền với thông báo của cơ quan thu và không đủ điều kiện để mở rộng được hình thức thu.
Để đáp ứng được những yêu cầu cải cách hành chính nhà nước, vừa thực hiện mục tiêu đổi mới cơ chế chính sách và quy trình nghiệp vụ trong công tác quản lý thu NSNN, Bộ Tài chính đã triển khai dự án Hiện đại hoá thu, nộp NSNN bằng Quyết định số 3414/QĐ-BTC ngày 18/10/2006. Theo đó, trên cơ sở thông tư số 128/TT-BTC ngày 24/12/2008 hướng dẫn quản lý thu NSNN qua KBNN, Bộ tài chính cũng đã ban hành Quyết định số 1027/QĐ-BTC ngày 19/05/2009 về quy trình quản lý thu NSNN theo Dự án Hiện đại hóa thu, nộp NSNN và được triển khai từ giữa năm 2009.
Dự án này nằm trong chiến lược tổng thể của cải cách thủ tục, hành chính, việc hình thành cơ chế phối hợp thu NSNN giữa các cơ quan: Kho bạc Nhà nước - Tổng cục Thuế - Tổng cục Hải quan và các Ngân hàng thương mại cùng với những ứng dụng công nghệ tin học hiện đại nên có tên gọi: “Dự án Hiện đại hoá thu NSNN của Bộ Tài chính tại các điểm thu của KBNN”
được gọi tắt là “Dự án Hiện đại hoá thu NSNN’’ hay là chương trình TCS (Tax collection system). Dự án trên là bước đi quan trọng có tính đột phá trong công tác quản lý thu NSNN qua KBNN.
15
Dự án Hiện đại hóa thu, nộp NSNN là dự án cải cách toàn diện quy trình quản lý thu, nộp thuế vào NSNN, nâng cao hiệu quả công tác quản lý thu NSNN qua KBNN trên cơ sở ứng dụng thông tin hiện đại.
*Sự phối hợp giữa các cơ quan trong công tác thu NSNN
Kho bạc nhà nước là một cơ quan trong hệ thống bộ máy quản lý thu NSNN ở Việt Nam, KBNN không thực hiện toàn bộ mọi nội dung của công tác thu NSNN, mà chỉ thực hiện nhiệm vụ ở một số khâu của quy trình quản lý thu NSNN. Tuy nhiên KBNN là cơ quan đặc trách quản lý quỹ NSNN,có vai trò chủ đạo trong việc thu đúng, thu đủ và điều tiết vào các cấp NSNN theo quy định của cấp có thẩm quyền. Các cơ quan thu có trách nhiệm phối hợp với KBNN tổ chức thu NSNN và quản lý thu NSNN có hiệu quả.
Quy trình quản lý thu, nộp NSNN qua KBNN được thực hiện thông qua việc kết nối trao đổi thông tin về thu nộp NSNN trên chương trình TCS theo nguyên tắc: kết nối và trao đổi thông tin, dữ liệu điện tử giữa các cơ quan thu, NHTM và KBNN về số phải thu, số đã thu NSNN của người nộp thuế.
Cục Tin học và Thống kê tài chính - Bộ Tài chính có trách nhiệm: Đảm bảo duy trì, quản lý và cập nhật cơ sở dữ liệu (CSDL) danh mục dùng chung của ngành tài chính. Danh mục dùng chung (DMDC) bao gồm mã số thuế, tên NNT, kỳ thuế, số tiền, mục lục NSNN của từng đối tượng nộp tiền, danh sách tờ khai hải quan…
Cơ quan Tài chính có trách nhiệm: truyền và nhận dữ liệu DMDC, nhận dữ liệu thu NSNN từ KBNN thông qua TT-TĐTW để thực hiện quản lý và điều hành ngân sách theo quy định.
Cơ quan Thuế, Hải quan có trách nhiệm: tổng hợp và truyền dữ liệu DMDC,số phải thu NSNN lên TT-TĐTW và thông qua Cổng thông tin điện tử của mình truyền cho các NHTM có tham gia phối hợp thu NSNN. Quản trị CSDL và ứng dụng trao đổi dữ liệu của đơn vị.
