CHƯƠNG 2: ĐẶC ĐIỂM NGÔN NGỮ NGHỆ THUẬT TRONG TIỂU THUYẾT CỦA TẠ DUY ANH
2.2. Ngôn ngữ người kể chuyện trong tiểu thuyết Tạ Duy Anh
2.2.1. Ngôn ngữ dung tục mang đậm chất hiện thực đời thường
Ở Thiên thần sám hối, thứ ngôn ngữ này đƣợc sử dụng triệt để nhằm mục đích lên án con người chạy theo dục vọng, tiền tài mà quên cái tình thương. Khi con người ta bị vật chất cám dỗ, làm cho hoa mắt thì họ sẵn sàng
dẫm đạp lên tất cả mọi thứ. Ngôn ngữ của những con người này thường cộc cằn, đanh lạnh và hết sức thô bạo. Người đọc không ít lần giật mình, sửng sốt bởi ngôn ngữ mà nhà văn để nhân vật của mình phát ngôn. Thử tưởng tượng xem trong một bệnh viện phụ sản mà người ta nghe thấy những âm thanh từ ngữ cứ như một cái lò sát sinh. Người ta coi “trẻ con” chỉ là “một khối đỏ rực”, “một chiếc bọc lùng nhùng”, là “cục đá” là “tội nợ”, là “cái ách”, cái
“nghiệp chướng”, “cái hoạ của người nổi tiếng”, một “sỉ nhục” đáng nguyền rủa…; “đẻ” đồng nghĩa với “trút” con ra, bỏ lại đi kèm với ăn quỵt, hay
“tụt”, “sảo”, “xổ” ra…; “giao hợp” đƣợc gọi là “ngứa nghề”, “làm tình” là
“tráng men” và để an toàn là phải “đi ủng”. “mang thai” đồng nghĩa với
“chửa hoang”, “ễnh ra” và người ta có thể tìm mọi cách để nạo, phá thai càng nhanh càng tốt, kể cả phải uống thuốc độc. Giây phút mà người đàn bà làm cái thiên chức mà trời trao tặng cũng đƣợc miêu tả rất trần trụi: “Dạng háng ra để tôi xem nó mở chưa?... [4, tr.11], “lát sau có tiếng thở dồn dập, tiếng cào cấu xuống chiếu. Người đàn bà giường bên đang oằn mình lên, răng nghiến ken két, có vẻ như bà ta không muốn ai biết mình lên cơn đau dữ dội… Có lúc bà ta chống cả hai tay xuống chiếu, nâng hẳn người lên. Rồi một khối đỏ rực tách khỏi cơ thể bà ta. Nó dần dần trôi ra trong khi bà ta gần như kiệt sức, răng nghiến chặt vào vành môi khô nứt. Bà ta hằn học nhìn chiếc bọc lùng nhùng…”[4, tr.17]. Tất cả cứ như những thước phim quay chậm bằng chính ngôn ngữ mới của thời hiện đại.
Trong tiểu thuyết Lão Khổ, Để miêu tả sự ô hợp, láo nháo của đời sống, nhà văn để nhân vật của mình nói bằng ngôn ngữ của dân đen nơi làng quê, chợ búa. Chúng ta bắt gặp rất nhiều những khẩu ngữ gay gắt, những câu chửi thề, chửi tục không đƣợc cách điệu, gọt dũa mà trần trụi xuất hiện trong tác phẩm kiểu nhƣ “Mẹ kiếp! Đã thế ông đếch thèm sống nữa” [2, tr.7]; “Đã thế ông đéo chết nữa” [2, tr.16]; “Rõ mặt ra tử tế! Chó lắt mẹ mày chứ cả ổ cả ê
nhà mày kiệt lõ đít, có bao giờ lại thảo lảo thế” [2, tr.95]; “mà sao ông Năm nói dài thế, muốn vãi đái ra cả quần” [2, tr.82]; “Đ.mẹ thằng Khổ ăn gan uống máu người. Bố của mày. Hãy chờ ngày tao trở lại con ạ.” [2, tr.201].
Hiền lành như bà Khổ mà cũng có lúc tức tưởi chửỉ toáng lên: “Cái hồi sửa sai đã bảo đái vảy vào, quan với tước cho thêm nặng đũng”, “Cha sư bố nó chứ đời! Những thằng Ngô và con đĩ thì mũ áo xênh xang. Cha bố nó chứ đời…”
[2, tr.36]. Lão khổ cũng có lúc ngang tàng: “Mẹ kiếp! lão nghĩ - kiếp người thật chẳng sung sướng gì. Chết thì cũng phải đái một bữa cho đàng hoàng. Và lão vạch quần giữa trời đất [2, tr.245].
