T > 1 . í ; , - 4 : 'oại hình văn hóa tác động vào con
a - -- - c V, ...-ạn thức lý tính, luật tục, các qui luật và kê ưốc xã hội, các cấm kỵ và biểu trưng... mà đi sâu vào sâu hơn, chuyên biệt hơn là các kích thích tác động thâm mỹ. Thông thường các sáng tạo nghệ thuật đạt đến trình độ cao của cái đẹp, cái cao thượng, phản ánh sâu cái tâm cái tài của con ngưòi bằng những hình thức biểu hiện thích hợp có sức mạnh trường cửu và tác động rất mạnh vào con ngưòi. Một truyền Kiều của Nguyễn Du, một Hịch tưổng sĩ văn của Trần Hưng Đạo, Bình Ngô Đại cáo của
N guyễn Trãi và bao nhiêu tác phẩm tiêu biểu khác của y ăn hóa, nghệ th uật dân tộc và th ế giới đã đi vào lòng n gưòi, đã để lại những rung cảm không phai mò. Nhưng trong mỗi con ngưòi có phần của con ngưồi và có phần của con thú. Trong những thích thú, thị hiếu của con ngưòi cũng có hứng thú, thị hiếu , giá trị bậc thấp. Có phạm trù
°ủa cái cao thượng thì cũng có cái thấp hèn. Vấn đề đặt ra cho cơ ch ế tác động và thiên chức nghệ sĩ là tác động theo hương nào.
Đó là vâ'n đề luôn luôn trăn trở, tâm niệm của nhà Ughệ sĩ. Không vì mốt mới là nhất thời, một hứng thú thấp hèn, vì đồng tiền hoặc danh tiếng hão mà đưa vào công chúng những nét thú tính, phản văn hóa, đi vào thị hiếu tầm thường, giá trị bậc thấp.
Cần nhấn m ạnh rằng các sáng tạo văn học nghệ thuật có một vai trò lớn và sâu trong cơ ch ế tác động này. Bởi vì nó có khả năng diễn tả, phát hiện qui mồ rộng lớn, thời gian dài; đi sâu ngõ ngách tâm hồn con người, các tầng lớp ngưòi, cái điển hình mà như Truyện Kiều và N guyễn Du đã được Mộng Liên đường nhận xét rằng: "Nguyễn Du cò con m ắt trông thấu sáu cõi, có tấm lòng nghĩ đến muôn đời", Một tác phẩm giá trị, một nền văn hóa nghệ th uật sán g giá là tấm gương phản chiếu cả một thời đại, có khi tạo ra bưốc chuyển cho một thời đại như thòi Phục hưng th ế kỷ Ánh sáng...
163
Các phương tiện và cơ chế trình diễn cũng có tác động kích thích mạnh đến con người. Các vở kịch bản giao hưởng, buổi trình diễn Balê. dặc biệt là các tác phàm có giá trị nghệ thuật và tư tưởng cao. đã đi vào cổ điển có tác dụng rất lớn. Ngày nay vối những phương tiện hiện đại, nhu cầu cao của công chúng những hình thức mang tính thẩm mỹ, tính nghệ thuật cao này không còn bó hẹp trong một số nhà hát , một số công chúng hạn hẹp mà có thể đến với sô' đông. Có điều cần đáng lưu ý là tính đặc thù thẩm mỹ của sáng tạo cũng như hưởng thụ nghệ thuật.
Sự tác động của nó bằng ngôn ngữ đặc thù, ngôn ngữ hình tượng sinh động, đa nghĩa, giàu sức biểu cảm về cái dẹp, cái xấu. cái bi, cái hài, cái cao cả, cái thấp hèn... Và sự khái quát nghệ thuật cũng là sự khái quát hóa đặc thù, mang hơi thở nóng hổi của cuộc sống và dấu ấn tâm hồn sá nơ 1 no d ô r đ ó n r ó nhân ngưòi nghệ sĩ.
1 lulio ‘Uv, — - -Cúỏe mà thiên nhiên phần nào ưu đãi cho cảnh núi sông dẹp đẽ, một đất nưốc mà đi đâu cũng có di tích, sự tích anh hùng làm rung động lòng người thì việc giữ gilt-tôn tạo đúng nghĩa, để cho nhiều người nhiều thô hệ được chiêm ngưỡng cũng có tác động vô cùng mạnh. Nhưng điều này phải làm cho đúng nghĩa văn hóa, cho ra van hóa chứ không phải vì mấy đồng tiền vặt thu vé và dịch vụ rởm trùng tu xây dựng bôi bác làm phản tac dụng, có tội với người xưa.
Những năm đổi mối, mở cửa, vận dụng cơ chế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa cũng là dịp cho Van hóa nghệ thuật đổi mới có cơ hội thử thách sáng tạo.
Nhạc dân tộc ,múa rốỉ nước Việt Nam, những tác phẩm m ang đậm hơi thở cuộc sông, bản sắc dân tộc được bạn bè
^ưôc tế chấp nhận. N hưng những gì lai căng gượng gạo Vay mượn không có chỗ đứng trong lòng người cảm thụ sành điệu. Cũng như vậy những tác phẩm văn học nghệ th uật thời thượng rỡm, có khi được một số' người có dụng ý xâu tung hứng thì rồi với thời gian ngắn đã bị đào thải và n gay những kẻ vồ vập tung hứng một thời cũng cảm thấy hẻ bàng khi tiếp xúc với hiện thực, với " giá trị" thực của tác phẩm. Xem th ế mới hay rằng nghệ thuật văn hóa phải thực sự có giá trị nghệ thuật, có hàm lượng văn hóa mới sông được với thời gian và công chúng hiểu biêt.