Thông thường, nếu được thiết kế, xây dựng và vận hành theo đúng các tiêu chuẩn hợp vệ sinh và các yêu cầu kỹ thuật, bãi chôn lấp sẽ là một giải pháp xử lý chất thải rắn kinh tế nhất đối với các nước đang phát triển, trong đó có Việt Nam.
Đ−ờng vào bãi rác Trạm cân
Khu chôn lấp
Rác mùa m−a đã đầy Giếng quan trắc Khu chôn lấp rác Mùa m−a đang hoạt động
Đ−ờng ô tô
chở rác Rào chắn di
động H−íng n−íc ngÇm Khu vùc ®ang tiếp nhận rác Trạm thu
hồi ga Khu chứa
rác đã đầy Khu xử lý n−ớc rác Khu lưu tr÷
vật liệu phủ Hàng rào
Đ−ờng biên giới hạn bãi rác Thoát n−ớc
m−a
Thoát n−ớc m−a
Khu mở rộng bãi
§−êng dÉn n−íc m−a
Khu chứa rác đặc biệt Hàng rào cây
Khu tái sinh
rác Khu công nhân và dụng
Hình 6.15. Sơ đồ mặt bằng bãi chôn lấp rác kỹ thuật.
Khu công nhân và dụng cụ
Tr−ờng hợp bãi chôn lấp không đ−ợc thiết kế, xây dựng theo các tiêu chuẩn của bãi chôn lấp hợp vệ sinh cũng nh− quá trình vận hành và quản lý không tốt, sẽ gây ra những tác động tiêu cực cho môi trường cũng như ảnh hưởng xấu đến sức khoẻ của con nguời. Các tác động tới môi trường của một bãi chôn lấp không hợp vệ sinh diễn biến khá phức tạp và rộng lớn theo không gian và thời gian. Các tác động đó bao gồm:
- Ô nhiễm nguồn n−ớc: n−ớc rỉ rác và n−ớc bề mặt của bãi chôn lấp có thể ngấm xuống tầng d−ới, gây ô nhiễm n−ớc ngầm, hoặc n−ớc rỉ rác và n−ớc bề mặt của bãi chôn lấp có thể theo n−ớc m−a chảy tràn gây ô nhiễm nguồn n−ớc mặt.
L−ợng n−ớc rỉ rác thấm qua các lớp chất thải rắn trong bãi chôn lấp sẽ kéo theo những chất rắn lơ lửng, hoà tan các thành phần có trong chất thải nhất là các sản phẩm hữu cơ đã đ−ợc phân huỷ bởi các vi sinh vật. Thành phần các chất độc hại có trong nước rỉ rác phụ thuộc vào thành phần của chất thải. Ví dụ:
nước rỉ rác sinh ra từ các bãi chôn lấp chất thải xây dựng có mức độ nguy hại thấp hơn so với n−ớc rỉ rác sinh ra từ bãi chôn lấp chất thải công nghiệp và chất thải sinh hoạt.
Các nghiên cứu ở các bãi chôn lấp khác nhau ở những thời điểm khác nhau cho thấy nồng độ các chất ô nhiễm có trong nước rỉ rác phụ thuộc rất nhiều vào thời gian chôn lấp. Ví dụ: khi bãi rác mới chôn thì giá trị pH trong nước rỉ rác thấp, nồng độ các chất ô nhiễm theo BOD5, COD, chất dinh dưỡng và kim loại nặng đều cao. Tại các bãi chôn lấp đã chôn nhiều năm, giá trị pH thường dao động trong khoảng 6,5 – 7,5, nồng độ các chất ô nhiễm theo BOD5, COD, chất dinh d−ỡng thấp và nồng độ kim loại nặng cũng thấp do kim loại nặng th−ờng ít hoà tan trong môi tr−ờng trung tính.
Chính vì sự khác nhau về tính chất n−ớc rỉ rác tại các thời điểm khác nhau của bãi chôn lấp nên giải pháp xử lý n−ớc rỉ rác cũng rất phức tạp. Nếu không có giải pháp xử lý thích hợp, n−ớc rỉ rác sau khi thải ra sẽ là nguyên nhân gây ô nhiễm môi tr−ờng nghiêm trọng và có ảnh h−ởng rất lớn tới sức khoẻ cộng
đồng. Trong nước thải có chứa hàm lượng chất hữu cơ càng cao thì cần lượng oxy hoà tan càng lớn phục vụ quá trình phân huỷ chất hữu cơ. Lâu dần l−ợng oxy hoà tan trong n−ớc sẽ bị cạn kiệt, các loài thuỷ sinh sẽ không có oxy phục vụ cho quá trình hô hấp, ảnh h−ởng nghiêm trọng tới sự sống của các loài thuỷ sinh vËt.
