Chương 2. ẢNH HƯỞNG CỦA PHẬT GIÁO VỀ CHÍNH TRỊ TƯ TƯỞNG – THỜI LÝ
2.2.1. Phật giáo với tính “thuần từ” trong thế giới quan tư tưởng thời Lý
Trước khi Phật giáo du nhập vào nước ta, người Việt vốn đã có tín ngưỡng sùng bái tự nhiên. Trong dân gian, người ta thờ các vị thần như thần mưa, thần sấm, thần núi, thần sông,… Đến khi du nhập vào nước ta, Phật giáo nhanh chóng phát triển và cùng hòa nhập với tín ngưỡng truyền thống của người Việt.
Nhà Lý ra đời dựa vào sự giúp đỡ của Phật giáo mà tiêu biểu là thiền sư Vạn Hạnh. Vua Thái Tổ từ nhỏ đã sống nương nhờ cửa Phật, được sư Lý Khánh Vân nhận làm con nuôi, lại được sư Vạn Hạnh dạy dỗ và nâng đỡ. Do đó mà ông chịu nhiều ảnh hưởng từ giáo lý nhà Phật. Những vị vua kế vị ông cũng đều là những tín đồ trung thành của Phật giáo. Trong số những vị vua triều Lý, nhiều người không chỉ là những vị vua anh minh mà còn là những Phật tử thấu hiểu sâu rộng những giáo lý của Đức Phật, biết được
GVHD: Khoa Năng Lập cuộc sống của nhân dân. Vua Lý Thái Tông, Lý Thánh Tông, Lý Anh Tông, Lý Cao Tông, đều là những người tu hành tại gia. Lý Huệ Tông sau khi nhường ngôi cũng đi xuất gia ở chùa Chân Giáo.
Giáo lý cơ bản của Phật giáo là thuyết Duyên Khởi, Tứ Diệu Đế và Bát chánh Đạo. Ba giáo lý này là nền tảng cơ bản của Phật giáo đã ăn sâu vào lòng của mỗi người dân Việt. Nhưng có ảnh hưởng hơn cả vẫn là tính từ bi, tinh thần hòa hiếu, hiếu sinh của Phật giáo đã thấm nhuần trong tư tưởng của người Việt. Người Việt vốn có tinh thần nhân ái, thương người như thể thương thân, lại có thêm sự hun đúc từ đức tính của Phật càng góp phần tô điểm thêm những đức tính cao đẹp đó.
Chính sự ảnh hưởng từ đức tính của Phật đã góp phần hình thành một quan điểm sống tích cực và nhân từ. Cũng như nhà sử học Hoàng Xuân Hãn có nhận xét: sau các đời vua hung hãn ở thời Đinh – Tiền Lê, ta thấy xuất hiện những người cầm quyền có lòng độ lượng khoan dung, những cận thần đức độ trung thành. “Đời Lý có thể gọi là đời thuần từ nhất trong lịch sử nước ta”. Đó chính là nhờ ảnh hưởng của đạo Phật.
Dưới triều Lý, Phật giáo phát triển một cách sâu rộng và chi phối đời sống tinh thần, tâm linh, tình cảm của người Việt. Vì vậy, Phật giáo thời Lý đã góp phần quan trọng trong việc hình thành nên một thế giới quan tư tưởng riêng lúc bấy giờ. Đó là tư tưởng Phật giáo – tư tưởng Từ bi hỷ xả, Vô ngã vị tha kết hợp với những truyền thống tốt đẹp của dân tộc. Tư tưởng này đã được các vua triều Lý cũng như nhân dân Đại Việt thấm nhuần một cách sâu sắc. Điều này được thể hiện rõ nhất trong đường lối trị nước của các vua triều Lý và sự khoan dung trong luật pháp.
Đạo đức Phật giáo đã thấm nhuần trong lòng dân tộc và xã hội tạo nên một triều đại thuần từ nhất trong lịch sử nước ta. Trong Lịch sử tư tưởng Việt Nam, Nguyễn Đăng Thục có nhận xét: “Vua khai sáng ra nhà Lý là Lý Công Uẩn thuở nhỏ học tập ở chùa Lục Tổ theo thiền sư Vạn Hạnh làng Dịch Bảng nay là Đình Bảng tỉnh Bắc Ninh. Vua đã sớm là tín đồ Phật giáo thì tư tưởng của triều đại đều có khuynh hướng Phật giáo, nhất là ở giới lãnh đạo quốc gia”23.
Các vua triều Lý được đánh giá là những vị vua anh minh và thuần hậu hơn nhiều so với các triều đại khác. Nếu như ở thời Đinh – Tiền Lê, các vua vũ biền đã áp dụng
GVHD: Khoa Năng Lập những hình luật hà khắc để trị dân thì các vua triều Lý lại lấy đức hiếu sinh và lòng từ bi của Phật để giáo hóa nhân dân. Ở thời Lý, những cuộc tàn sát hay chuyện mưu tiếm vị ít xẩy ra. Dù có hai lần xẩy ra ở đời Thái Tông và Cao Tông nhưng kết cục cũng không tàn khốc và bi thảm như các thời khác.
Suốt hơn hai trăm năm tồn tại, các vua triều Lý đã lấy lòng từ bi, nhân ái và tinh thần khoan dung độ lượng để cảm hóa kẻ thù của mình. Những chuyện như vua Thái Tông tha tội cho tam vương, Nùng Trí Cao, vua Thánh Tông tha cho Chế Củ, và các tù binh,... là rất phổ biến. Tuy những việc này cũng nhằm mục đích chính trị để giữ yên khối đoàn kết trong nước cũng như giữ giao hảo với các nước lân bang. Nhưng nếu không có sẵn tấm lòng từ bi của Phật thì khó có thể làm được như vậy.
Chính tư tưởng của Phật giáo đã khiến không chỉ vua quan thời Lý mà cả nhân dân đều tôn sùng và thấm nhuần tư tưởng nhân sinh của Phật giáo. Nhà Lý là một triều đại đầu tiên mở ra một giai đoạn phát triển lâu dài và ổn định nhất trong lịch sử dân tộc, mở đầu cho sự phục hưng của văn minh Đại Việt. Trải qua 216 năm tồn tại, với chín đời vua,
“không có vua nào là thất đức”. Đời sống nhân dân ngày càng ổn định và phát triển.
Ta dễ nhận thấy rằng: Phật giáo là một tôn giáo bên ngoài du nhập vào nước ta nhưng khi vào nước ta nó đã có sự dung hòa với các tôn giáo khác và tín ngưỡng dân gian dân tộc đem lại một nét riêng khác biệt. Phật giáo đã kết hợp hai truyền thống chính yếu Á Đông nói chung; Ấn Độ và Trung Hoa nói riêng với tín ngưỡng dân gian và tư tưởng truyền thống của người Việt.
Tư tưởng nhập thế của Phật giáo thời Lý là kết quả của sự kết hợp giữa những giáo lý nhân sinh của Phật giáo với những tư tưởng và đạo đức truyền thống của dân tộc.
Người Việt Nam vốn có truyền thống yêu quê hương, đất nước, yêu thương con người sâu sắc, những đức tính đó rất phù hợp với các quan niệm của Phật giáo. Do đó, Phật giáo giữ một vị trí hết sức quan trọng trong đời sống tinh thần của người Việt, góp phần hình thành nên một xã hội “thuần từ”, ổn định và phát triển.