D. QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI CÁC DỰ ÁN ĐẦU TƯ
I. DỰ ÁN ĐẦU TƯ
1. Một số khỏi niệm cơ bản về dự ỏn ủầu tư 1.1. Khỏi niệm ủầu tư
Đầu tư là việc sử dụng cỏc nguồn lực ở hiện tại ủể tiến hành một số hay nhiều hoạt ủộng nào ủú trong một khoảng thời gian tương ủối dài, nhằm ủem lại hiệu quả tài chớnh và hiệu quả Kinh tế - xó hội.
Trong khỏi niệm này, cỏc nguồn lực ủể ủầu tư cú thể là tiền mặt, là tài nguyờn, là cụng nghệ hay sức lao ủộng … Biểu hiện bằng giỏ trị của tất cả cỏc nguồn lực mà người ủầu tư phải ứng trước ủú ủể tổ chức quỏ trỡnh ủầu tư, ủược gọi là vốn ủầu tư.
Hiệu quả do hoạt ủộng ủầu tư mang lại ủược biểu hiện trờn hai mặt: hiệu quả tài chớnh và hiệu quả kinh tế - xó hội. Hiệu quả tài chớnh là khoản lợi nhuận mà hoạt ủộng ủầu tư mang lại cho bản thõn nhà ủầu tư; cũn hiệu quả kinh tế - xó hội ủược thể hiện thụng qua những lợi ớch kinh tế mà hoạt ủộng ủầu tư mang lại cho xó hội và cộng ủồng (như tạo việc làm và thu nhập cho người lao ủộng; ủúng gúp vào ngõn sỏch nhà nước…) Một ủặc ủiểm khỏc nữa của hoạt ủộng ủầu tư, ủú là thời gian thực hiện tương ủối dài, thường từ 2 năm trở lờn, cú thể ủến 50 năm nhưng tối ủa khụng quỏ 70 năm. Những hoạt ủộng kinh tế ngắn hạn trong vũng một năm tài chớnh khụng ủược gọi là hoạt ủộng ủầu tư (chẳng hạn hoạt ủộng mua nguyờn vật liệu phục vụ cho quá trình sản xuất…).
1.2 Khái niệm về dự án (DA)
Dự ỏn là một tập hợp cỏc hoạt ủộng cú liờn quan với nhau ủược kế hoạch hoỏ nhằm ủạt ủược mục tiờu ủó ủặt ra trong một khoảng thời gian nhất ủịnh.
Khụng phải dự ỏn nào cũng là một dự ỏn ủầu tư. Một dự ỏn ủầu tư phải ủề cập ủến việc bỏ vốn. Đõy chớnh là ủặc trưng ủiển hỡnh làm nờn sắc thaỏ ủầu tư của một dự ỏn ủầu tư.
1.3 Khỏi niệm dự ỏn ủầu tư
OnThiCongChuc.Tk
Dự ỏn ủầu tư là một tập hợp những ủề xuất về việc bỏ vốn ủể tạo mới, mở rộng hoặc cải tạo những ủối tượng nhất ủịnh nhằm ủạt ủược sự tăng trưởng về số lượng, cải tiến hoặc nõng cao chất lượng của sản phẩm hay dịch vụ nào ủú trong một khoảng thời gian xỏc ủịnh.
Dự ỏn ủầu tư khụng phải là một dự ủịnh ủầu tư bởi cú tớnh cụ thể và mục tiờu xỏc ủịnh. Dự ỏn ủầu tư cũng khụng giống với dự bỏo, vỡ người ủầu tư phải lập dự ỏn dựa trờn những dự bỏo khoa học chớnh xỏc. Đồng thời, dự ỏn cũng khụng phải là một cơ hội ủầu tư mặc dự cơ hội ủầu tư là ủiểm khởi ủầu của quỏ trỡnh lập dự ỏn; mà người ủầu tư phải thực hiện những cụng việc cần thiết ủể biến cơ hội ủầu tư thành hiện thực.
2. Phõn loại dự ỏn ủầu tư
2.1 Phõn theo lĩnh vực hoạt ủộng của dự ỏn ủầu tư
- Dự ỏn ủầu tư sản xuất kinh doanh là những dự ỏn mà mục tiờu cuối cựng là tạo ra những sản phẩm hoặc dịch vụ ủể tiờu thụ, ủem lại lợi nhuận cho nhà ủầu tư.
