một số đặc điểm của tiểu thuyết amy tan

Nghiên cứu về nữ sĩ Mỹ gốc Hoa Amy Tan, chúng tôi có mục đích giới thiệu với bạn đọc, những người yêu văn chương một gương mặt trẻ, người làm nên một hiện tượng trong nền văn học đương đ

B Ộ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

NGUY ỄN THỊ HỒNG VÂN

LU ẬN VĂN THẠC SĨ VĂN HỌC

C ỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM

Độc lập-Tự do-Hạnh phúc

-

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi

Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kì công trình nào khác

TP H ồ Chí Minh, ngày tháng năm 2003

Tác giả luận văn

L ỜI CẢM ƠN

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến P.G.S LƯƠNG DUY TRƯNG, người hướng dẫn khoa học, đã giúp đỡ tôi rất nhiều trong quá trình thực hiện luận văn

Xin chân thành cảm ơn:

• Các giáo sư đã nhiệt tình giảng dạy;

• Ban Giám hiệu, Phòng Công nghệ Giáo dục và sau Đại học, Ban Chủ nhiệm khoa Ngữ Văn Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh;

• Chi nhánh Nhà xuất bản Giáo dục Thành phố Hồ Chí Minh

Cùng gia đình và bạn bè

Đã động viện, tạo điều kiện giúp đỡ tôi hoàn thành công trình này

Nguy ễn Thị Hồng Vân

PH ẦN MỞ ĐẦU

1.Đối tượng và phạm vi nghiên cứu:

1.1.Gi ới thuyết về tên đề tài

Amy Tan là một nhà văn trẻ và là một hiện tượng trong nền văn học đương đại

Mỹ Trong phạm vi đề tài chúng tôi chỉ bước đầu tìm hiểu những đặc điểm nổi bật trong sáng tác đã làm nên tên tuổi của Amy Tan Luận văn cũng có một phần không

nhỏ giới thiệu tiểu sử và văn nghiệp của Amy Tan, cũng như điểm qua một vài nét chính về dòng văn học Mỹ gốc Á để qua đó có thể xác định vị trí của Amy Tan trong dòng văn học này và trong bối cảnh chung của văn học Mỹ

Trên cơ sở đó, chúng tôi chọn tên đề tài là Bước đầu tìm hiểu một số đặc điểm

ti ểu thuyết của Amy Tan

1.2 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu:

Đối tượng nghiên cứu của luận văn chủ yếu là những tiểu thuyết của Amy Tan,

cụ thể là các tác phẩm: Phúc lạc hội ( The Joy Luck Club-1989), Phu nhân Táo Quân

(The Ki tchen God Wife 1991), Trăm miền ẩn thức (The Hundred Secret Senses- 1995)

và Con gái th ầy lang (The Bonesetter's Daughter - 2001)

Phạm vi nghiên cứu gồm các vấn đề: -Cuộc đời và sự nghiệp của Amy Tan trong dòng văn học đương đại Mỹ -Những hệ đề tài chính trong tác phẩm của nhà văn -

Một số thủ pháp nghệ thuật của Amy Tan

1.3.Gi ới hạn của đề tài:

Đề tài giới hạn trong nghiên cứu về các tiểu thuyết (fiction), loại trừ sách dành cho trẻ em và những bài viết về các vấn đề ngôn ngữ, xã hội khác (non fiction) của nhà văn Chúng tôi cũng không nghiên cứu các vấn đề về ngôn ngữ đặt ra trong tác

phẩm do những hạn chế của mình khó có thể thực hiện những đối chiếu so sánh về ngôn ngữ

Việc khái quát hoa đặc điểm nổi bật về mặt nội dung và nghệ thuật trong sáng tác của Amy Tan-với người viết- có thể coi là một tham vọng lớn mà với khả năng

hạn chế về nhiều mặt chúng tôi cảm thấy khó mà đạt tới được Do đó, chúng tôi chỉ cố

gắng để từ những khảo sát thực tế trong bốn tiểu thuyết trên tìm ra một số đặc điểm

nổi bật

1.4.N ội dung và bố cục của luận văn

Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn chia làm 3 chương:

Chương một: Amy Tan và dòng văn học Mỹ gốc Á

Chương hai: Một số chủ đề trong sáng tác của Amy Tan

Chương ba: Tim hiểu một số thủ pháp nghệ thuật trong tiểu thuyết của Amy Tan

của những nhà văn "thiểu số" Vậy, điều gì đã làm nên những thay đổi này? Có thể nói, đó là sự xuất hiện nổi bật của các nhà văn da màu, đặc biệt là những nhà văn nữ Năm 1995, Tony Moưison là nhà văn Mỹ, da đen đầu tiên đoạt giải Nobel về văn chương Nhưng trước đó khá lâu từ những thập niên 70, 80 văn chương Mỹ nở rộ đầy sinh lực với những sáng tác của các nhà văn, nhà thơ da đen như Alice Walker, Maya Angelou; những nhà văn gốc Mỹ Latin như các nhà văn được giải Pulitzer Oscar Hijuelos, Rudolfo Anaya v.v

