BẢN SẮC VĂN HÓA
5. Bản sắc văn hóa, bản sắc văn hóa dân tộc
Từ tất cả những dẫn nhập, dẫn liệu phản tích ỏ các mục trên dã cho chúng ta một sô" ý niệm, những tiểu kêt nhất định vổ các hiện tượng, khái niệm bàn đến. ơ đây chúng ta chí dừng lại tóm tắt 3 khái niệm bản sắc dán
n a NC' fine/, bản săc văn hỏa dân tộc trong liên hẹ VÙI Việt Nam ta.
Ban săc dân tộc là khái niệm chuyên sâu thuộc dãn tộc học, thuộc khoa học lịch sử và các khoa học trực tiep nghiên cứu khác mà chúng tỏi không dám bàn dốn. Có diếu trong quan hộ với ban sàc van hóa, bàn sác văn hỏa dân tộc chung lỏi quan niệm rằng: Bản sác dân tộc là khai niẹm l ọng hơn, cỏ nội dung bao hàm lion ban sác vãn hoa và ban săc vãn hỏa dân lộc. Bản sac dân tộc là thuộc
vể tất cả những cái gì riềng, côt lõi. trường tồn. ghi dậm dâu ân thuộc vô tất ca mọi mặt, mọi lĩnh vực của dân tộc H*ong quá trình hình thành tồn lạ i. phát trien và dinh hướng tương lai.
Bản sắc văn hóa là thuộc về hiện tượng vãn hóa. cái thực thể vãn hóa và là khái niệm trong vãn hóa học.
Trong quan niệm của chúng tôi vG' văn hóa đã nói ỏ chương trước:(Văn hóa là hệ thống giá trị sáng tạo đặc trưng của cá nhân và cộng đồng vô cùng phong phú đa dạng, trong quá khứ. hiện tại và tương lai) thì bản 6UC văn hóa là hệ thống giá trị sáng tạo đặc trưng tinh tuý nhát, lảu bền nhất, đặc sắc nhất của nền văn hóa tương ứng, Hay nói cách khác bản sắc văn hóa là những giá trị sáng tạo đặc trưng nhất, tiêu biểu nhất, làu bền nhất của vàn hóa. Trong thời đại văn ininh bản sắc van hóa biểu hiện ca những giá trị dộc đáo, dặc sắc của văn minh. Như vậy bản sác ván hóa bao hàm cả một phần thổ hiện tinh tuý, dặc sắc nền văn minh tương ứng và phù hợp.
Bản sắc văn hóa dân tộc là bản sắc văn hóa của một dân tộc, thuộc về một chủ thể dân tộc xác dinh. Nó cũng là bán sác vãn hóa của quôc gia dân tộc (đơn dân tộc) hay quốc gia da dán tộc mà trong dó cỏ dán tộc voi nến vãn hóa dại diộn, tiôu biểu cho quôc gia đa dán tộc dỏ. Trong quốc gia da dân tộc và trong tiến trình phát triển thì bản sắc văn hóa dán tộc cũng biểu hiện, phan ánh cả sác thải.
149
bản sắc văn hóa của cả các dân tộc khác cùng tồn tại hoặc được tiếp biến nhuần nhị, sáng tạo.
Bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam là bản sắc vãn hóa của quốíc gia đa dân tộc. Trong quá trình hình thành tồn tại, phát triển dân tộc Việt (Kinh) đã kề vai sát cánh với bao dân tộc sinh sông trên địa bàn lãnh thổ Việt Nam, chung lưng đấu cật xây dựng, sáng tạo và tiếp biến nhuần nhị những thành tựu, yếu tô' của các nền văn hóa khác, từ thời xa xưa là Ấn Độ, Trung Hoa đến thời cận hiện đại là vàn hóa Âu-Mỹ. Nền văn hóa Việt Nam được sinh thành, khai hoa kết trái trong hoàn cảnh tự nhiên và xã hội đặc trưng:
1/ Trên địa bàn thuộc vùng khí hậu nhiệt đối gió mùa.
Đất đai cư trú, khai thác sinh sông lúc đầu là núi rừng khe suối rồi đến đồi gò, đồng bằng và vùng duyên hải ven biên rồi r-r-mn- - M eo biển tiến dần, lan tỏa về phía
, - v ì c n sông thô sơ mông muội là săn bắt,
hái lượm, khai thác những sản vật tự nhiên có sẵn rồi đên thuần dường cây trồng, súc vật với quy mô không lán mà trong đó tiêu biểu là chọn lọc, phát triển được cây lúa nước, xây dựng đê điều, khai phá ruộng đồng, tạo nên làng bản miên xuôi miền ngược sông cô kết hòa đồng trong tình làng nghĩa bản, tạo ra bao thê hệ người Việt Nam với nhiều tiêu biểu anh hùng hào kiệt sôhg chết một lòng săt son với đất nước, với độc lập tự do cho dân tộc; tạo
dựng nên Tổ quốíc Việt Nam, truyền thống Việt Nam, lối sông, cách cảm, cách nghĩ của người Việt Nam, hun đúc ttên đạo lý Việt Nam.
2/ Trong điều kiện phát triển của nền văn minh văn hóa Việt Nam mà phải nói là nền văn minh chủ yếu là gốc tự nhiên, nhân bản hòa đồng thiên nhiên với con ngưòi.
