Chương 3: NGHỆ THUẬT THỂ HIỆN HÌNH TƯỢNG TÁC GIẢ
3.1.2. Một số biểu tượng tiêu biểu trong thơ Lưu Quang Vũ
3.1.2.2. Biểu tƣợng Dòng sông
Dòng sông tượng trưng cho đời người với những chuỗi liên tiếp những mong ước, những tình cảm, những ý định và thiên hình vạn trạng những bước ngoặt. Những người bước xuống những con sông ấy nhận được những dòng chảy khác nhau, và từ những thể ẩm ướt ấy toát lên những linh hồn. Con người thờ cúng các dòng sông trên trần gian bởi chúng đem lại sự sống.
Biểu tƣợng dòng sông, với số lƣợng 131 lần xuất hiện trên các trang thơ.
Qua những sáng tác của Lưu Quang Vũ, người ta dễ dàng nhận ra dấu ấn của những con sông trên mọi miền Tổ quốc nối tiếp nhau chảy trôi trên những trang thơ của ông. Đó là con sông Lô, sông Thao thơ mộng chính nơi ông đã sinh ra, cho đến những con sông Đà, sông Đuống, sông Cầu, sông Hồng, sông Thương những nơi ông từng sống và trải nghiệm. Mỗi con sông là một kí ức, một hoài niệm, một nỗi niềm trăn trở, là những tâm tư, tình cảm Lưu Quang Vũ muốn bộc bạch gửi đến thơ ca.
Trong tâm trí của bao người dân Việt Nam cũng như Lưu Quang Vũ, những dòng sông đỏ nặng phù sa chảy suốt chiều dài hơn bốn nghìn năm lịch sử luôn là biểu tƣợng cho cội nguồn dân tộc. Những dòng sông ấy, mang trong mình bao tinh hoa văn hóa, những điều bí mật mà con cháu muôn đời nay vẫn đang khao khát kiếm tìm, khám phá. Lưu Quang Vũ quay trở về với cội nguồn của mình, với thuở hồng hoang của dân tộc:
Tôi đi tìm dòng máu của tôi Hơi thở đầu sôi sục của tôi
Trong cuồn cuộn những ngực trần đen bóng
56
Những bộ lạc mình vẽ đầy rồng rắn Quần hôn trên bờ bãi sông Hồng
(Đất nước đàn bầu)
Dòng sông ấy, đã đưa Lưu Quang Vũ về với tuổi thơ, với những kỉ niệm đẹp, giúp ông đi tìm lại thời gian đã mất:
Tôi ra sông nằm xoài trong bãi sú Phù sa ƣớt lấm lem gò má
Tôi về ngồi dưới lá úa cành xoan
Tuổi thơ buồn như một mảnh vườn hoang Nơi ấp ủ con dế mèn cô độc
Trái sung non thì chát Quả dọc già thì chua
(Đất nước đàn bầu)
Với Lưu Quang Vũ, ấu thơ là những ngày tháng lớn lên bên những triền sông, tâm hồn đƣợc nuôi dƣỡng bằng phù sa của con sông, của những câu chuyện mang đầy màu sắc cổ tích của bà, của mẹ. Điều này giải thích vì sao, những dòng sông luôn gợi lại cho nhà thơ những kí ức ngọt ngào, êm đềm, hạnh phúc:
Em đi gặt trên cánh đồng cổ tích
Lúa bàng hoàng chín rực những triền sông.
Bà đứng đó miệng trầu cay thơm ngát Vầng yêu thương soi sáng suốt cuộc đời Khắp triền sông vang tiếng trẻ con cười
(Đất nước đàn bầu)
Khi đất nước có chiến tranh, những dòng sông cuồn cuộn trào dâng lại sôi sục cùng nhân dân đánh giặc. Những dòng sông ấy là chứng nhân cho những cố gắng, cống hiến của nhân dân trong những năm tháng chiến tranh của dân tộc :
57
Mùa đánh Mỹ qua sông xưa nước mắt Mà vạt áo người nay chẳng ướt
Chỉ nghe lồng lộng tiếng ca vang Nghe sông gọi người đi đánh giặc Đất nước nặng tình phù sa bát ngát Tâm hồn ta tắm với bóng mây trong
(Qua sông Thương)
Nhà thơ đã hòa chung với nỗi đau khôn cùng ấy của dân tộc. Cùng con sông quê hương, ca khúc ca lên đường đánh Mỹ với quyết tâm không gì có thể lay chuyển:
Những chuyến bay trên trời xanh Tổ quốc Mắt mẹ mắt em náo nức nhìn theo
Sông nước dạt dào, ngô lúa vẫy reo Ta cƣỡi gió xé mây tìm diệt Mỹ!
(Những chuyến bay)
Với Lưu Quang Vũ, dòng sông không chỉ là chứng nhân của lịch sử, cội nguồn sức mạnh chiến đấu của nhân dân mà còn là dòng sông của tình yêu, tuổi trẻ, của bao mộng mơ và cả những khát vọng chƣa thành. Trên bến sông ấy, đã có bao chuyện nhỏ anh kể em nghe mà người vợ mới về làm dâu chưa biết:
Em mới về làm dâu thôn ta
Chuyện cái bến sông này em chả biết Bãi cát lún bao mùa mưa trước
Mỗi câu hò gợi một chuyến đò đi.
Chuyện xóm chuyện nhà em chƣa biết đâu Trên bến sông này một chiều năm ấy Mẹ đã tiễn cha đi bộ đội
(Chuyện nhỏ bên sông)
58
Cũng chính bến sông ấy, Lưu Quang Vũ phải chia tay người mà mình yêu thương lên đường đánh Mỹ. Hơi ấm của đôi bàn tay ấy đã trao cho nhau trong giờ phút chia li, sẽ là khoảnh khắc mà Lưu Quang Vũ tin chỉ có dòng sông mới thấu hiểu đƣợc:
Nhƣ hai dòng sông gặp gỡ đổi phù sa Nhập luồng nước, hòa nhau màu sắc Trao cảm thương hai bàn tay nắm chặt
Nghe máu mẹ cha chuyển giữa mỗi tay mình (Hơi ấm bàn tay)
Dòng sông trở thành dòng chảy tâm hồn, dòng chảy cuộc đời của nhà thơ. Mỗi lần đứng trước dòng sông quê hương, Lưu Quang Vũ như tìm thấy chính mình trong đó:
Con sông giống cuộc đời anh Anh là cậu bé nhặt than
Là ông già buông câu im lặng Là quả dƣa tròn trên khoang nắng Là lá sú vàng trôi cửa sông
(Viết cho em từ cửa biển)
Dòng sông ấy, đã chia sẻ với Lưu Quang Vũ biết bao những kỉ niệm tuổi thơ, những đau thương, mất mát cho đến những giây phút khát khao mãnh liệt trong tình yêu:
Dành cho em sông dữ băng băng Xiết đôi bờ nhƣ thác ào ra bể
Anh ôm em những đêm dài mạnh mẽ Dành cho em tha thiết của mùa hè
(Dành cho em)
Đã có lúc Lưu Quang Vũ khát khao “ước chi được hóa thành ngọn gió”, có lúc lại thích là mưa, là lửa. Nhưng giờ đây, Lưu Quang Vũ tìm thấy mình
59
trong bóng dáng của những dòng sông. Những dòng sông, lúc thì hiền hòa khi thì dữ dội đó phải chăng cũng giống như cuộc đời Lưu Quang Vũ nhiều thăng trầm và biến động.