Chương 2: CÁC CẤP ĐỘ THỂ HIỆN HÌNH TƯỢNG
2.1.2. Con người cá nhân trong thơ Lưu Quang Vũ
Hình tượng tác giả trong thơ Lưu Quang Vũ rất phong phú, sinh động cho nên hình ảnh con người cá nhân trong thơ Lưu Quang Vũ cũng rất nhiều dáng vẻ khác nhau, xuyên suốt trong các trang thơ của ông. Điều đó khẳng định, thơ Lưu Quang Vũ chính là thơ bộc lộ nỗi niềm, giãi bày tâm sự, từ sự trang trải nỗi lòng của nhà thơ với đời.
Khi tìm hiểu thơ Lưu Quang Vũ, chúng tôi thấy con người nhà thơ được thể hiện rõ qua các chặng đường thơ. Có thể nói, đời người và đời thơ của Lưu Quang Vũ gắn liền nhau như hình với bóng. Qua thơ người đọc có thể thấy đƣợc mọi buồn vui, đƣợc mất trong cuộc đời ông, mọi sắc thái tình cảm, cảm xúc trong con người nhà thơ.
Hành trình thơ Lưu Quang Vũ, chính là hành trình tìm chính bản thân con người nhà thơ. Lưu Quang Vũ đã từng trải qua nhiều đau khổ, mất mát, vì thế ông luôn mang trong mình tâm trạng buồn bã, cô đơn, tâm trạng đó đã đi vào mỗi trang thơ của ông. Nhà thơ đã từng nói thật tâm trạng của mình, thật chân thành và tội nghiệp: “Tôi chẳng mang cho đời những tiệc vui ảo ảnh. Nỗi buồn chân thành đời chẳng nhận hay sao”. Chúng ta thấy được, con người trong thơ Lưu Quang Vũ thu hẹp lại, nhà thơ khái quát cuộc đời từ cảnh ngộ của riêng mình, đối diện với tâm trạng của mình, với con người cá nhân của mình để khai thác nó. Có lúc Lưu Quang Vũ đã chạm đến tận cùng của nỗi cô đơn:
26
Tôi là đứa con cô đơn ngay khi ngồi cạnh mẹ Thằng bé lẻ loi giữa lớp học ồn ào
Bàn chân hồ nghi giữa đường phố xôn xao Giữa sự thông minh của đông vui bè bạn Vứt sách xuống gầm bàn đi ra mặt trận Tôi là người lính cô đơn ở giữa trung đoàn Bao lâu rồi vẫn chỉ có thế thôi
Nỗi cô đơn hoàn toàn nỗi cô đơn khủng khiếp
Trước và sau trong và ngoài cuộc đời và trang sách . (Mấy đoạn thơ)
Xung quanh Lưu Quang Vũ không có lấy một niềm đồng cảm. Con người cá nhân của Lưu Quang Vũ thấy rõ mình bị biệt lập trong không gian, trong thời gian, luôn cô đơn lẻ loi. Nỗi buồn cô đơn luôn ám ảnh chính con người nhà thơ, có lúc đã đẩy ông vào sự bế tắc, không biết nương tựa vào đâu:
Có những lúc tâm hồn tôi rách nát
Nhƣ một chiếc lá khô nhƣ một chồng gạch vụn Một tấm gương chẳng biết soi gì
Một đáy giếng cạn không một hốc mắt đen sì Trời chật chội nhƣ chiếc lồng trống rỗng Thành phố đầy bụi bậm
Những mặt người lì nhẵn chen nhau Tôi biết làm gì không biết đi đâu
(Có những lúc) Lưu Quang Vũ ví mình như một con ong:
Anh là con ong bay giữa trời lận đận Trời đêm dài chẳng có một ngôi sao Hay có lúc Lưu Quang Vũ lại thấy:
Đêm nhƣ biển không bờ bóng tối rất thẳm sâu
27
Đời cũng giống nhƣ biển kia anh lại giống con tàu Tầu anh đi đi hoài trên biển vắng
Mong tìm đƣợc một bóng hình bè bạn Đến bây giờ anh gặp đƣợc tầu em
Anh mở gió tâm hồn cho buồm thắm kéo lên Ai ngờ tàu em lại là tàu cướp biển
Em cướp hết cuộc đời anh, em lấy hết Trói anh vào cột buồm của tình yêu .