- Dự ỏn ủầu tư xõy dựng cụng trỡnh là những dự ỏn ủược thực hiện ủể xõy dựng cỏc cụng trỡnh kết cấu hạ tầng (như làm ủường, xõy cầu, cảng biển…) khụng liờn quan ủến giai ủoạn sản xuất. Việc thực hiện cỏc dự ỏn này nhằm mục ủớch bao trựm là ủem lại lợi ớch kinh tế - xó hội cho cộng ủồng và cho toàn xó hội.
2.2 Phõn theo tớnh chất của hoạt ủộng ủầu tư
- Dự ỏn ủầu tư mới là những dự ỏn ủầu tư ủể xõy dựng mới cỏc cụng trỡnh, nhà mỏy, thành lập mới cỏc cụng ty, mở cỏc cửa hàng mới, dịch vụ mới. Đặc ủiểm của ủầu tư mới là khụng phải trờn cơ sở của những cỏi hiện có phát triển lên.
- Dự ỏn ủầu tư theo chiều rộng là những dự ỏn nhằm mở rộng những cơ sở vật chất kỹ thuật hiện cú ủể làm tăng quy mụ sản xuất mà khụng làm tăng trỡnh ủộ tiờn tiến về khoa học, cụng nghệ của cơ sở ủú. Dự ỏn ủầu tư theo chiều rộng thường gắn liền với việc mở rộng quy mụ xớ nghiệp và do ủú khụng cú xõy dựng cơ bản.
2.3 Phõn theo chủ thể ủầu tư
- Dự ỏn ủần tư nhà nước là cỏc dự ỏn mà chủ ủầu tư chớnh là Nhà nước; nguồn vốn ủầu tư cú thể lấy từ ngõn sỏch nhà nước; vốn tớn dụng của Nhà nước; vốn ủầu tư phỏt triển của cỏc doanh nghiệp nhà nước hoặc vốn vay, việc trợ của nước ngoài (ODA).
- Dự ỏn ủầu tư tư nhõn là những dự ỏn mà chủ ủầu tư của cỏc dự ỏn ủú là cỏc doanh nhõn trong nước hoặc nước ngoài. Loại dự ỏn này bao gồm dự ỏn ủầu tư trong nước và dự ỏn ủầu tư nước ngoài (dự ỏn FDI).
- Dự ỏn ủầu tư hỗn hợp là những dự ỏn sử dụng nhiều nguồn vốn khỏc nhau; kết hợp cả vốn nhà nước và vốn của tư nhân.
2.4 Phõn theo quy mụ và tớnh chất của dự ỏn ủầu tư
Theo tiờu chớ này, cỏc dự ỏn ủầu tư nhà nước ủược chia thành 4 nhúm sau:
- Dự ỏn quan trọng quốc gia là những dự ỏn cú quy mụ vốn ủàu tư từ 10.000 tỷ ủồng trở lờn hoặc những dự ỏn phải di dõn tỏi ủịnh cư từ 20.000 người trở lờn… (chẳng hạn, dự ỏn xõy dựng nhà mỏy lọc dầu số 1 Dung Quất; dự ỏn ủường Hồ Chớ Minh; dự ỏn xõy dựng Nhà mỏy thủy ủiện Sơn La).
- Dự án nhóm A.
- Dự án nhóm B.
- Dự án nhóm C.
Việc phõn loại dự ỏn theo cỏc nhúm A, B và C là tuỳ thuộc vào quy mụ vốn ủầu tư do Nhà nước quy ủịnh cho từng thời kỳ.
Lĩnh vực ủầu tư Nhúm A Nhúm B Nhúm C
1. Dự ỏn ủầu tư thuộc lĩnh vực an ninh, quốc
Không kể mức vốn
OnThiCongChuc.Tk
phòng có tính chất bảo mật quốc gia; có ý nghĩa chính trị-xã hội quan trọng
2. Dự ỏn ủầu tư sản xuất chất ủộc hại, chất nổ; dự ỏn ủầu tư xõy dựng hạ tầng khu công nghiệp.
Không kể mức vốn
3. Dự ỏn ủầu tư trong lĩnh vực công nghiệp ủiện, khai thỏc dầu khí, hoá chất, phân bón, chế tạo máy, xi măng, luyện kim, khai thác chế biến khoáng sản, xây dựng khu nhà ở.
Vốn ủầu tư trờn 600 tỷ
ủồng Vốn ủầu tư từ 30 ủến
600 tỷ ủồng Vốn ủầu tư dưới 30 tỷ ủồng
4. Dự ỏn ủầu tư trong lĩnh vực thuỷ lợi, giao thông (cầu cảng, sân bay, ủường sắt, ủường bộ…), cấp thoát nước, hạ tầng kỹ thuật, sản xuất thiết bị thông tin ủiện tử, tin học, hoỏ dược, thiết bị y tế, cơ khí, sản xuất vật liệu, bưu chính viễn thông.
