3.1.1. Khái niệm chung
Thu gom chất thải rắn tại nguồn phát sinh là quá trình thu nhặt rác (hay gọi chung là chất thải rắn) ngay trong các hộ gia đình, khách sạn, các công sở, tr−ờng học hay trong những trung tâm y tế, dịch vụ th−ơng mại, xí nghiệp công nghiệp…Tiếp theo, nếu tại các nhà ở, công sở hay các đơn vị trên đứng độc lập thì có thể lưu giữ, xử lý tại chỗ, còn nếu ở đô thị, khu công nghiệp thì bốc chúng lên xe và chở đến địa điểm xử lý, chuyển tiếp, trung chuyển hay chôn lấp. Xử lý chất thải ở gần nguồn phát sinh là khả thi và đòi hỏi người chủ chất thải tự phân loại tr−ớc khi đem tới nơi tập trung. Việc làm này có nhiều lợi ích mà tr−ớc hết là giảm đ−ợc chi phí kinh tế và môi tr−ờng khi vận chuyển và chôn lấp chất thải.
Việc thu gom chất thải rắn th−ờng chia ra thành các công đoạn “sơ cấp”
và “thứ cấp”. Sự phân biệt này có hàm ý là ở nhiều khu vực, việc thu gom phải
đ−ợc thực hiện theo một quá trình hai giai đoạn: thu gom chất thải từ các nhà ở và thu gom tập trung về chỗ chứa trung gian rồi từ đó lại chuyển tiếp về trạm trung chuyển hay khu xử lý và bãi chôn lấp. ở ch−ơng này sẽ tập trung trình bày các vấn đề về phân loại tại nguồn phát sinh và thu gom sơ cấp. Việc phân loại tại nguồn và thu gom sơ cấp ảnh hưởng trực tiếp đối với con người, mỹ quan cũng nh− hiệu quả của các công đoạn vận chuyển và xử lý, sử dụng hay tái chế sau đó.
Phân loại tại nguồn phát sinh đ−ợc hiểu là các loại chất thải cùng loại, cùng giá trị sử dụng, tái chế, hay xử lý,… đ−ợc phân chia và chứa riêng biệt. Ví dụ, thông thường, tại mỗi hộ gia đình hay công sở, mỗi đơn vị, chất thải như các
loại can, hộp, chai lọ có thể chứa trong một thùng hay túi nhựa mầu vàng, loại giấy hay sách báo, các tông đ−ợc chứa trong một thùng hay túi nhựa mầu xanh;
loại bao gói thức ăn hay thức ăn d− thừa đ−ợc chứa trong thùng hay túi nhựa mÇu ®en.
Th−ờng thì các hệ thống phân loại, thu gom sơ cấp bao gồm những thùng chứa, xe chở rác loại nhỏ, xe hai bánh kéo bằng tay thu gom rác và chở đến các bãi chứa chung hay những điểm chuyển tiếp. Do vậy, việc phân loại và thu gom ban đầu có ý nghĩa rất quan trọng trong mọi hệ thống quản lý chất thải rắn nói chung, trong việc thu gom và vận chuyển thứ cấp tiếp theo. Đến l−ợt mình việc thu gom thứ cấp lại phụ thuộc vào các loại xe tải thu gom đ−ợc lựa chọn, vào hệ thống và các ph−ơng tiện thu gom tại chỗ.
Khi thu gom rác thải từ các nhà ở hay công sở th−ờng ít tốn kém hơn so với việc quét dọn chúng từ đường phố. Bởi vì việc đó có thể giảm thể tích hoặc trọng l−ợng chất thải, dễ dàng tái sử dụng hoặc tái chế những vật liệu hữu ích lẫn trong chất thải, tiết kiệm thời gian nhặt rác và quét dọn đ−ờng phố… Để khuyến khích cộng đồng thực hiện cần phải có những điểm chứa trung gian ở những khoảng cách thuận tiện cho những hộ tạo rác và chúng cần đ−ợc quy hoạch, thiết kế sao cho rác thải đ−ợc đ−a vào thùng chứa đựng đúng vị trí, dễ dàng và tạo điều kiện thuận lợi cho thu gom thứ cấp. Ch−ơng này sẽ tập trung vào các hoạt động liên quan tới phân loại, giảm thiểu chất thải hộ gia đình tại nguồn, kỹ thuật thu gom sơ cấp và hai sự lựa chọn cho xử lý chất thải phân tán.