Các chất ô nhiễm Ntổng, Ptổng có trong n−ớc rỉ rác là nguồn dinh d−ỡng rất tốt cho sự phát triển của các loại thực vật trong n−ớc nh− các loại rong, rêu, tảo... Nếu trong môi tr−ờng n−ớc có chứa hàm l−ợng lớn các chất này sẽ tạo ra sự phát triển mạnh của thực vật, gây nên hiện t−ợng phú d−ỡng, gây ô nhiễm nguồn n−ớc.
- Ô nhiễm đất: nước rỉ rác cùng các chất độc hại (kim loại nặng, hoá chất, dầu mỡ...), các vi sinh vật gây bệnh thẩm thấu vào trong đất và gây ô nhiễm đất.
- Ô nhiễm không khí: quá trình phân huỷ các chất hữu cơ và các chất khác trong chất thải, quá trình lên men yếm khí tạo ra các khí CO, H2S, CH4, NH3... Các khí này phát tán vào không khí, gây ô nhiễm môi tr−ờng, gây mùi khó chịu, ảnh hưởng tới cộng đồng dân cư. Mùi hôi tại bãi chôn lấp sinh ra từ 2 nguồn: nguồn thứ nhất xuất phát từ bản thân rác thải, nguồn thứ 2 đ−ợc hình thành trong quá trình phân huỷ tại bãi chôn lấp. Để hạn chế các tác động của
mùi hôi và các khí độc hại tới sức khoẻ con người và môi trường thì các biện pháp thu gom và xử lý khí tại bãi chôn lấp là vô cùng cần thiết.
- Nguy hiểm cho máy bay: Bãi chôn lấp chất thải là nơi có nhiều thức ăn nên thu hút nhiều loài côn trùng, ruồi, nhặng và chim. Chính vì thế, bãi chôn lấp là nguy cơ gây nguy hiểm cho máy bay, đặc biệt là khi khoảng cách giữa bãi chôn lấp và sân bay không xa nhau.
- Bệnh truyền nhiễm và các mầm bệnh khác: do bãi chôn lấp là nơi tập trung và thu hút nhiều loài chuột, bọ, côn trùng, đồng thời chính bãi chôn lấp cũng là môi trường tốt để các loài côn trùng phát triển. Đây chính là nguyên nhân và cũng là nguồn gốc gây ra các mầm bệnh. Để hạn chế các nguồn bệnh này cần phải sử dụng các loại thuốc diệt côn trùng, gây lên hiện t−ợng ô nhiễm thứ cấp cho khu vực.
- Cháy, nổ: bản thân bãi chôn lấp có thể coi là một túi khí khổng lồ, trong
đó có khí mêtan, các khí này sinh ra từ sự phân huỷ các chất hữu cơ và các chất khác có trong rác. Nguồn khí này không đ−ợc xử lý tốt sẽ gây ra cháy, nổ hoặc gây ngạt thở mỗi khi hít phải. Đặc biệt nếu không dập tắt đ−ợc hiện t−ợng cháy này sẽ kéo dài âm ỉ trong thời gian dài.
- Mất mỹ quan: các bãi chôn lấp không hợp vệ sinh, không có lớp che phủ chất thải hàng ngày, không có hàng rào cây xanh cách ly bảo vệ... gây ảnh hưởng đến cảnh quan môi trường khu vực xung quanh bãi chôn lấp.
- Tiếng ồn: tiếng ồn chủ yếu sinh ra trong quá trình xây dựng và vận hành bãi chôn lấp, đặc biệt là từ hoạt động của các xe ủi và xe chở rác, gây ảnh h−ởng tới cuộc sống của dân c− khu vực xung quanh bãi chôn lấp cũng nh− dân c− trên các tuyến đ−ờng vận chuyển của xe chở rác.