(Bầy ong trong đêm sâu)
Cuộc đời bế tắc, Lưu Quang Vũ mong tìm đến tình yêu để ẩn náu thì ngờ đâu lại chỉ gặp toàn đắng cay chua chát. Cuối cùng, ông cũng chiến thắng nỗi cô đơn của con người cá nhân đó, vươn lên lấy lại niềm tin vào cuộc sống. Tình yêu đưa đến cho Lưu Quang Vũ nhiều thất vọng, và cũng chính tình yêu là nhịp cầu để ông bước qua vực thẳm. Lưu Quang Vũ đã tìm được một người, chính người đó đã khâu kín vết thương lòng, xoa dịu nỗi đau của ông:
Anh đã khổ đau, khổ đau dài hơn số tuổi Vẫn trong lành khi em đến cầm tay
(Anh đã mất chi anh đã đƣợc gì)
Cũng chính con người đó, đã giúp Lưu Quang Vũ lấy lại được niềm tin yêu cuộc sống với chính con người cá nhân của mình:
Biết ơn em, em từ miền cát gió Về với anh, bông cúc nhỏ hoa vàng Anh thành người có ích cũng nhờ em Anh biết sống vững vàng không sợ hãi Như người làm vườn, như người dệt vải
(Và anh tồn tại)
Con người từng buồn tủi, cô đơn ấy lại phát biểu: “Tôi không muốn kỉ niệm về tôi là một bài hát buồn”. Ở trong cơn khủng hoảng của xã hội, gia đình
28
những năm 70 thế kỷ trước, con người cá nhân ấy luôn có cảm giác bị bủa vây trong cô đơn, ngăn cách với con người “những bức tường dựng đứng”, “phía nào cũng hàng rào trước mặt”. Khiến cho Lưu Quang Vũ có lúc đành bất lực và thốt lên: “Tôi khao khát yêu người, Mà không sao yêu được”. Và có những lúc con người ấy muốn “xuôi tay đuối sức”, nhưng Lưu Quang Vũ vẫn trở lại với bản chất con người của mình, với những “yêu thương khao khát của đời anh”, dòng nhựa sống trong ông vẫn dạt dào tuôn chảy:
Nhƣng từ đáy nỗi buồn tôi thăm thẳm Một cái gì nhƣ nhựa thắm trong cây Một cái gì trắng xóa tựa mây bay Là hoa gạo của lòng tôi chẳng tắt .
(Có những lúc)
Đến những câu thơ tả trần trụi thời cuộc. Chiến tranh, cái chết, đạn bom và thân phận nhỏ bé của con người, nó có gì rất khác với những vần thơ hào hùng, hừng hực khí thế của lớp người ra trận:
Có những lúc tâm hồn tôi rách nát Tôi biết làm gì tôi biết đi đâu
(Có những lúc)
“Thoạt đầu khi nghe Vũ đọc, chúng tôi chưa hiểu, chưa cảm hết, thấy có phần hoang mang. Nhưng rồi nghe lại, đọc lại, thì thấy nó giằng rịt lấy trái tim mình, mặc dù đôi lúc thấy buồn đến vữa cả người ra. Ấy mà vẫn không bỏ đi, vẫn có nhu cầu đọc lại, dù là đọc túm tụm với mấy bạn bè” [49, tr124]. Qua những vần thơ, dường như khi đó Lưu Quang Vũ “vừa như muốn thăm dò, vừa như hỏi, vừa như trả lời rằng các bạn ơi, các bạn nghe thơ tôi thấy thế nào?
Có được không? hay chán ghét? Nhưng tôi viết bằng trái tim nhạy cảm đang bị thương của tôi...” [49, tr124]. Lúc này, trong con người Lưu Quang Vũ có chút gì đó hoang mang nhƣ muốn nói rằng: “Các bạn ơi, bây giờ các bạn chưa thích thơ tôi, rồi mai này rồi các bạn lại tìm đọc lại thơ tôi. Vì tôi làm thơ bởi
29
tôi yêu các bạn, viết vì các bạn, viết vì tôi, viết vì đất nước yêu thương nghẹn ngào của tôi” [49, tr.124]. Thơ Lưu Quang Vũ những năm ấy, có một giọng điệu thật khác với các nhà thơ cùng thế hệ mà đài báo khi ấy đang cần. Cảm xúc của ông, chƣa đồng hành với cảm xúc số đông của nhân dân lúc bấy giờ.
Ông cảm thấy không ai hiểu mình, nên lại càng buồn hơn. Đó chính là sự thể hiện của con người cá nhân trong thơ Lưu Quang Vũ, vào thời điểm những năm tháng chiến tranh đầy đau thương.
Con người cá nhân đó đã biết cách “Tin yêu cuộc đời theo cách của riêng tôi”. Chính điều này, đã góp phần thể hiện cái đa dạng trong sắc thái tình cảm của con người nhà thơ. Làm cho con người cá nhân, hiện lên trong thơ ông với nhiều góc độ khác nhau. Đây chính là yếu tố quan trọng, góp phần tạo nên bề dày hình tượng tác giả trong thơ Lưu Quang Vũ.