Vốn ủầu tư trờn 400 tỷ ủồng
Vốn ủầu tư từ 20 ủến 400 tỷ ủồng
Vốn ủầu tư dưới 20 tỷ ủồng
5. Dự ỏn ủầu tư xõy dựng hạ tầng ủụ thị mới, dự ỏn ủầu tư trong lĩnh vực công nghiệp nhẹ, sành sứ, thuỷ tinh, in, vườn quốc gia, khu bảo tồn thiên nhiên, sản xuất nông lâm nghiệp, nuôi trồng thủy sản, chế biến nông lâm thủy sản.
Vốn ủầu tư trờn 300 tỷ
ủồng Vốn ủầu tư từ 15 ủến
300 tỷ ủồng Vốn ủầu tư dưới 15 tỷ ủồng
6. Dự án y tế, văn hoá, giáo dục, phát thanh truyền hình, xây dựng dân dụng, kho tàng, du lịch, thể dục thể thao, nghiên cứu khoa học
Vốn ủầu tư trờn 200 tỷ
ủồng Vốn ủầu tư từ 7 ủến
200 tỷ ủồng Vốn ủầu tư dưới 7 tỷ ủồng
OnThiCongChuc.Tk
(Theo Nghị ủịnh 16/NĐ-CP ban hành thỏng 2 năm 2005)
Đối với cỏc dự ỏn ủầu tư tư nhõn, theo quy ủịnh mới nhất của Luật Đầu tư, 2005, ủược phõn chia thành 3 mức cũng theo tiờu chớ về quy mụ vốn ủầu tư và tớnh chất của dự ỏn:
- Dự ỏn cú vốn ủầu tư dưới 15 tỷ ủồng.
- Dự ỏn cú vốn ủầu tư từ 15 tỷ ủến dưới 300 tỷ ủồng.
- Dự ỏn cú vốn ủầu tư từ 300 tỷ ủồng trở lờn, hoặc dự ỏn ủầu tư vào lĩnh vực ủầu tư cú ủiều kiện.
2.5 Phõn theo mức ủộ chi tiết của nội dung dự ỏn
- Bỏo cỏo ủầu tư (trước ủõy gọi là Bỏo cỏo nghiờn cứu tiền khả thi): là loại dự ỏn ủề cập một cỏch sơ bộ và mang tớnh chất thăm dũ cỏc vấn ủề của ủầu tư như: quy mụ ủầu tư, hỡnh thức ủầu tư, ủịa ủiểm xõy dựng, cụng nghệ, kỹ thuật, phương ỏn huy ủộng vốn… Những vấn ủề này ủược ủưa ra chưa phải ủó ủược nghiờn cứu cụ thể, chi tiết, chắc chắn, mà ủể nhằm mục ủớch tham khảo ý kiến của cỏc chuyờn gia, cỏc nhà quản lý về tớnh khả thi của dự ỏn ủầu tư.
- Dự ỏn ủầu tư (trước ủõy gọi là Bỏo cỏo nghiờn cứu khả thi hay Luận chứng kinh tế- kỹ thuật): loại dự ỏn này thực chất là một bản bỏo cỏo ủầy ủủ, chi tiết, cụ thể những nội dung cần cú cho hoạt ủộng ủầu tư. Khỏc với bỏo cỏo ủầu tư, cỏc nội dung ủưa ra trong dự ỏn ủầu tư khụng chỉ dừng lại ở mức ủộ sơ bộ, dự kiến, mà phải cú căn cứ rừ ràng, thuyết phục; phải mang tớnh hợp lý và hiện thực; phải thể hiện ủược tớnh khả thi của dự ỏn ủầu tư. Núi cỏch khỏc, loại dự ỏn này ủược lập ra khụng phải nhằm mục ủớch thăm dũ, tham khảo mà là ủể chứng minh, khẳng ủịnh một cỏch chắc chắn khả năng cú thể thực hiện ủược của dự ỏn ủầu tư.
3. Vai trũ, tỏc dụng của dự ỏn ủầu tư
Cho dự chủ ủầu tư là nhà nước hay cụng dõn, khi thực hiện bất kỳ một hoạt ủộng ủầu tư nào cũng cần phải có dự án. Sở dĩ như vậy là vì dự án có vai trò, tác dụng như sau:
3.1 Dự ỏn giỳp chủ ủầu tư kiểm tra tớnh cần thiết, tớnh khả thi của hoạt ủộng ủầu tư. Từ ủú chủ ủầu tư hạn chế bị thất bại, trỏnh bị tổn thất hoặc kết quả khụng như mong muốn. Dự ỏn là cơ sở ủể nhà ủầu tư, thực hiện ủầu tư, kiểm tra và ủỏnh giỏ kết quả ủầu tư.