3.1.2. Thu gom chất thải rắn từ trong hộ gia đình (thu gom sơ cấp)
Trong hệ thống này, các hộ gia đình có thể tham gia hoặc không cần tham gia vào quá trình thu gom. Những ng−ời thu gom rác sẽ đi vào từng nhà (sân hay vườn), mang thùng rác ra đổ vào xe của họ và sau đó trả về chỗ cũ. Chi phí trong hệ thống này chủ yếu chủ yếu cho nhân công lao động. Tuy nhiên, ở những nước có thu nhập thấp, giá lao động thường khá rẻ nên hình thức này tương đối tốt.
Một dạng khác của hình thức này là những ng−ời thu gom rung chuông hay gõ cửa từng nhà và đợi chủ nhà mang rác ra cửa. Phương pháp này có thể thu đ−ợc hầu hết chất thải của hộ gia đình nh−ng tốn nhiều nhân công và thời gian đi thu gom chất thải.
Trong phạm vi tài liệu này, thuật ngữ “nhà ở thấp tầng” đ−ợc sử dụng đối với những ngôi nhà có số tầng nhỏ hơn bốn. Thuật ngữ “nhà ở cao tầng” đ−ợc
sử dụng đối với những ngôi nhà có số tầng lớn hơn bảy. Đối với những nhà có số tầng từ bốn đến bảy đ−ợc xem là những nhà có độ cao trung bình. Việc thu gom tại chỗ là toàn bộ những hoạt động có liên quan tới thu gom chất thải rắn tới khi chúng lưu giữ trong các côngtenơ trước khi được vận chuyển bằng các phương tiện thu gom ở bên ngoài.
Thu gom từ các nhà ở thấp tầng
Ng−ời nhà hoặc ng−ời thuê có nhiệm vụ quét dọn và gom rác vào thùng chứa hay các túi đựng bằng nhựa. Việc tập trung và thu gom chất thải ở các khu nhà này thường là ít nhất một lần/ngày. Lượng rác tạo thành thường dao động nhiều và có khả năng tái chế. Lưu ý rằng lượng chất thải rắn theo đầu người trong năm sẽ rất ít ở những nơi thực hiện tuần hoàn dùng lại các loại chất thải (thuỷ tinh, giấy, kim loại...) [3].
Thu gom từ các nhà ở trung và cao tầng
Đối với nhà ở loại này, mỗi căn hộ phải có thùng hay túi chứa nhỏ và người thu gom rác để đưa xuống dưới tầng dưới hoặc đổ vào các ống đứng để đổ vào bể chứa. Tiến bộ hơn, ng−ời ta áp dụng công nghệ gom rác chủ yếu bằng các ống đứng hệ thống khí nén.
Đối với các nhà trung tầng, các ống đứng thải rác thường có tiết diện tròn, vuông hoặc chữ nhật, bằng thép, bê tông hoặc xây gạch. Đ−ờng kính 300 – 600mm, thông thường 500 – 600 mm. Sơ đồ thu gom rác thải từ các nhà trung, cao tầng đ−ợc thể hiện ở hình 3.1 và 3.2.
Đối với các nhà ở cao tầng thì hệ thống phức tạp hơn và có cấu tạo nh−
sau:
- Cửa đổ rác
Cửa đổ rác của hệ thống ống dẫn rác của nhà ở cao tầng đ−ợc thiết kế theo đúng qui cách và thẩm mỹ của nhà ở cao tầng cũng nh− những trung tâm giao dịch lớn. Chất liệu của cửa đ−ợc chế tạo bằng thép chịu nhiệt và đ−ợc phủ lên một lớp mầu phù hợp với mầu của công trình (lớp sơn tĩnh điện), để đảm bảo khi cháy trong ống thì nhiệt độ không lan ra ngoài theo đường đổ rác (trong vòng 120 phút).
- ống thoát khí
ống thoát khí đ−ợc nối với ống đứng chính. Trên ống thoát khí của hệ thống ống dẫn rác của nhà ở cao tầng đ−ợc lắp một quạt hút để tạo ra chân không và thoáng khí cho máng đổ rác. Đường kính ngoài của ống thoát khí là
230mm, đ−ợc làm bằng chất liệu nh− hệ thống ống dẫn rác của nhà ở cao tầng với tất cả tính năng kỹ thuật của hệ thống ống đó. Đường ống thoát khí được kéo dài và cao hơn mái từ 0,7m tới 2m.
