PHÂN VIỆN BÁO CHÍ & TUYÊN TRUYỀN KHOA CHÍNH TRỊ HỌC XỬ LÝ TÌNH HUỐNG CHÍNH TRỊ HÀ NỘI – 2005 Bài PHẠM VI VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU MƠN XỬ LÝ TÌNH HUỐNG CHÍNH TRỊ Chính trị học khoa học đấu tranh cho quyền lực, giành, giữ thực thi quyền lực trị Song, trị khơng khoa học mà cịn nghệ thuật Xử lý tình trị nội dung quan trọng nghệ thuật trị, cần thiết cho hoạt động trị thực tiễn, trang bị cho người học phương pháp tiếp cận, nhiệm vụ, nguyên tắc quy trình xử lý số tình trị; giúp cho cán lãnh đạo trị thêm khả chủ động phát tình trị, ngăn ngừa hạn chế tác hại thực tiễn I- KHÁI NHIỆM TÌNH HUỐNG VÀ TÌNH HUỐNG CHÍNH TRỊ Tình Xử lý tình triển khai nghiên cứu môn học học xã hội hành vi nhiều góc độ khác Bởi vận động biến đổi đời sống xã hội chuỗi kiện, biến cố thời gian diễn khơng gian định, địi hỏi người phải nhận thức tìm cách xử lý Và vậy, góc độ tiếp cận khác nhau, có quan điểm khác tình Quan niệm thứ cho rằng, tất kiện, biến cố diễn đời sống mà người phải nhận thức tìm cách giải gọi tình Quan niệm thứ hai cho rằng, kiện, biến cố diễn khơng bình thường, có vấn đề gay cấn, phức tạp, địi hỏi người phải nhận thức xử lý giải pháp khơng bình thường, giải pháp đặc biệt gọi tình Quan niệm thứ có điểm hợp lý Nhưng theo quan niệm tất hoạt động người xử lý tình huống, khơng phân biệt kiện, biến cố bình thường cần áp dụng giải pháp bình thường với kiện, biến cố gay cấn, phức tạp địi hỏi có giải pháp đặc biệt Quan niệm thứ hai hợp lý hơn, hoạt động xử lý tình người nên giới hạn giải pháp đặc biệt kiện, biến cố khơng bình thường Một xử lý tình nghiên cứu giúp cho người hoạt động thực tiễn có giải pháp trường hợp gay cấn, phức tạp Phương thức, giải pháp xử lý giống cách giải cơng việc bình thường hàng ngày Quan niệm thứ hai tạo sở tiến tới quan điểm tình trị Tình trị Chính trị lĩnh vực hoạt động người xã hội có giai cấp Nếu điều kiện bình thường, hoạt động chủ thể cầm quyền diễn theo quy trình: định, triển khai thực hiện, tổng kết, rút kinh nghiệm chuẩn bị định mới… Các trình sau lại tiếp tục diễn Tuy nhiên, thực tế cho thấy, lúc chủ thể cầm quyền tuân theo quy trình mà trình triển khai bước, họ cịn gặp phải trở ngại tượng: nhân dân khiếu kiện, biểu tình chống đối; lực lượng phản động gây bạo loạn âm mưu gây bạo loạn; thân chủ thể cầm quyền thoái hoá, biến chất, chia bè cánh chống đối lẫn nhau… Do vậy, điều kiện định dẫn đến tình thiếu chủ thể cầm quyền… Những tượng gây nên bất ổn định mặt trị- xã hội có khả trực tiếp gây nên bất ổn định trị – xã hội, địi hỏi phải áp dụng giải pháp đặi biệt để giải Tình trị thường xảy vào thời kỳ khủng hoảng xã hội Đây thời điểm, hoàn cảnh dễ nảy sinh xung đột, rối loạn xã hội, có nguy đe dọa đến ổn định bền vững chế độ Tình trị cịn bùng phát thời gây bất lợi trị phạm vi định Tình trị trực tiếp nảy sinh lĩnh vực trị, mâu thuẫn lực lượng máy cầm quyền; chống đối lực nước nước; chống đối nhân dân với người nắm giữ quyền lực, quan quyền lực thể chế sách Nhà nước Tình trị nảy sinh từ lĩnh vực khác Chẳng hạn, kinh tế khủng hoảng, trì trệ dẫn đến bất ổn mặt trị Những vấn đề dân tộc, tơn giáo khơng có giải pháp dẫn đến xung đột trị Tình