Chương 3: Chương 3: Nghệ thuật thể hiện hình tượng tác giả trong thơ Lưu Quang Vũ
1.2. Hành trình sáng tác và hình tượng tác giả trong thơ Lưu Quang Vũ
1.2.3. Hình tượng tác giả trong thơ Lưu Quang Vũ
Trong rất nhiều công trình nghiên cứu về thơ Lưu Quang Vũ – một nguồn mạch quan trọng tạo nên khuôn mặt đẹp của thơ ca Việt Nam hiện đại, chúng tôi chƣa nhìn thấy một công trình nào tập trung khảo sát hình tƣợng tác giả trong thơ Lưu Quang Vũ. Vì vậy, khi nghiên cứu đề tài này, luận văn trên cơ sở kế thừa thành tựu của những công trình đi trước, tiếp tục khảo sát toàn bộ
21
sáng tác thơ của Lưu Quang Vũ để chỉ ra hình tượng tác giả, trong suốt hành trình thơ trên các phương diện nội dung tư tưởng, cái nhìn nghệ thuật; sự tự thể hiện và giọng điệu của tác giả.
Ta bắt gặp hình tượng tác giả trong thơ Lưu Quang Vũ qua chính hình ảnh con người cá nhân, trong cái tôi tình yêu, hay trong bóng dáng của người lính trong thơ Lưu Quang Vũ.
- Con người cá nhân phản ánh trong thơ Lưu Quang Vũ, là con người đời thường của chính tác giả, mang trong mình của cái tôi cá thể, tư nhân, hiện đại, được phản ánh trong chính sáng tác của nhà thơ. Con người trong thơ Lưu Quang Vũ thu hẹp lại, nhà thơ khái quát cuộc đời từ cảnh ngộ của riêng mình, đối diện với tâm trạng của mình, với con người cá nhân của mình. Chúng ta có thể thấy đƣợc điều đó qua những bài thơ: Mấy đoạn thơ, Có những lúc, Bầy ong trong đêm sâu .
- Cái tôi tình yêu trong thơ Lưu Quang Vũ, là khía cạnh thể hiện hình tượng tác giả trong thơ. Đề tài tình yêu, là đề tài mà Lưu Quang Vũ tâm huyết trong sáng tác của mình. Tình yêu trong thơ Lưu Quang Vũ rất đa dạng, mang những màu sắc khác nhau của một con người đã từng nếm trải mọi buồn vui, đau khổ lẫn hạnh phúc ở đời. Cái tôi tình yêu đó, gắn với số phận của chính tác giả. Chúng ta thấy được hành trình số phận, hành trình hạnh phúc của Lưu Quang Vũ. Cái tôi tình yêu, đó chúng ta bắt gặp ngay từ những phần thơ đầu tay của Lưu Quang Vũ cho đến những tập thơ sau đó.
- Hình tượng người lính trong thơ Lưu Quang Vũ, là hình ảnh một người lính trẻ. Ông ý thức sâu sắc vị trí, vai trò của thế hệ mình đối với quê hương, đất nước trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ. Tâm tư tình cảm của anh bộ đội trong tập thơ Hương Cây của Lưu Quang Vũ, đã cho thấy quê hương, đất nước chính là nguồn sống nuôi dưỡng ông trưởng thành trong lòng quê hương, đất nước. Hình ảnh người lính trẻ “Đêm sâu này thức trắng với quê hương”, đã lưu lại một ấn tượng tốt đẹp trong lòng người đọc.
22
Chúng ta còn bắt gặp hình tƣợng tác giả qua những biểu tƣợng trong thơ ông. Chính những biểu tƣợng đó, là nơi tác giả gửi gắm tâm tƣ, tình cảm của mình, đó là những biểu tƣợng: biểu tƣợng Mƣa, biểu tƣợng Dòng sông, biểu tƣợng Gió, biểu tƣợng Lửa, biểu tƣợng Sân ga – Con tàu.