- Rác rơi vãi, bụi, nấm mốc, vi trùng: sinh ra trong quá trình vận chuyển rác đến bãi chôn lấp, trong quá trình vận hành bãi chôn lấp cũng là nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường và ảnh hưởng tới sức khoẻ cộng đồng. Kết quả khảo sát tại một số bãi rác cho thấy hàm l−ợng bụi th−ờng v−ợt quá TCCP từ 10-25 lần, nấm mốc v−ợt TCCP 5-6 lần, vi trùng hiếu khí v−ợt TCCP từ 5-8 lần. Bụi trong không khí có ảnh h−ởng rất lớn tới sức khoẻ con ng−ời, nhất là những ng−ời lao
động có tiếp xúc thường xuyên với bụi. Bụi theo đường hô hấp vào phổi gây ra các chứng bệnh về đ−ờng hô hấp, chứng bụi phổi, xơ hoá phổi rất nguy hiểm cho sức khoẻ con ng−ời. Bụi còn là nguyên nhân làm giảm mỹ quan, giảm tuổi thọ của các công trình xây dựng.
N−ớc rỉ rác, khí thải của bãi chôn lấp, bụi, vi khuẩn gây bệnh còn gây các tác động xấu tới các hệ sinh thái, cản trở sự phát triển của loài các động thực vËt.
Nh− vậy, hoạt động của các bãi chôn lấp chất thải rắn không hợp vệ sinh gây ra nhiều tác động xấu tới môi trường, cần có các giải pháp xử lý và giảm thiểu.
Tμi liệu tham khảo
1. G. Tchobanoglous, H. Theisen, S. Vigil: Integrated Solid Waste Management.
McGraw-Hill, 1993
2. Philip Byer: Solid Waste Management and Technology, Course, Waste-Econ Program, 2000
3. Laura McNally: Bảo vệ tμi nguyên nước trong lực chọn địa điểm bãi chôn lấp rác ở Việt Nam. Luận văn Thạc sĩ, Đại học Toronto, Canada, 2003
4. Lưu Đức Cường: Những vấn đề thể chế trong lực chọn địa điểm bãi chôn lấp rác ở Việt Nam. Luận văn Thạc sĩ, Đại học Toronto, Canada, 2003
5. Bùi Văn Ga: Vấn đề kinh tế vμ môi trường trong tái sinh chất thải plastic. Kinh tế chất thải trong phát triển bền vững, pp. 136-145. Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, 2001
6. Bùi Văn Ga, Nguyễn Ngọc Diệp, Hoàng Thị Lan Ph−ơng, Cao Xuân Tuấn, Lê Thị Hải Anh: Xử lý chất thải rắn vμ qui hoạch bãi chôn lấp rác cho Thμnh phố Đμ Nẵng: Hội nghị Nghiên cứu Khoa học, chuyển giao công nghệ môi tr−ờng phục vụ
đào tạo và bảo vệ môi trường công nghiệp, Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 22- 23/8/2003
7. Bùi Văn Ga, Trần Văn Nam: Xử lý chất thải rắn. Tạp chí Khoa học và Phát triển, No 94, pp. 25-28, 2003
8. Bùi Văn Ga, Nguyễn Ngọc Diệp, Bùi Thị Minh Tú, Nguyễn Trung Dũng: Phần mềm hỗ trợ qui hoạch bãi chôn lấp rác. Tuyển tập Hội nghị Khoa học và Công nghệ Nam Trung Bộ và Tây Nguyên, pp. 109-117, Quinhon 12-2003
9. Bùi Văn Ga: Lao động nghề nghiệp vμ môi trường. Giáo trình, Trường Đại học Bách Khoa-Đại học Đà Nẵng, 2003
10. Bùi Văn Ga: Quản lý chất thải rắn đô thị. Giáo trình, Trường Đại học Bách Khoa-
Đại học Đà Nẵng, 2004
11. Thông tư liên tịch số 01/2001/TTLT-BXD-BKHCNMT về Các quy định hướng dẫn bảo vệ môi trường đối với việc lựa chọn địa điểm, xây dựng và vận hành bãi chôn lÊp.
12. TCVN 4499:1987 - "Quy hoạch đô thị - Tiêu chuẩn thiết kế"
13. TCXDVN 261-2001. Bãi chôn lấp chất thải rắn - Tiêu chuẩn thiết kế. NXB Xây dùng.
7
Tính toán kinh kế trong quản lý chất thải
NguyÔn ThÕ Chinh