trị biểu dấu hiệu sau: - Sự bất mãn, chống đối phân nhân dân với số đại diện quyền Nhà nước - Sự xung đột phe cánh chủ thể cầm quyền - Bộ máy quyền lực bất lực, tê liệt thiếu chủ thể cầm quyền (khoảng trống quyền lực) - Những chuẩn mực luật pháp, đạo đức, văn hố khơng tuân thủ - Khủng hoảng tư tưởng, niềm tin gây tổn hại đến ý thức hệ chủ đạo xã hội - Các lực lượng tiêu cực, phản động có điều kiện trỗi dậy gây an ninh xã hội, làm tăng nguy bền vững chế độ xã hội Một tình trị xuất khơng thiết phải có đầy đủ dấu hiệu mà cần vài dấu hiệu đó, gây nên bất ổn định trị - xã hội Các nguyên nhân tình trị Cũng tượng xã hội khác, việc xuất tình trị có nguyên nhân định Ở đây, có nguyên nhân khách quan từ vận động, biến đổi kinh tế, trị, xã hội nằm ngồi ý thức chủ thể cầm quyền, có nguyên nhân chủ quan từ sai lầm, yếu chủ thể cầm quyền Tình trị thường có ngun nhân khách quan từ kinh tế Một thể chế kinh tế phù hợp với trình độ lực lượng sản xuất tạo đà cho phát triển sản xuất Nhưng thể chế kinh tế khơng cịn phù hợp gây nên tình trạng khủng hoảng, trì trệ sản xuất, dẫn đến nạn thất nghiệp gia tăng, tỷ lệ lạm phát cao, đời sống nhân dân bị suy giảm, dân chúng bất bình ngun nhân dẫn tới tình trị Do tác động chế thị trường tạo nên chênh lệch mức đời sống tầng lớp dân cư, gây nên bất bình, chống đối dân chúng Cuộc khủng hoảng kinh tế 1998 - 2000 nước Đông Nam Á dẫn đến tình thay đổi phủ số nước Tuy nhiên, trạng thái khủng hoảng kinh tế có nước diễn khủng hoảng trị trầm trọng, kéo dài, có nước trầm trọng, diễn ngắn có nước lại khơng xảy khủng hoảng trị Điều khơng phụ thuộc vào trạng thái kinh tế nước mà phụ thuộc vào chủ thể cầm quyền Nếu chủ thể cầm quyền có sách, giải pháp khơng dẫn tới khủng hoảng phủ có xảy khơng trầm trọng kéo dài Thậm chí, sách kinh tế chủ thể cầm quyền không không thay đổi kịp thời dẫn tới khủng hoảng trị làm trầm trọng thêm khủng hoảng kinh tế Vào năm 80 kỷ XX, khủng hoảng kinh tế diễn tất nước hệ thống xã hội chủ nghĩa Ở nước Đảng Cộng sản có sách giải pháp họ khơng bước khắc phục khủng hoảng kinh tế - xã hội mà cịn khơng để xảy tình trị phức tạp, Đảng Cộng sản giữ vai trò lãnh đạo Còn nước người cầm quyền áp dụng sách, giải pháp sai lầm dẫn tới khủng hoảng trầm trọng kinh tế, trị, xã hội, đảng cộng sản quyền lãnh đạo Về trị, chống đối, phá hoại lực lượng đối lập nước, người dân bị lực lượng phản động lợi dụng, kích động chống đối lại quyền nhà nước nguyên nhân khách quan dẫn đến tình trị Song, tình trị phức tạp nảy sinh từ phủ thể cầm quyền Khi xác định sách khơng đúng, thể chế trị quan liêu, tham nhũng, dân chủ, người cầm quyền thoái hoá, biến chất dẫn đến chống đối lẫn lực lượng cầm quyền, bất mãn, chống đối nhân dân người nắm giữ quyền lực, quan quyền lực thể chế, sách nhà nước Tình hình thường bị lực lượng đối lập nước lợi dụng phá hoại Tuy nhiên, việc xác định ranh giới nguyên nhân khách quan nguyên nhân chủ quan có ý nghĩa tương đối Tình trị nảy sinh từ lĩnh vực tư tưởng xã hội Khi đảng cầm quyền coi nhẹ cơng tác giáo dục tư tưởng, chệch hướng định hướng trị trở thành hội cho tư tưởng đối lập lan truyền đời sống xã hội, gây bất ổn định tư tưởng dẫn tới tình