Chương 3: Chương 3: Nghệ thuật thể hiện hình tượng tác giả trong thơ Lưu Quang Vũ
1.2. Hành trình sáng tác và hình tượng tác giả trong thơ Lưu Quang Vũ
1.2.2. Hành trình sáng tác của Lưu Quang Vũ
1.2.2.3. Kịch Lưu Quang Vũ
Lưu Quang Vũ làm thơ, viết truyện ngắn, viết báo, ở lĩnh vực nào ông cũng gặt hái đƣợc những thành công nhất định. Từ thơ và chất thơ trong văn xuôi, rồi từ chất văn xuôi của đời sống, đầu những năm tám mươi, Lưu Quang Vũ đã chuyển sang một thể loại khác đó là kịch.
Kịch là nơi Lưu Quang Vũ có thể bộc lộ trực tiếp hơn những khám phá và nhận thức của mình, là nơi ông có thể đóng góp đƣợc một cách trực tiếp và tích cực hơn cho cuộc sống. Có nhà phê bình đã nói rằng: “Lưu Quang Vũ làm thơ để sống cho riêng mình và viết kịch là để sống cho mọi người” [49, tr.277].
Lưu Quang Vũ đến với sân khấu vào lúc sân khấu đang có những đòi hỏi khẩn thiết. Những năm cuối thập niên bảy mươi của thế kỉ XX, đất nước ta vừa trải qua cuộc chiến tranh tàn khốc và đang phải đối mặt với những khó khăn của cuộc sống mới. Chiến tranh vừa đi qua, cuộc sống hòa bình ào tới. Thế nhƣng cuộc sống mới đâu có bình lặng, xã hội nổi lên nhiều vấn đề phức tạp:
kinh tế suy thoái, những thế lực thù địch tấn công từ nhiều phía, cơ chế quan liêu bao cấp để lại, những hậu quả hết sức nặng nề trên mọi lĩnh vực của đời sống chính trị - xã hội. Hiện thực cuộc sống phức tạp bội phần ấy, đã dội vào đời sống văn học nghệ thuật những con sóng dữ dội và mới mẻ. Giữa lúc ấy sự cởi mở về
18
mặt chính trị, và đường lối xã hội là một động lực lớn thúc đẩy sự phát triển của văn học. Đổi mới là nhu cầu tất yếu để nói lên sự thật của đời sống, đề cập tới những vấn đề mà xã hội quan tâm. Trong không khí đổi mới, mẫn cảm nghệ sĩ và ý thức công dân đã thôi thúc Lưu Quang Vũ sáng tác nên những vở kịch chứa đựng nhiều vấn đề nóng bỏng, gay cấn của đời sống xã hội.
Chọn cho mình con đường viết kịch, Lưu Quang Vũ đã tìm ra con đường ngắn nhất để đến với công chúng khán giả, để có dịp bộc lộ tình cảm, cảm xúc của mình. Mỗi vở kịch của ông gắn với những số phận, những cảnh đời khác nhau, có niềm vui nỗi buồn, có khổ đau hạnh phúc. Lưu Quang Vũ gửi gắm trong đó những tâm tư, tình cảm, lẽ sống, lẽ làm người, cả những dự cảm về sự sống và cái chết.
Trong khoảng gần mười năm, Lưu Quang Vũ sáng tác được hơn năm mươi vở kịch – một khối lượng tác phẩm đồ sộ khiến nhiều người kinh ngạc.
Ông đƣợc đánh giá là “Nhà viết kịch xuất sắc của thời kì hiện đại” [49, tr.278].
Trong hội diễn sân khấu toàn quốc năm 1980, Lưu Quang Vũ còn là một tác giả trẻ và mới thì đến năm 1985, “Hiện tượng Lưu Quang Vũ là một phát hiện hiếm thấy. Tám vở kịch của anh tham gia hội diễn thì sáu vở kịch được tặng giải thưởng Huy chương vàng, hai Huy chương bạc. Đây là con số kỷ lục.
Sự xuất hiện rực rỡ của một tài năng mới đã gây được sự chú ý đặc biệt trong dư luận” [49, tr.319].
Kịch Lưu Quang Vũ khai thác nhiều đề tài, đi vào khám phá mọi mặt của đời sống và con người. Căn cứ vào cốt truyện của kịch bản, có thể phân chia, sắp xếp kịch Lưu Quang Vũ ra nhiều loại:
- Loại dựa vào một số tích cũ của văn học dân gian rồi viết lại nhƣ: Lời nói dối cuối cùng, Ông vua hóa hổ, Nàng Si Ta, Đam San, Đôi đũa kim giao, Hồn Trương Ba da hàng thịt …
- Loại dựa vào một cốt truyện văn học để chuyển tải thành kịch nhƣ:
Hẹn ngày trở lại, Đôi dòng sữa mẹ, Chết cho điều chƣa có …
19
- Loại sáng tác về đề tài hiện đại: Mùa hạ cuối cùng, Thủ phạm là ai, Cô gái đội mũ nồi xám, Tôi và chúng ta, Khoảnh khắc và vô tận, Bệnh sĩ …
Kịch Lưu Quang Vũ là tiếng nói phản ánh cuộc sống đang diễn ra với một hiện thực tươi mới, gần gũi. Lưu Quang Vũ có khả năng biến những chi tiết đời thường thành điểm nhìn nghệ thuật để tăng thêm sự hấp dẫn cho tác phẩm.