- ống đứng dẫn rác của nhà ở cao tầng:
ống đứng dẫn rác của nhà ở cao tầng có bề mặt bên trong nhẵn, đảm bảo không bị v−ớng mắc khi rác thải rơi trong ống này.
Hình 3.1. Sơ đồ thu gom rác thải từ các nhμ trung, cao tầng.
ống phải đ−ợc thiết kế đảm bảo chống ồn, ẩm, ăn mòn và đ−ợc chế tạo bằng vật liệu đặc biệt, triệt tiêu đ−ợc âm thanh do rác thải tạo ra trong ống. ống này thi công rất đơn giản, gọn nhẹ không phức tạp, vật liệu chế tạo nhẹ rất phù hợp với nhà cao tầng.
Ngoài ra ống này phải đảm bảo khi c−a cắt rất dễ dàng thuận lợi cho thi công lắp
đặt cửa đổ rác...
Trong hệ thống tổ hợp vận chuyển rác theo chiều đứng thì đường ống đứng thu rác là quan trọng nhất.
Kích th−ớc ống dẫn rác trung bình là 600 - 900 mm. Nếu các thiết bị chế biến (máy ép rác, lò thiêu rác...) đ−ợc gắn liền với ống dẫn rác thì ng−ời làm dịch vụ chỉ việc chuyển tro và rác nén đến bãi rác.
- Đ−ờng ống nghiêng
ống nghiêng đ−ợc gắn với ống đứng bằng hệ thống đai ghép nối, độ nghiêng của ống so với trục ống đứng là 350. ống nghiêng đ−ợc gắn với cửa xả rác.
- Cửa xả rác
Đây là hệ thống cửa mở tự động bằng trọng l−ợng đ−ợc liên kết với hệ thống đối trọng, khi trọng l−ợng rác đủ để đẩy cửa xả
rác thì hệ thống này sẽ tự động mở ra (nh−
hệ thống đối trọng) để rác đ−ợc xả đến thùng rác.
- Các bộ phận khác
+ Quạt hút : Để đảm bảo cho hệ thống
đ−ợc khô rác, thông thoáng không bị mùi khi
đổ rác. Quạt hút là loại quạt điện 1 pha, công suất 40W trở lên.
+ Chụp thu : Chụp thu là thiết bị liên kết giữa ống đổ rác chính và ống thoát khí.
+ Đai cố định : Đai cố định bằng thép có chức năng giữ chặt ống và cố định ống với sàn nhà bằng vít nở sắt.
+ ống phụ thu rác : Là ống liên kết giữa cửa đổ rác và đường ống đứng chính.
Khi đổ, rác sẽ đ−ợc đi qua cửa đổ rác rồi qua ống phụ thu rác và vào ống chính.
Hình 3.2. Chi tiết hệ thống thu gom từ các tầng 1. ống đứng;
2. ống nhánh tiếp nhận rác 3. Cửa nạp rác;
4. Thùng chứa rác;
5. Cửa thăm vμ tẩy sạch;
6. Chụp thông hơi.
+ Epoxy : Là chất liệu để gắn máng thu rác với ống đứng chính.
+ ống đổ rác : Trong một số trường hợp, người ta lắp thêm đoạn ống đổ rác tại cuối ống đứng chính. ống này có đường kính 630mm, với độ dài 4 m.
Những yếu tố quan trọng nhất cần đ−ợc xem xét khi xây dựng một dịch vụ thu gom sơ cấp bao gồm :
- Cấu trúc hành chính và quản lý đối với dịch vụ;
- Các tiêu chuẩn của dịch vụ sẽ đ−ợc đ−a ra;
- Cơ quan chịu trách nhiệm thu gom (chính quyền thành phố, xí nghiệp, cơ quan trong thành phố, những người nhặt rác, các gia đình)
- Địa điểm thu gom (từ các gia đình, từ lề đường, từ bãi rác công cộng) - Loại xe thu gom sẽ đ−ợc sử dụng
- Có cung cấp các thùng chứa rác hay không ?
- Hệ thống chứa và kiểu, kích thích, vật liệu của thùng rác sẽ đ−ợc sử dông;
- Liệu sự phân loại tại nguồn các vật liệu dùng lại đ−ợc có khả năng kinh tế không và cần phải đ−ợc cho phép.
- TÇn suÊt thu gom.