trị Dĩ nhiên, bất ổn định tư tưởng thường có nguyên nhân từ vấn đề kinh tế - xã hội trị Song, điều cịn phụ thuộc vào tính chủ động, tự giác giai cấp cầm quyền, đảng cầm quyền việc xác lập bảo vệ hệ tư tưởng chủ đạo đời sống xã hội II- MỤC ĐÍCH VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu mơn xử lý tình trị giúp cho người hoạt động trị nhận thức biết cách xử lý tình trị xảy ra, có phương pháp tiếp cận đúng, nắm vững nguyên tắc, quy trình, giải pháp kỹ xử lý phù hợp với tình cụ thể Đặc biệt môn học giúp cho người cán lãnh đạo trị thêm khả chủ động phịng ngừa để khơng xảy tình trị gây tổn hại cho đời sống xã hội Khi tình trị xảy thường có quan hệ đến “mất”, “cịn” quyền lực trị phạm vi mức độ khác Việc có giữ quyền lực hay khơng phụ thuộc vào tương quan lực lượng ý chí chủ thể cầm quyền Mặt khác, phụ thuộc trực tiếp vào nghệ thuật xử lý cụ thể người hoạt động trị Giữ vững quyền lực trị khơng thủ thuật thời, trước mắt mà cần tính đến bền vững, lâu dài Cần phải có chiến lược an dân Nhưng quan điểm thể tình đặc biệt để cho xử lý xong tình trị chỗ dựa Đảng Nhà nước dân lại vững vàng bền chặt Xử lý tình trị cịn phải áp dụng giải pháp nhằm củng cố, tăng cường hệ thống trị, phát huy sức mạnh hệ thống ấy, thực thi có hiệu quyền lực trị Nếu sau biến động trị, hiệu lực hơn, sở trị dân suy giảm hậu hoạ khó tránh khỏi Phạm vi nghiên cứu Tuỳ theo đối tượng nghiên cứu môn học mà phạm vi nghiên cứu xử lý tình khác Chính trị học môn khoa học nghiên cứu vấn đề chung lĩnh vực trị, khoa học đấu tranh cho quyền lực, giành, giữ thực thi quyền lực trị Do vậy, phạm vi nghiên cứu mơn xử lý tình trị bao hàm nội dung có liên quan đến tình đặc biệt việc giành, giữ thực thi quyền lực trị Cụ thể, bao gồm nội dung sau: - Xử lý điểm nóng trị - xã hội: Đám đông quần chúng nhân dân khiếu kiện, biểu tình, chống đối quan quyền lực, người nắm giữ quyền lực; lực lượng đối lập, phản động gây bạo loạn nhằm lật đổ quyền Đó kiện, biến cố diễn không bình thường, nảy sinh từ lực lượng khơng cầm quyền, “bị cai trị”, chống đối lại lực lượng cầm quyền, “cai trị” - Xử lý tình trị phận máy cầm quyền mắc bệnh quan liêu, tham nhũng: quan liêu, tham nhũng bệnh phổ biến, kinh niên nhà nước, tổ chức nằm giữ quyền lực Nhưng bệnh đến mức độ định phát sinh nguy đổ vỡ bên tổ chức cầm quyền, làm cho nội đoàn kết, quần chúng nhân dân chống đối, lực lượng đối lập lợi dụng, kích động, phá hoại Nạn quan liêu, tham nhũng với nguy hậu trị - xã hội tình phức tạp đời sống trị - xã hội, biểu suy thoái lực lượng cầm quyền - Xử lý tình trị chuyển giao quyền lực: lịch sử xã hội diễn q trình quyền lực trị chuyển từ chủ thể cầm quyền sang cho chủ thể cầm quyền khác nắm giữ Sự thay đổi chủ thể cầm quyền trình tất yếu diễn đời sống xã hội Quá trình dễ nảy sinh “khoảng trống quyền lực”, dẫn đến tình trạng bất ổn định, hỗn loạn xã hội Bởi vì, “một ngày khơng vua, thiên hạ đại loạn” Đặc biệt, việc chuyển giao quyền lãnh đạo nội Đảng Cộng sản cầm quyền q trình quan trọng Q trình mặt phải đảm bảo tính ổn định, tính thừa hệ thực mục tiêu, lý tưởng Đảng, mặt khác, lại tuyển lựa cán có tài trung thành với lợi ích nhân dân lao động, hồn thành