Đến Đi tìm nhân vật, ngôn ngữ của bọn ma cô, bọn anh chị thì tai quái, lọc lõi: “Tao không nghe hôm kia có thằng bé đánh giày nào bị chọc tiết”
[tr.54]. Còn đây là lời của mụ Cúc tú bà “Chị không thể nhớ có bao nhiêu thằng chết đi sống lại trên bụng chị. Mỗi thằng một cách và chị tởm chúng nó hơn cả cứt” [tr.48]. Một ma cô dắt gái cho người nước ngoài đã chửi thằng bé Thƣợng sau khi nó làm hỏng việc của mụ nhƣ sau: “đồ nhà quê ngu như chó, nghèo thâm dái vẫn sĩ, cho nó “đánh” vào đít thì đã chết được chắc, dù sao cũng là chim tây chứ có phải buồi thằng đánh dậm đâu…” “Giờ đây vàng bà đeo cả quanh bướm, có muốn tận mắt thì bà mày cho xem”.
Những câu văn ngắn, khô và cứng đƣợc tác giả dùng để miêu tả thân thể hay những pha làm tình, bạo dục có vẻ rất nhơ ngớp, trần truồng. Chẳng hạn nhƣ đoạn miêu tả nhân vật “tôi” cƣỡng bức cô gái dở hơi một cách đầy bản năng và thú tính:
“Tôi không có thời gian để dằn vặt mình lâu bởi cô gái đã nguyên vẹn là một vật dâng tặng ở cái tư thế mà tôi chỉ việc nhảy chồm lên như con thú. Tôi nhìn cô như tên cướp nhìn con mồi và chỉ có thể gọi hành động của tôi bằng chính cái việc tôi từng làm thế với con chim bồ câu đã quay vàng. Thoạt đầu cả tôi cũng bị tan ra từng mảnh trong một cơn sóng thần. Phải khó khăn lắm cô gái mới ngoi lên được giữa những đợt sấm sét, giọng cô lạc đi:
- Anh hiếp tôi à?
Khi tôi dừng lại, hoàn toàn chỉ là một khối bọt kết thành, thì ý nghĩa đầu tiên khiến tôi lo sợ là cô gái có thể đã chết. Tiếng thở của cô rất yếu, mặt cô trắng bệch cùng với những giọt máu loang lổ trên đệm ghim chặt tôi vào hiện thực” [3,tr. 33]. Rồi đoạn miêu tả cảnh ả gái điếm hãm hiếp một chàng trai 17 tuổi để trả thù đời:
“Tao ớn bọn dê già quá rồi. Tao chỉ thích loại lún phún lông như mày.
Sướng không con?; “Tôi lẩy bẩy chui vào. Tay tôi sờ soạng trên lớp vải ẩm ướt và tưởng như khoắng phải vũng bùn thì cũng đúng lúc ả vồ lấy kéo tôi ngã sấp xuống, bóc như bóc khoai. Không cho tôi kịp định thần, ả dần tôi một mẻ tơi bời, miệng thở phì phì, nước bọt bắn tứ tung, hơi thở thối hoắc…”
[3, tr.72]. Thậm chí sự hiến thân còn đƣợc đi “rao bán” nhƣ một thứ “quà biếu trinh tiết” của một cô bé muốn đƣợc “hoá thân thành đàn bà” rất kiêu hãnh và ngang ngƣợc: “Em cởi hết quần áo và kiêu hãnh về thân thể mình.
Em vênh váo đi lại, cốt để đánh thức con thú nhục nhục trong người ông ta…
Em chỉ cảm thấy nhói đau ở đâu đó và tất cả nhẹ nhàng như một cuộc trút bỏ xiêm y, không giống tí gì với hình dung của em trong những giấc mơ biến thành đàn bà” [4]. Còn đây là “phiên giao dịch” của một ả làm tiền với một khách hàng: - “Ôi ông anh, có phải con cá mớ rau đâu mà mặc cả riết róng thế. Ông anh dùng ở chỗ khác bao nhiêu thì cho em xin bấy nhiêu. Giá chung cả thôi mà. Nhưng riêng em thì thời gian không hạn chế. Suốt đêm nhẩn nha cũng được, tàu nhanh lướt ván cũng được, ở đây hay về chỗ ông anh cũng được, nằm ngửa, nằm sấp, nằm nghiêng, ngồi xổm, chổng mông, ghếch chân kiểu chó đái, trăn gió cuốn mồi, thằn lằn giãy chết, nhái ôm măng, khỉ cõng con hay đại bàng cắp thỏ như cách của người Nhật… em cũng chiều hết.
Kiểu chó, kiểu rắn… Ô-kê. Kem mút, gặm ngô non, thổi kèn, bật bông, xóc đĩa… em biết đủ cả…
- Dài dòng ngứa hết cả buồi. Nói nhanh không đi luôn đây.
- Cho em tờ cụ xanh có được không?
- Hàng bãi mà đòi cao thế, ba que, ưng thì bập luôn.”… [5, tr.48-49]
Việc thể hiện cái xấu, cái dung tục, cái ác bằng ngôn ngữ bạo liệt đã đem lại hiệu quả nghệ thuật cho tiểu thuyết Tạ Duy Anh, tuy nhiên có những chỗ “sống sượng” còn vênh so với hiện thực đời thường.