3.2 Dự ỏn giỳp chủ ủầu tư tổ chức quỏ trỡnh ủầu tư, phối hợp hoạt ủộng của nhiều người, nhiều bộ phận tham gia vào quỏ trỡnh này. Dự ỏn cú vai trũ như kịch bản cho một bộ phim. Nhà ủầu tư căn cứ vào ủú ủể phõn vai, cỏc diễn viờn căn cứ vào ủú ủể diễn xuất.
3.3 Đối với nhà nước, dự ỏn là cơ sở ủể cỏc cơ quan QLNN quản lý hoạt ủộng ủầu tư của cỏc tổ chức, cỏ nhõn trong nền kinh tế. Thụng qua dự ỏn ủầu tư, Nhà nước nắm ủược quy mụ, chất lượng của hoạt ủộng ủầu tư ủể từ ủú ra quyết ủịnh cấp phộp ủầu tư.
4. Cỏc bộ phận chủ yếu của một ủầu tư
Dự ỏn ủầu tư ủược lập ra cho nhiều lĩnh vực khỏc nhau nờn khụng cú một mẫu chung cho mọi lĩnh vực. Tuy nhiờn, ở dạng chung nhất, dự ỏn thường gồm cỏc bộ phận sau ủõy:
4.1 Thuyết minh về lý do ủầu tư, sự cần thiết phải cú dự ỏn ủầu tư 4.2 Hỡnh thức ủầu tư, ủịa ủiểm thực hiện dự ỏn
4.3 Phần dự ỏn, tức là sau khi hoàn thành giai ủoạn xõy dựng cơ bản của dự ỏn ủầu tư, cụng trỡnh phải ủược tạo ra (vật chất hoỏ cỏc nguồn vốn ủầu tư).
4.4 Bảng tổng hợp cỏc chỉ tiờu ủỏnh giỏ hiệu quả ủầu tư (thời gian, lượng vốn, ủiểm hoà vốn…) 4.5 Cỏc phương ỏn thực hiện dự ỏn: giải phỏp về vốn, lao ủộng, chuyờn gia, cỏn bộ quản lý dự ỏn, về thiết bị kỹ thuật và cụng nghệ… Cỏc phương ỏn về nguồn vốn (xỏc ủịnh rừ nguồn vốn, khả năng tài chớnh, nhu cầu vốn theo tiến ủộ…); phương ỏn kiến trỳc (giải phỏp xõy dựng, thiết kế sơ bộ cụng trỡnh);
phương án kỹ thuật công nghệ; phương án về môi trường và xã hội; phương án quản lý, khai thác dự án và sử dụng lao ủộng; phương ỏn giải phúng mặt bằng, kế hoạch tỏi ủịnh cư (nếu cú).
4.6 Tiến ủộ triển khai dự ỏn: cỏc mốc thời gian chớnh thực hiện ủầu tư, kế hoạch ủấu thầu, thời gian khởi cụng, thời gian hoàn thành ủưa cụng trỡnh vào khai thỏc, sử dụng.
OnThiCongChuc.Tk
5. Cỏc bước của quy trỡnh soạn thảo dự ỏn ủầu tư
5.1 Nghiờn cứu cơ hội ủầu tư, hỡnh thành sỏng kiến ủầu tư
Thực chất ủõy là giai ủoạn nhà ủầu tư tiến hành nghiờn cứu thị trường, nghiờn cứu mụi trường ủầu tư…. ủể tỡm kiếm lĩnh vực ủầu tư thớch hợp. Trong giai ủoạn này, nhà ủầu tư cú rất nhiều cơ hội ủầu tư, cú thể cú nhiều hướng bỏ vốn, nhưng nhà ủầu tư cần chọn hướng nào phự hợp nhất, thuận lợi nhất cho mỡnh ủược gọi là sỏng kiến ủầu tư. Khi ủó lựa chọn ủược sỏng kiến ủầu tư, nhà ủầu tư sẽ chuyển sang giai ủoạn nghiờn cứu kiền khả thi.