tốt nhiệm vụ giai đoạn Gần 74 năm tồn hệ thống xã hội chủ nghĩa cho thấy học kinh nghiệm chuyển giao quyền lãnh đạo Đảng Cộng sản - Vấn đề dân chủ bầu cử, nghệ thuật để giành thắng lợi bầu cử nội dung khác tiếp tục triển khai nghiên cứu đưa vào giảng dạy Các tình diễn cấp độ khác nhau: phạm vi sở, địa phương hay phạm vi nước Nó diễn mặt, phận diễn tổng thể đời sống trị - xã hội Tình trị chứa đựng mâu thuẫn đối kháng không đối kháng, mức độ đan xen mâu thuẫn Tình trị mang tính chất nghiêm trọng không nghiêm trọng Mức độ nghiêm trọng thể tổn hại vật chất, tinh thần, người của, gay cấn phức tạp tình hình, nguy chế độ trị - xã hội Xác định phạm vi tính chất tình trị có quan hệ với việc xác định phương thức, giải pháp bố trí lực lượng giải tình trị cụ thể BÀI XỬ LÝ CÁC ĐIỂM NĨNG CHÍNH TRỊ - XÃ HỘI I- KHÁI NHIỆM VÀ PHƯƠNG PHÁP TIẾP CẬN ĐIỂM NĨNG CHÍNH TRỊ - XÃ HỘI Khái niệm điểm nóng xã hội điểm nóng trị - xã hội Điểm nóng khái niệm trạng thái khơng bình thường vật Trong kỹ thuật, trạng thái vật chất “điểm sôi”, “điểm bốc cháy”, “điểm bùng nổ” Trong đời sống xã hội cần quan sát dấu hiệu thực tiễn khái quát thành khái niệm - Điểm nóng xã hội: Khi điểm nóng xã hội nổ thường thấy có biểu sau: - Đời sống xã hội trạng thái khơng bình thường, bất ổn định, có lúc rối loạn - Sự phản ứng, xung đột đám đông, của lực lượng khơng cịn tự kiềm chế trở thành sức mạnh, áp lực chống đối lẫn - Hành vi đám đơng quần chúng vượt ngồi có khả vượt ngồi khn khổ pháp luật chuẩn mực văn hoá đạo đức - Diễn khơng gian thời gian định, có khả lan toả sang nơi khác Từ biểu khái quát: Điểm nóng xã hội đời sống xã hội trạng thái khơng bình thường, bất ổn định, rối loạn, diễn xung đột, chống đối lực lượng với hành vi khơng cịn tự kiềm chế được, vượt ngồi có khả vượt ngồi khn khổ pháp luật chuẩn mực văn hoá đạo đức, diễn địa điểm, thời gian định có khả lan toả sang nơi khác Điểm nóng xã hội diễn địa bàn lĩnh vực khác Nó phát sinh khu vực nông thôn, miền núi hay thành thị, xí nghiệp hay trường học Nó diễn lĩnh vực kinh tế, trị hay xã hội Điểm nóng xảy khu vực gọi chung điểm nóng xã hội - Điểm nóng trị - xã hội Điểm nóng trị - xã hội điểm nóng xã hội diễn lĩnh vực trị - xã hội mà chống đối đám đông quần chúng hướng trực tiếp vào người nắm quyền lực trị, quan quyền lực thể chế sách quyền nhà nước Trong thực tiễn thường xảy điểm nóng xã hội nhiều điểm nóng trị - xã hội Cịn điểm nóng trị - xã hội xảy phức tạp liệt quan hệ trực tiếp tới quyền lực nhà nước Tuy nhiên, điểm nóng xã hội lĩnh vực khác có khả trực tiếp trở thành điểm nóng trị - xã hội Chẳng hạn, đình cơng, bãi cơng người lao động chống giới chủ, học sinh bãi khoá chống ban giám hiệu nhà trường, nông dân tranh chấp đất đai với khơng có cách xử lý chuyển thành đấu tranh chống quyền nhà nước Như vậy, xử lý tốt, điểm nóng xã hội hạn chế phát sinh điểm nóng trị - xã hội Điểm nóng xã hội phát sinh trực tiếp từ lĩnh vực trị Điểm nóng xã hội có nguồn gốc từ tranh chấp dân sự, từ khiếu kiện nhân dân không giải kịp thời, để dây dưa, kéo dài, gây tích đọng mâu thuẫn bùng phát thành điểm nóng Do đó, để điểm nóng xã hội điểm nóng trị - xã hội không nổ cần giải tốt 10