Chương 2: CÁC CẤP ĐỘ THỂ HIỆN HÌNH TƯỢNG
2.3. Hình tượng người lính trong thơ Lưu Quang Vũ
Lưu Quang Vũ là một nhà thơ đồng thời cũng là một chiến sĩ, cũng như bao nhà thơ – chiến sĩ cùng thế hệ, giáp mặt với thực tế chiến đấu, ông đã ý thức sâu sắc vị trí, vai trò của thế hệ mình đối với đất nước, nhân dân trong hoàn cảnh bấy giờ. Tâm tƣ tình cảm của anh bộ đội, trong tập thơ đầu tay Hương cây đã cho thấy quê hương, đất nước chính là nguồn sống nuôi dưỡng ông trưởng thành trong lòng quê hương, đất nước. Hình ảnh người lính trẻ
“Đêm sâu này thức trắng với quê hương”, đã lưu lại một ấn tượng tốt đẹp trong lòng người đọc. Là nhà thơ đồng thời cũng là người chiến sĩ, cho nên
43
hình ảnh người lính trong thơ Lưu Quang Vũ vừa là nhân vật trữ tình, vừa mang sắc thái tự biểu hiện thật gần gũi thân quen.
Trong bài Đêm hành quân, nhà thơ đã truyền cho người đọc niềm vui rộn rã, náo nức của anh lính trẻ trong đêm hành quân, rộn lên một niềm vui của đất nước đầy thanh sắc, một đêm trên đường ra mặt trận:
Anh nghĩ gì trong đêm hành quân Trên những chặng đường xưa ra trận Ngụy trang reo nhƣ rừng gió chuyển Bước quân đi cuồn cuộn đường dài.
Tiếng ai hò? dáng lạ cũng thân quen Đường nào vui bằng đường ra trận tuyến Nam Bắc lòng ta chung tiếng gọi mẹ hiền Ta náo nức nhƣ suối về sông biển.
Qua đoạn thơ, chúng ta thấy đƣợc một không khí sôi nổi của một thời đại, con đường ra trận là con đường vui. Chúng ta cũng thấy được điều này qua thơ Phạm Tiến Duật, với cảnh tươi đẹp của mùa chiến dịch:
Đường ra trận mùa này đẹp lắm.
(Trường Sơn Đông, Trường Sơn Tây)
Hay trong thơ của Chính Hữu, cũng miêu tả không khí náo nức của chiến trận:
Súng nhỏ súng to, chiến trường chật chội Tiếng cười hăm hở đầy sông đầy cầu
(Đường ra mặt trận)
Hình ảnh người lính đã đi vào cuộc chiến đấu với tinh thần chủ động, tự tin của những người có lý tưởng cao đẹp, có sức mạnh và tiềm lực, nên họ lúc nào cũng mang trong mình tâm hồn thanh thản và vui tươi. Đó chính là khí thế, và tâm hồn cao đẹp của biết bao người trên đường ra mặt trận.
44
Ngoài kia đường dài lấp loáng đèn pha Đẫm bùn nhão xe băng ra mặt trận Người đi người đi như dòng sông vô tận Áo ƣớt đầm, lòng cháy nỗi yêu nhau Đồng đội ơi, đêm nay anh về đâu?
(Thức với quê hương)
Người lính trong thơ Lưu Quang Vũ, cũng như trong văn học chống Mỹ nói chung là con người của chí lớn, đã thấm nhuần lý tưởng của chủ nghĩa anh hùng cách mạng. Nhƣ vậy, có thể nói khí phách truyền thống của tổ tiên, của ông cha đã làm sống dậy tinh thần hào hùng trong hình tượng người lính hôm nay. Chính họ, là người đại diện cho sức mạnh và quyết tâm của toàn dân tộc, nhân dân:
Làm kẻ sinh sau giữa đời rộng mở
Mang khối căm hờn ngày trước chưa tan Hờn căm mới lại chồng lên nợ cũ
Lửa cháy bom rơi ta cầm súng lên đường.
(Đêm hành quân)
Chúng ta còn bắt gặp hình ảnh người lính phòng không không quân trong bài thơ Những chuyến bay, nhƣ thâu tóm hết khí phách ngàn đời của dân tộc: Ta cưỡi gió xé mây tìm diệt Mỹ!