Trong sáng tác của mình, Lưu Quang Vũ viết về nhiều khía cạnh khác nhau trong cuộc sống. Từ đề tài công nghiệp trong Tôi và chúng ta, Khoảnh khắc và vô tận, Quyền đƣợc hạnh phúc, Nếu anh không đốt lửa; đến đề tài nông nghiệp trong Bệnh sĩ; từ ngành y tế trong Nguồn sáng trong đời, Vi khuẩn Han - xen; đến ngành giáo dục trong Mùa hạ cuối cùng, Tin ở hoa hồng; từ hậu phương đến tiền tuyến trong Lời thề thứ chín, Điều không thể mất từ chiến tranh đến hòa bình, từ thành thị đến nông thôn … tất cả đều đƣợc hiện lên trong kịch Lưu Quang Vũ với một ý nghĩa xã hội sâu sắc.
Trong số kịch của Lưu Quang Vũ, những vở khai thác trực tiếp từ cốt truyện dân gian tuy không nhiều nhƣng hầu hết các vở kịch đó đều đạt hiệu quả nghệ thuật tương đối cao. Vở kịch Hồn Trương Ba da hàng thịt, là một vở tiêu biểu nhất. Mặc dù đƣợc viết từ năm 1984 nhƣng đến năm 1987, trong không khí đổi mới, mới đƣợc ra mắt công chúng. Vở kịch không chỉ nói đến sự hòa hợp và ý thức đạo lý về phần hồn và phần xác con người, mà còn đề cao cuộc đấu tranh cho sự hoàn thiện nhân cách con người. Không chỉ đề cập đến chuyện của một thời đại, mà còn đề cập đến chuyện của muôn đời. Đó là triết lý nhân sinh về lẽ sống, lẽ làm người. Cuộc sống chỉ có giá trị khi con người đƣợc sống đúng là mình, đƣợc sống trong một thể thống nhất. Vở kịch Hồn Trương Ba da hàng thịt, không chỉ nói đến đời sống một cá nhân mà còn đặt ra những vấn đề của đời sống xã hội.
Lưu Quang Vũ, là một trong những tác giả mở đầu cho đề tài đổi mới.
Kịch Lưu Quang Vũ, là một tiếng nói trẻ trung của một tấm lòng tha thiết với
20
cuộc sống hôm nay, và là một tiếng nói dũng cảm trong phong trào đổi mới ở nước ta. Vở kịch Tôi và chúng ta, là một trong những vở kịch gây được tiếng vang lớn, đƣợc khán giả đón nhật nồng nhiệt. Với vở kịch này, ông đã mở đầu cho đề tài đổi mới trong cơ chế sản xuất và quản lý, góp một tiếng nói quan trọng vào cuộc đấu tranh trống tiêu cực, xây dựng hình tượng con người mới trong cơ chế mới. Lưu Quang Vũ đã công khai bảo vệ những tư tưởng mới, lối nghĩ mới, cách làm ăn năng động sáng tạo, đồng thời phê phán cơ chế quan liêu bao cấp, trong lĩnh vực quản lý kinh tế và cả trong lĩnh vực tinh thần. Với Tôi và chúng ta, Lưu Quang Vũ nói lên niềm khao khát của cả cộng đồng.
Một số vở kịch khác nhƣ: Nếu anh không đốt lửa, Cô gái đội mũ nồi xám, Lời thề thứ chín, Người tốt nhà số năm cũng đã trực tiếp đề cập không chỉ những vấn đề chính trị - xã hội mang tính thời sự, mà còn đề cập đến những vấn đề có tính chất vĩnh cửu. Có thể nói, cảm hứng chủ đạo trong các vở kịch của Lưu Quang Vũ, là cảm hứng về con người, cái đẹp, cái thiện, khát vọng nâng cao cuộc sống và hoàn thiện nhân cách.
Có thể khẳng định, Lưu Quang Vũ là nhà viết kịch sáng giá nhất trong những năm tám mươi của thế kỉ XX. Sự sáng suốt của lý trí, và chất men say của thơ, đã tạo nên những nét đặc trưng trong kịch của Lưu Quang Vũ làm nổi bật chân dung một nhà viết kịch. Với Lưu Quang Vũ, bên cạnh những vở kịch và vở diễn trên lĩnh vực sân khấu, cũng nhƣ truyện ngắn trên địa hạt văn xuôi, còn có thơ, thể loại đã khắc ghi cái tên Lưu Quang Vũ vào trong lòng người đọc từ giữa thập niên sáu mươi của thế kỉ XX cho đến nay.