16
KBNN có trách nhiệm: nhận dữ liệu điện tử về số đã thu tại các chi nhánh NHTM qua Trung tâm trao đổi của NHTM (TW) để hạch toán đầy đủ kịp thời vào NSNN; tổ chức quản lý và lưu trữ thông tin, dữ liệu điện tử về số đã thu, đảm bảo tính an toàn, bảo mật, toàn vẹn, đầy đủ, không bị thay đổi sai lệch trong suốt quá trình lưu trữ; truyền (gửi) đầy đủ, kịp thời thông qua TT- TĐTW thông tin về số đã thu cho cơ quan Thuế, Hải quan, Tài chính đồng cấp theo đúng quy định.
Theo quy trình hiện đại hóa thu, nộp NSNN được triển khai từ năm 2010, KBNN được ủy nhiệm thu các khoản thu NSNN bằng tiền mặt và tiền phạt vi phạm hành chính (VPHC) bằng biên lai thu cho chi nhánh NHTM.Và như vậy, người nộp thuế sẽ thực hiện nộp các loại thuế, phí, lệ phí, tiền phạt vi phạm hành chính cũng như các khoản thu ngân sách khác tại ngân hàng nơi KBNN phối hợp và ủy nhiệm thu.
Trường hợp KBNN chưa ủy nhiệm thu NSNN bằng tiền mặt với các NHTM thì KBNN, cơ quan Thuế, Hải quan và các NHTM vẫn tổ chức phối hợp thu NSNN theo nguyên tắc kết nối, trao đổi thông tin dữ liệu điện tử đối với các khoản thu NSNN bằng chuyển khoản.Việc đối chiếu số liệu thu NSNN giữa KBNN, cơ quan Thuế, Hải quan và các NHTM được thực hiện thông qua tài khoản của KBNN tại các chi nhánh NHTM.
Đối với chi nhánh NHTM (tổ chức được KBNN uỷ quyền thu NSNN), việc tổ chức đối chiếu dữ liệu về số đã thu NSNN được trao đổi qua Trung tâm trao đổi của NHTM. Công tác trao đổi, đối chiếu chứng từ thu NSNN giữa chi nhánh NHTM (nơi KBNN mở TK) với KBNN được thực hiện theo phiên trong ngày theo thỏa thuận giữa hai bên.
Trao đổi thông tin giữa cơ quan Thuế với chi nhánh NHTM được thực hiện thông qua Cổng thông tin điện tử của Tổng cục Thuế, đảm bảo thông tin, dữ liệu trao đổi giữa Tổng cục Thuế với chi nhánh NHTM về DMDC, về số
17
phải thu NSNN phải được đầy đủ, kịp thời và chính xác, tạo điều kiện thuận lợi cho các chi nhánh NHTM trong việc thực hiện thu NSNN
Trao đổi thông tin giữa cơ quan Hải quan với chi nhánh NHTM: được thực hiện thông qua Cổng thông tin điện tử của Tổng cục Hải quan, đảm bảo thông tin, dữ liệu trao đổi giữa chi nhánh NHTM với Tổng cục Hải quan phải đồng bộ với dữ liệu về số đã thu NSNN được hạch toán vào tài khoản của KBNN mở tại chi nhánh NHTM; thông tin về số đã thu NSNN từ chi nhánh NHTM chuyển cho cơ quan Hải quan chỉ phục vụ cho việc thông quan hàng hoá xuất, nhập khẩu. Thông tin để hạch toán số đã thu NSNN vào hệ thống tác nghiệp của cơ quan Hải quan được lấy từ KBNN.
Việc thực hiện thu nộp Ngân sách nhà nước theo quy trình mới đã đạt được các mục tiêu cơ bản như sau: Cải cách thủ tục hành chính, tạo thuận lợi cho người nộp thuế khi thực hiện nghĩa vụ nộp ngân sách.Thông tin nhanh số thu vào NSNN qua Kho bạc; giảm nguồn lực nhập cùng loại thông tin về chứng từ thu tại các đơn vị Tài chính; tập trung quản lý đối với các khoản thu vào NSNN và các khoản tạm thu qua Kho bạc Nhà nước, khắc phục tình trạng không thống nhất về thông tin; đáp ứng xu hướng hiện đại hóa công tác tài chính quốc gia và xây dựng chính phủ điện tử.
Sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan sẽ giúp cho công tác quản lý thu NSNN đạt hiệu quả cao. Sự phân định trách nhiệm và quyền hạn rõ ràng, được thể chế hóa thành luật cho các cơ quan, cá nhân trong việc quản lý thu NSNN trên cơ sở đảm bảo tính minh bạch sẽ tạo điều kiện nâng cao chất lượng quản lý thu NSNN, tình hình cải cách hành chính của Nhà nước, thực hiện triệt để công tác cải cách hành chính.
1.2.3.2. Các nguyên tắc về quản lý các khoản thu ngân sách nhà nước qua Kho bạc Nhà nước
- Các tổ chức, cá nhân, kể cả các tổ chức, cá nhân nước ngoài hoạt động trên lãnh thổ nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam có trách nhiệm
18
và nghĩa vụ nộp đầy đủ, đúng hạn các khoản thuế, phí, lệ phí và các khoản phải nộp khác vào ngân sách nhà nước (NSNN) theo quy định của pháp luật.
- Cơ quan Thuế, Hải quan và các cơ quan khác được Chính phủ, Bộ Tài chính giao nhiệm vụ tổ chức thu NSNN (sau đây gọi chung là cơ quan thu) có trách nhiệm phối hợp với KBNN tổ chức thu và quản lý các khoản thu NSNN, thường xuyên kiểm tra, đôn đốc các đối tượng thực hiện nghĩa vụ nộp NSNN đầy đủ, kịp thời. Về nguyên tắc, các khoản thu NSNN được nộp qua ngân hàng hoặc nộp trực tiếp tại KBNN, trường hợp tại các địa bàn có khó khăn trong việc nộp qua ngân hàng hoặc nộp tại KBNN thì cơ quan thu được trực tiếp thu, hoặc uỷ nhiệm cho tổ chức, cá nhân thu tiền mặt từ người nộp, sau đó phải nộp đầy đủ, kịp thời vào KBNN theo quy định.
- Tất cả các khoản thu NSNN được hạch toán bằng đồng Việt Nam, chi tiết theo niên độ ngân sách, cấp ngân sách và mục lục NSNN. Các khoản thu NSNN bằng ngoại tệ được quy đổi ra đồng Việt Nam theo tỷ giá hạch toán ngoại tệ do Bộ Tài chính công bố hàng tháng tại thời điểm hạch toán.
Các khoản thu NSNN bằng hiện vật, bằng ngày công lao động được quy đổi ra đồng Việt Nam theo giá hiện vật, giá ngày công lao động được cơ quan nhà nước có thẩm quyền quy định tại thời điểm phát sinh để hạch toán thu NSNN.
- Các khoản thu NSNN được phân chia cho ngân sách các cấp theo đúng tỷ lệ phần trăm (%) do Uỷ ban thường vụ Quốc hội, Hội đồng nhân dân cấp tỉnh quyết định.
- Các khoản thu không đúng chế độ phải được hoàn trả cho đối tượng nộp. Các khoản thu đã tập trung vào NSNN nhưng được miễn giảm hoặc hoàn trả, thì KBNN hoàn trả cho các đối tượng nộp theo quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền.
19
- Quy trình, thủ tục, các hồ sơ cần thiết khi thu, nộp, miễn, giảm, hoàn trả các khoản thu NSNN phải được thông báo và niêm yết công khai tại cơ quan thu và KBNN nơi giao dịch trực tiếp với đối tượng nộp.