Trong thơ Lưu Quang Vũ, hình ảnh người lính không chỉ hiện lên với vẻ đẹp của ý chí, niềm tin, mà còn hiện lên trong đời sống tình cảm và vẻ đẹp tâm hồn. Ông, đã dùng những từ ngữ đẹp nhất để ca ngợi vẻ đẹp tinh thần của người lính:
Lòng ta đẹp như là đất nước
Nhƣ gió vui rung ngọn lát trên cành.
(Thức với quê hương) Người chiến đấu mang nụ cười đẹp nhất
(Ngày ấy)
45
Nét nổi bật Lưu Quang Vũ khắc họa trong tâm hồn người lính là những tình cảm cộng đồng, tình quê hương đất nước, bên cạnh đó là những tình cảm riêng tƣ về tình yêu, tình cảm vợ chồng, tình cảm gia đình.
Anh chiến sĩ, trên mỗi bước đường hành quân luân ấp ủ trong lòng mình dáng quê hương. Nỗi nhớ quê hương của người chiến sĩ bao giờ cũng mang đậm tình dân tộc, với những hương vị của cỏ cây, hoa trái:
Đi xa lòng vẫn nhớ
Dáng quê hương trong cây lá hiền lành.
(Lá bưởi lá chanh)
Tôi đã tới những khu rừng xa ngái Dốc lớn đèo cao, nước nguồn măng núi Đường quân đi trùng điệp tháng năm dài Nhớ quê hương thao thức một vườn xoài
(Mùa xoài chín) Chiến hào nắng chói
Bỗng thơm mùi bưởi, mùi chanh
(Lá bưởi lá chanh)
Mùi thơm đó, không chỉ là thơm mùi lá mà còn là thơm tình quê hương đƣợm nồng, thơm tình quân dân gắn bó. Trong lòng họ bâng khuâng, ngây ngất, tưởng như trông thấy:
Từng viên đạn lắp vào nòng pháo Bồi hồi nghe hương lá bưởi lá chanh
(Lá bưởi lá chanh)
Trong bài thơ Thức với quê hương, chúng ta thấy hiện lên anh chiến sĩ trong thơ Lưu Quang Vũ bồi hồi, bâng khuâng, rạo rực vì cuộc sống trăn trở xung quanh:
46
Cuốc cuốc, con chim của nỗi bồi hồi
Từng khắc khoải người xưa thương đất nước Nay vẫn gọi cánh đồng chiêm thao thức Đồng lúa vàng hạt mẩy quẫy trong mƣa.
Nhƣ nhãn thơm thấm mát giọt mƣa đầu Nhƣ tia nắng sáng niềm tin giản dị, Đất nhận lấy tâm hồn người lính trẻ Đêm sâu này thức trắng với quê hương.
Như vậy, có thể thấy chính ân tình của quê hương, là thứ vũ khí giúp người lính vượt lên chiến thắng mọi khó khăn gian khổ và sự hủy diệt của chiến tranh:
Ta đi giữ nước yêu thương lắm Mỗi xóm thôn qua mỗi nghĩa tình
(Gửi tới các anh)
Chúng ta còn bắt gặp hình ảnh người lính bộ đội phòng không đánh quân thù trước bao khó khăn, thử thách, nhưng luôn mang trong mình niềm tin ngày mai sẽ chiến thắng:
Xung quanh anh biết bao nòng súng Bắc tự tầng nhà, bắc trên nóc xưởng Phải đứng trên cao mà đánh quân thù.
(Trên cầu Long Biên)
Hình ảnh người lính ra trận, đã mang theo bao tình cảm luyến thương gây xúc động biết mấy lòng người:
Nào đâu phải ngày đi không lưu luyến Mắt người trong như nước giếng ban đầu Mảnh trăng liềm nghiêng một nỗi nhớ nhau Còn biết mấy hẹn hò dang dở
(Đêm hành quân)
47
Chiến tranh, khiến cho người lính không lúc nào dừng bước trên khắp mọi miền của Tổ quốc, ở đâu cũng có những người lính ngày đêm bảo vệ cho đất nước để ngày mai đất nước được hòa bình:
Đêm nay lại hành quân qua phố huyện Ta bước đi thương nhớ những năm nào Ơi cái phố tuổi thơ, phố nghèo kháng chiến
(Phố huyện)
Đất nước trong những năm tháng chiến tranh không lúc nào được bình yên, các anh lính ngày đêm vất vả, có trăng sao làm bạn soi sáng cho các anh để các anh chiến đấu với quân thù bảo vệ đất nước. Họ là những người có tinh thần cao cả, và lòng dũng cảm, đặt tình yêu quê hương đất nước lên trên tất cả:
Ôi đêm nay gió sông Thao lồng lộng Đất nước mình nào đã được yên đâu
Chiều qua Mỹ bắn Việt - trì, Vũ - ẻn, Lâm - thao Người vượt pháo quân ta rầm rập bước
Vẫn ánh trăng soi áo người vệ quốc Phố huyện ơi, ta lại hành quân!