Trong trường kỳ của khung cảnh tự nhiên xã hội và lịch sử Việt Nam, giữa các quốc gia dân tộc khác, bản sắc văn hóa Việt Nam khiêm nhường thấm đượm tính nhân văn nhân bản, tuy chưa có quy mô lốn, sức lan tỏa rộng, những thần kỳ sáng tạo chói sáng cho nhân loại; nhưng không phải không có những sâu sắc, trường tồn, nồng thắm tình nhân văn vỏi giàu tiềm năng nguồn lực con người để vươn tối những giá trị mới trong tự do sáng tạo với những điều kiện hoàn cảnh và vận hội mới, thời dại mới.
3/ Đối vối người Việt Nam, bản sắc văn hóa Việt Nam cái nội dung đ ấ t nước , hai tiếng đất nước vừa mang nghĩa cụ thể vừa hàm nghĩa trừu tượng sâu xa thiêng liêng lốn lao làm sao! Đất và nước nơi người Việt cư trú sinh sông, đất nước khởi nguồn sức sông của nền văn minh trồng lúa nước, văn minh sông Hồng trong nền cảnh chung văn minh Đông Nam Á. Đất nước là giang sơn tổ quô'c muôn quý ngàn yêu đã đi vào ý thức, tâm thức, tiềm thức. Đất nước là hằng sô'bản sắc văn hóa Việt Nam.
151
1/ Ban sắc văn hóa Việt Nam cũng biếu hiện như một hang số trong nội dung sâu thẳm hai chữ hòa đông. Ban sác văn hóa Việt Nam con người hòa họp với tự nhién.
thiên nhiên. Hòa hợp con ngtiòi vối con người, con người vói xà hội. Con người Việt Nam trước hêt là con người cua gia dinh, họ mạc của xóm làng cộng đồng Xíã hội. Đức tính cô kỏt cộng đồng hòa hợp dân tộc, làng bản tộc hệ, hòa hiêu với láng giềng với nhản loại, bao dung nhân ái VỚI
mọi người là nét dậm trong đạo lý sông Việt Nam, là hàng sô bản sắc vãn hóa Việt Nam.
o/ Văn hóa Việt Nam mà biểu hiện tập trung ở bcản sac văn hóa là một nền văn hóa đa dạng, phong phú, da săc màu. Cái bản sãc phong phú da dạng, đa sắc màu một mặt là thê hiện ở da dạng , da thành phán sắc tộc phong phủ (‘ó săc thái', bản sắc vãn hóa riêng hợp thành, mặt
k h a c là một nôn vãn h óa mỏ, tiêp nhận, chọn lọc nhiều giá 1‘ ' :llỉ i!l! 1 n •'.>(■ khác trong trường kỳ lịch sử của minh. Như vậy tính chất đ a d ạ n g, p h o n g p h ú , đ a sắc m àù va COI mơ, tiẽp xúc, licp bien cũng là một hằng sô bản sắc vãn hóa Việt Nam.
b/ Ban sãc vãn hỏa Việt Nam cũng còn biểu hiện ở mọt hang sô nữa là sự kiên trì, bán lĩnh beim trụ và trách nhiẹm dem tộc cộng đồng của chú the sáng tạo . Đồng thòi tiong thanh tựu vãn hóa cùng thổ hiện sự dào sâu tìm tòi,
Chúng tôi không có tham vọng liệt kê hoặc đào sâu hon được cách hiểu bản sắc văn hóa dân tộc trong liên hệ với bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam mà chỉ rút tỉa ra một vài hằng sô mà chúng tôi cho là tiêu biểu nhất để minh họa. cảm hứng chủ đạo của chúng tôi là từ tâm thức sâu xa nhất của dân tộc, đất nước và bản lình trường tồn sáng tạo dân tộc để đánh giá theo định chuẩn trung tâm của mọi tiến trình là bản lĩnh và sự sáng tạo của con người. Thời đại mới và yêu cầu câp bách đổi mỡi, phát triển đât nước, hơn lúc nào hết đòi hỏi cao ở sự sáng tạo và sức sáng tạo của đất nước, dân tộc. Tiềm năng sẵn có, nhưng thành tựu chưa tương xứng, lý tưởng đang còn phía trước. Bản sắc là quý giá, nhưng biết dùng bản sắc, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc để đến những thành tựu mới, tạo dựng được một "tự nhiên thứ hai" tương xứng với dân tộc và trình độ phát triển của nhân loại càng quý hon: và đấy cũng chính là bản châT của'văn hóa, tinh hoa của bản sắc văn hóa dân tộc ta đang cần đên.
Bản sắc văn hóa vật chât và văn hóa tinh thần, văn hóa nhận thức, văn hóa chính trị, văn hóa luật phcáp, văn hóa ứng xử, văn hóa ăn, văn hóa mặc, văn hóa lôi sông, văn hóa nhân cách... của bao nhiêu cộng đồng, vùng miền, dân tộc, sắc tộc trên đất nước ta rộng lớn và phong phú vô cựnằ-, lấp lỏnh bao sỏc màu. Nghiờn cứu khỏm phỏ, vận dụncr, phát triển ở ta mới chỉ là bước đầu. Chúng tôi hình
153
dung rằng nền văn hóa Việt Nam là một khôi cầu, mà môi lớp phủ lên khôi cầu làm cho nó lớn dần là các tầng văn hóa đa dân tộc được tạo dựng và tiếp biến văn hóa nhản loại qua thời gian. Trong mỗi lớp phủ đó là những vùng sáng lấp lánh sắc màu bản sắc văn hóa. Phần cốt lõi của quả cầu là trung tâm bản sắc văn hóa dân tộc. Mong làm sao phát hiện phát huy những vòng sáng hòa hợp với cái nhân lõi đó để xây dựng khôi cầu văn hóa dân tộc Việt Nam ngày càng lớn, ngày càng đẹp rực rỡ trong cộng đồng nhân loại.
CHƯƠNG NĂM