Trích nguồn: Thông tư 128/TT- BTC ngày 24/12/2008 hướng dẫn quản lý thu NSNN qua KBNN
1.2.2.3. Nội dung quản lý thu ngân sách nhà nước của Kho bạc Nhà nước
KBNN là một trong những cơ quan tham gia vào công tác quản lý thu NSNN có vai trò quan trọng trong quản lý thu NSNN, cụ thể như sau:
Thứ nhất, tổ chức thực hiện thu, nộp trực tiếp vào quỹ NSNN tại KBNN và việc tổ chức phối hợp thu các khoản tiền do các tổ chức, cá nhân nộp qua cơ quan thu và ngân hàng thương mại qua hệ thống Kho bạc Nhà nước. Có nhiều cơ quan làm nhiệm vụ thu NSNN, nhưng KBNN là cơ quan chủ trì phối hợp và xây dựng thỏa thuận, quy trình chi tiết về việc tổ chức phối hợp thu NSNN giữa KBNN, cơ quan thu với các NHTM nhằm mục đích tập trung kịp thời các nguồn thu vào NSNN. Vì vậy, việc tổ chức công tác thu và phối hợp làm việc hiệu quả với các cơ quan thu là nhiệm vụ và cũng là mục tiêu hoạt động quản lý thu NSNN qua KBNN.
Thứ hai,căn cứ vào chế độ kế toán ngân sách nhà nước do Bộ Tài chính quy định và số tiền nộp NSNN, KBNN tổ chức thực hiện hạch toán số thu ngân sách nhà nước cho các cấp ngân sách theo quy định của Luật Ngân sách Nhà nước đồng thời phân chia số thu NSNN cho từng cấp theo đúng tỷ lệ phần trăm phân chia được các cấp có thẩm quyền quyết định đối với từng khoản thu. Việc hạch toán kế toán phải đảm bảo đúng niên độ ngân sách và mục lục ngân sách nhà nước(MLNS). Các khoản thu ngân sách năm trước mà nộp trong năm sau thì phải được hạch toán vào thu ngân sách năm sau.Trường
20
hợp chứng từ lập không đúng theo thông báo thu thì KBNN hạch toán tạm thu chờ nộp NSNN và xử lý theo quy định.
Thứ ba, tổng hợp các báo cáo thu NSNN hàng tuần, hàng tháng, hàng năm để gửi cơ quan tài chính,cơ quan thu đồng cấp và gửi KBNN cấp trên để phục vụ công tác điều hành vĩ mô nền kinh tế. Nội dung này đòi hỏi hệ thống thông tin báo cáo phải luôn được cập nhật, dễ kết xuất và đảm bảo tính chính xác cao.
Thứ tư, kiểm tra và đối chiếu số liệu thu NSNN với các cơ quan thu bảo đảm chính xác, đầy đủ, kịp thời; xác nhận số liệu thu NSNN theo yêu cầu của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền; giải quyết kịp thời các trường hợp sai sót và vi phạm chế độ thu ngân sách nhằm đảm bảo tập trung đầy đủ, kịp thời các nguồn thu vào quỹ NSNN theo dự toán đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định.
Trích nguồn: Giáo trình Luật Ngân sách Nhà nước của Trường Đại học Luật Hà Nội do TS Nguyễn Văn Tuyến chủ biên.
1.2.3.4. Quy trình thu ngân sách Nhà nước qua Kho bạc Nhà nước
* Quy trình thu tại Kho bạc Nhà nước : + Thu bằng tiền mặt:
Bước 1: NNT nộp Bảng kê nộp thuế (BKNT) hoặc GNT vào NSNN cho kế toán thu KBNN.
Bước 2: Kế toán thu KBNN căn cứ BKNT hoặc GNT kiểm tra thông tin trên chương trình TCS; nhập chứng từ thu vào chương trình TCS (in GNT nếu NNT sử dụng BKNT ); chuyển thủ quỹ KB tiến hành thu.
Bước 3: Thủ quỹ KBNN tiến hành thủ tục thu tiền dựa trên GNT do kế toán thu chuyển sang; chuyển trả chứng từ cho kế toán thu.
Bước 4: Cuối ngày, kế toán thu tập hợp GNT đã được đóng dấu “ĐÃ THU TIỀN” và có đủ chữ ký theo quy định chuyển kế toán trưởng nghiệp vụ KB ký kiểm soát chứng từ trên TCS.