(Phố huyện)
Với tinh thần chiến đấu cao cả của người lính trẻ mới lên đường ra chiến trận, họ nguyện thức trắng với quê hương để chiến đấu với kẻ thù. Tất cả vì con đường rộng mở đến mai sau, với niềm tin và tinh thần chiến đấu hết mình để bảo vệ cho Tổ quốc:
Từ nơi này mai đơn vị hành quân Suốt mùa hạ, suốt tình yêu xứ sở Với cây súng, với vần thơ viết dở Với con đường rộng mở đến mai sau
(Thức với quê hương)
48
Tinh thần chiến đấu là trên hết, tinh thần ra trận mạnh hơn tất cả, tất cả vì ngày mai tươi sáng. Mong một cuộc sống hòa bình cho tất cả mọi người, những người lính ấy luôn mang trong mình một trái tim quyết tâm đánh thắng kẻ thù, họ đã để tình cảm riêng tư sang một bên để lên đường ra trận:
Buổi chiều nào nhƣ buổi chiều nay Biết nói gì cho đủ với nhau đây?
Nắng rung rinh khắp ngả đường Hà Nội Còi báo yên vừa nổi
Chuông tàu đã leng keng
Mắt ai soi vào cũng sâu thẳm niềm tin.
Đây chị công an viên
Mang ngôi sao chính quyền trên mũ Đứng canh ngã tƣ suốt giờ súng nổ Đây quầy hợp tác bán rau non Những ngày mƣa nắng đạn bom Chƣa lúc nào rau lên giá
Riêng điều ấy đơn sơ trên phố nhỏ Cũng đáng cho ta cầm súng em à.
(Chƣa bao giờ)
Những người lính, họ đã biết kìm nén tình cảm riêng tư và biến nó thành sức mạnh diệt thù. Đây chính là đặc điểm chung của thơ ca kháng chiến. Sự xa cách trong chiến tranh không phải là sự chia ly mất mát mà còn là hy vọng, tin tưởng ngày chiến thắng:
Tôi chẳng có thời giờ cho nước mắt
Viên đạn nằm trong lòng súng đợi bay lên.
(Mùa xoài chín)
49
Trong chiến tranh tình cảm của người vợ, người yêu ở chốn quê nhà chính là động lực thôi thúc người lính không chùn bước, xốc ba lô lên đường ra trận:
Khi người thương dưới quả chín cành bàng Bảo mấy hạ mấy đông chi cũng đợi
Trời xa bỗng ầm ì súng giội Xốc ba lô, anh vội lên đường.
(Trƣa nay)
Vẻ đẹp của người lính trong thơ Lưu Quang Vũ, cũng chính là vẻ đẹp của con người trong thời đại mới. Nhà thơ đã chú ý đến con người, mối quan hệ tình cảm của họ để làm nổi bật lên vẻ đẹp tâm hồn. Vì vậy, ở họ có sự thống nhất giữa cái chung và cái riêng, giữa lý tưởng và tình cảm. Chính trong hình tượng người lính đó, chúng ta thấy hiện lên hình ảnh con người của nhà thơ. Điều này, đã để lại ấn tượng trong lòng người đọc qua mỗi trang thơ. Đó cũng chính là thành công của Lưu Quang Vũ trong sự nghiệp thơ ca của ông.
Tiểu kết: Có thể nói, qua các cấp độ thể hiện con người cá nhân, cái tôi tình yêu, và hình tượng người lính trong thơ Lưu Quang Vũ đã cho chúng ta thấy hình tượng tác giả được thể hiện trong thơ Lưu Quang Vũ rất đặc sắc. Đây cũng chính là tiền đề quan trọng, giúp chúng tôi đi sâu vào nghiên cứu hình tượng tác giả trong thơ Lưu Quang Vũ ở chương sau.
50