- Có thể nói không gian mưa rất thích hợp để con người biểu lộ tâm trạng, đặc biệt là tâm trạng cô đơn, buồn bã; niềm vui hay nỗi buồn là do tự ở lòng người. Lưu Quang Vũ có nhiều bài thơ viết về mưa: Anh chỉ sợ rồi trời sẽ mưa, Nửa đêm tới thành phố lạ gặp mưa, Mưa, Mưa dữ dội trên đường phố trên mái nhà ... Mang tâm sự buồn nản ƣu phiền nhƣ mƣa, ông cảm nhận nhƣ mƣa hiện thực thấm dần vào tâm trạng mình. Mƣa gợi tâm trạng luôn phấp phỏng, lo âu. Qua hình ảnh mưa trong thơ Lưu Quang Vũ, chúng tôi thấy mưa không chỉ là một hiện tượng tự nhiên thông thường, nó còn là một phương tiện để nhà thơ bộc lộ tâm trạng, thể hiện những tình cảm sâu sắc trong tâm hồn.
- Biểu tượng Dòng sông cũng là một biểu tượng để Lưu Quang Vũ gửi gắm tâm tư, tình cảm của mình. Lưu Quang Vũ từng khao khát “ước chi được hóa thành ngọn gió”, rồi có lúc ông lại thích là mưa, là lửa. Và giờ đây, Lưu Quang Vũ tìm thấy chính mình trong bóng dáng của những dòng sông. Phải chăng những dòng sông bên lở, bên bồi, lúc hiền hòa khi dữ dội ấy cũng giống nhƣ cuộc đời ông nhiều thăng trầm và biến động. Chúng ta có thể thấy đƣợc biểu tƣợng dòng sông qua những bài thơ: Hơi ấm bàn tay, Viết cho em từ cửa biển, Dành cho em ... Dòng sông trở thành dòng chảy tâm hồn, dòng chảy cuộc đời của nhà thơ.
- Gió một hiện tƣợng tƣ nhiên vô hình, luôn hiện diện xung quanh chúng ta. Cuộc đời Lưu Quang Vũ gắn liền với gió, gió chính là biểu trưng của con người tinh thần Lưu Quang Vũ, phóng khoáng, mạnh mẽ, nhiều khát vọng nhƣng cũng bất an, luôn không yên ổn. Qua những bài thơ: Gió và tình yêu thổi trên đất nước tôi, Anh chẳng còn gì nữa, Lá thu ... Gió trong thơ ông là gió lòng, gió tâm hồn, là những yêu thương khao khát của đời ông.
23
- Biểu tượng lửa trong thơ Lưu Quang Vũ vừa mang ý nghĩa tả thực, vừa mang ý nghĩa biểu tƣợng, ẩn dụ. Đƣợc hiện lên trong những bài thơ: Mấy đoạn thơ về lửa, Để sống nơi đây, Không đề (II)... Lưu Quang Vũ không chỉ ao ước đƣợc hóa thành ngọn gió: “để được ôm trọn vẹn nước non này”, mà ông còn có một ƣớc vọng khác, ấy là đƣợc làm ngọn lửa: “Cho ta làm ngọn lửa” với những hàm nghĩa tốt đẹp nhất. Lửa trong thơ Lưu Quang Vũ, có khi là hơi nóng sưởi ấm tâm hồn cô đơn, lạnh lẽo, mang lại niềm tin và sức mạnh cho con người.
- Lưu Quang Vũ tìm thấy chính mình qua hình ảnh những con tàu trên bến cảng, ngoài sân ga. Đó là nơi những chuyến tàu Lưu Quang Vũ lên đường, nuôi dƣỡng ƣớc mơ, khát vọng. Là bến đỗ bình yên trở về sau những hành trình dài mệt mỏi, cô đơn. Biểu tƣợng sân ga – con tàu đƣợc hiện lên trong những bài thơ:
Viết cho em từ cửa biển, Thu, Cho Quỳnh những ngày xa ... Trong sâu thẳm tâm hồn nhà thơ, sân ga vẫn là bến đỗ bình yên, nơi ấy có người phụ nữ vẫn mỏi mòn ngóng trông anh trở lại.
Tiểu kết: Như vậy, hình tượng tác giả trong thơ Lưu Quang Vũ trong tiến trình thơ có biến đổi nhất định trên phương diện tư tưởng, cái nhìn và giọng điệu.
Điều chúng tôi muốn kết lại ở phần này, là dù có sự biến đổi trong thơ thì Lưu Quang Vũ trước sau vẫn gắn bó với cuộc đời, nhập thế với tinh thần tích cực - đó chính là sức sống của thơ ông. Tất cả những điều trình bày ở trên, sẽ là tiền đề cần thiết, tạo cơ sở thuận lợi cho chúng tôi triển khai phần trọng tâm của luận văn ở những chương sau.
24