5.2 Nghiên cứu tiền khả thi
Đõy là bước nhà ủầu tư nghiờn cứu sơ bộ cỏc nội dung của hoạt ủộng ủầu tư: sự cần thiết ủầu tư, quy mụ, hỡnh thức ủầu tư, cụng nghệ, kỹ thuật. Tuy nhiờn, bước nghiờn cứu này mới chỉ dừng lại mức sơ bộ, khỏi quỏt, dự kiến, chưa tớnh toỏn một cỏch cụ thể và chi tiết. Chẳng hạn, dự kiến quy mụ, hỡnh thức ủầu tư, dự kiến khu vực, ủịa ủiểm xõy dựng, phõn tớch sơ bộ cụng nghệ, kỹ thuật, tớnh toỏn sơ bộ hiệu quả của ủầu tư.
Những nghiờn cứu ủú chưa thể làm cơ sở ủể quyết ủịnh thực thi. Kết quả của bước này là bỏo cỏo nghiờn cứu tiền khả thi (nay gọi là bỏo cỏo ủầu tư).
Tuy nhiờn khụng phải mọi dự ỏn ủầu tư ủều phải trải qua bước NCTKT. Chỉ dự ỏn cú quy mụ ủầu tư lớn, thời gian ủầu tư dài, ủộ phức tạp cao, chứa ủựng nhiều yều tố bất ủịnh. Bởi những dự ỏn này nếu khụng nghiờn cứu tiền khả thi mà ủi ngay vào nghiờn cứu chi tiết, cụ thể sẽ dễ gặp thất bại và tổn phớ rất lớn.
5.3 Nghiên cứu khả thi
Sơ với bước NCTKT, cỏc nội dung ủược nghiờn cứu ở bước này ủầy ủủ, chớnh xỏc, toàn diện hơn rất nhiều.
Mọi vấn ủề ủược ủưa ra ở bước này ủều phải cú căn cứ, cỏc giải phỏp ủược ủề cập phải mang tớnh hợp lý, thực tế, phải khẳng ủịnh chắc chắn tớnh khả thi của dự ỏn. Kết quả bước nghiờn cứu này gọi là bỏo cỏo nghiờn cứu khả thi (nay gọi là dự ỏn ủầu tư). Dựa trờn cỏc kết quả tớnh toỏn này, chủ ủầu tư mới cú thể thực hiện dự án thành công.
6. Chu kỳ thực hiện dự ỏn ủầu tư
Trong giai ủoạn này chủ ủầu tư cần giải quyết cỏc cụng việc sau:
- Nghiờn cứu sự cần thiết phải ủầu tư, quy mụ ủầu tư.
- Tiếp xỳc, thăm dũ thị trường trong nước, ngoài nước ủể tỡm nguồn cung ứng vật tư, thiết bị; tỡm kiếm thị trường tiêu thụ sản phẩm.
- Xem xột khả năng huy ủộng cỏc nguồn vốn và lựa chọn hỡnh thức ủầu tư.
- Lựa chọn ủịa ủiểm ủầu tư.
- Lập dự ỏn ủầu tư.
- Thẩm ủịnh dự ỏn ủầu tư.
Giai ủoạn này kết thỳc khi chủ ủầu tư nhận ủược văn bản quyết ủịnh ủầu tư nếu là dự ỏn ủầu tư sử dụng vốn nhà nước, hoặc văn bản Giấy chứng nhận ủầu tư (trước ủõy gọi là Giấy phộp ủầu tư) nếu là dự ỏn ủầu tư của cỏc thành phần kinh tế khỏc.
6.2 Giai ủoạn thực hiện ủầu tư
Giai ủoạn này bao gồm cỏc cụng việc sau ủõy:
- Xin cấp ủất hoặc thuờ ủất theo quy ủịnh của Nhà nước.
- Chuẩn bị mặt bằng xây dựng, giải phóng mặt bằng (nếu có).
- Chọn ủơn vị tư vấn khảo sỏt thiết kế.
- Thẩm ủịnh thiết kế.
- Đấu thầu lựa chọn nhà cung ứng thiết bị hoặc lựa chọn ủơn vị thi cụng xõy lắp - Xin giấy phép xây dựng, giấy phép khai thác tài nguyên (nếu có).
OnThiCongChuc.Tk
- Ký cỏc hợp ủồng thực hiện dự ỏn với nhà thầu.
- Thi công xây lắp công trình.
- Nghiệm thu công trình.
6.3. Giai ủoạn vận hành, khai thỏc dự ỏn Giai ủoạn này bao gồm cỏc cụng việc sau:
- Bàn giao công trình xây dựng.
- Bảo hành công trình.
- Vận hành dự ỏn, ủưa cụng trỡnh vào sản xuất kinh doanh.