Vào giữa thập niên 70, Maxine Hông Kingston với The Woman Warrior (Nữ

chi ến binh) đã là nhà văn Mỹ gốc Á đầu tiên đặt một cột mốc cho dòng văn học này,

và nối tiếp con đường của bà là Amy Tan với The Joy Luck Club (Phúc lạc hội, 1988)

Các tác phẩm trên gây nên một tiếng vang lớn vượt ra khỏi cộng đồng người Hoa ở

Mỹ thậm chí vượt khỏi biên giới nước Mỹ, nổi tiếng trên thế giới, buộc độc giả và

giới nghiên cứu phải nhìn lại những tác phẩm của những nhà văn Mỹ gốc Á Có thể nói Amy Tan với các tác phẩm tiếp theo của bà The Kitchen God's Wife (Phu nhân

Táo Quân, 1991), The Hundred Secret Senses (Tr ăm miền ẩn thức, 1995), The Bonesetter's Daughter (Con gái th ầy lang, 2001), cùng những sáng tác cho thiếu nhi The Moon Lady (H ằng Nga) và The Chinese Sỉamese Cát (Con mèo xiêm Trung

Qu ốc) trong vòng hơn một thập kỉ qua đã làm nên một hiện tượng trong văn học Mỹ

Các nhà phê bình văn học đương đại đã thống nhất với nhau trong nhận định là cùng

với Maxine Hong Kingston, Amy Tan đã khai phá một con đường mới mở ra những giá trị nghệ thuật và nhân bản sâu sắc trong nền văn học đương đại đa chủng tộc ở

Mỹ

Các sáng tác của Amy Tan đặt ra những vấn đề bức xúc về văn hoa trong một xã

hội đa văn hoa (multi-cultural), đa chủng tộc; những vấn đề xung quanh quá trình hội

nhập và giữ gìn bản sắc văn hoa nổi cộm không chỉ trong cộng đồng những người

nhập CƯ gốc Á ở Mỹ mà còn là một tiến trình vận động chung trong xã hội hiện đại Các tác phẩm chính Phúc lạc hội, Phu nhân Táo Quân, Trăm miền ẩn thức, Con gái

th ầy lang đã được Nhà xuất bản Văn nghệ Tp Hồ Chí Minh ấn hành và được một bộ

phận độc giả Việt Nam đón nhận, hưởng ứng

Nghiên cứu về nữ sĩ Mỹ gốc Hoa Amy Tan, chúng tôi có mục đích giới thiệu với

bạn đọc, những người yêu văn chương một gương mặt trẻ, người làm nên một hiện tượng trong nền văn học đương đại Mỹ, người không chỉ là nhà văn ăn khách nhất mà còn đặt ra nhiều vấn đề mới mẻ thu hút sự quan tâm của giới nghiên cứu phê bình văn

học trong và ngoài nước

Một trong những yêu cầu của việc giới thiệu này là những sáng tác của Amy Tan

tập trung phản ánh những vấn đề của người nhập cư gốc Á trong đó có người Việt Nam, một cộng đồng chiếm 2.9% dân số Mỹ Nhưng những vấn đề đặt ra trong các sáng tác của Amy Tan có phạm vi lớn hơn Như chính bà đã trả lời phỏng vấn cho tờ

Time, bà không chỉ là một nhà văn người Mỹ gốc Hoa nói lên những bức xúc của

những người nhập cư gốc Hoa, mà cái chính bà là nhà văn của mọi người, trong tác

phẩm của mình bà đã nói lên những vấn đề của con người, nỗi buồn nhân thế, những

hi vọng và suy tư của con người hiện đại

Chúng tôi cho rằng nghiên cứu những nét đặc sắc trong tiểu thuyết của Amy Tan cũng là một cách lí giải hiện tượng Amy Tan như là một bước đột phá trong văn chương hiện đại Mỹ Luận văn cũng muốn góp một phần nhỏ vào việc nghiên cứu

hiện tượng giao thoa văn hoa trong các trào lưu văn học hiện đại

3.L ịch sử vấn đề

3.1 Ở Mỹ

Amy Tan là nhà văn đương đại, ngay từ tác phẩm đầu tiên đã gây xôn xao dư

luận Vì thế, có không ít những bài viết, những công trình nghiên cứu, những luận văn cao học và luận án tiến sĩ về bà Những công trình nghiên cứu này chủ yếu đề cập

những vấn đề như bản sắc văn hoa của những người nhập cư, quá trình hội nhập hoặc tách biệt, mâu thuẫn giữa các thế hệ người nhập cư ở Mỹ Rải rác đây đó trong các bài phê bình về tác giả, tác phẩm, một số nhà nghiên cứu có đưa ra vài ý kiến nhận xét

ngắn gọn về nét này hay nét khác trong đặc điểm tiểu thuyết của Amy Tan

Malini Johar Schueller có một bài nghiên cứu về lí thuyết chủng tộc trong tiểu thuyết Tripmaster Monkey của Maxime Hông Kingston và Phúc lạc hội của Amy Tan,

trong đó tác giả phân biệt những sáng tác của phụ nữ da màu với phụ nữ da trắng và qua đó nhấn mạnh giá trị nhân văn sâu sắc của những sáng tác của phụ nữ da màu trong một xã hội mà người phụ nữ, đặc biệt là phụ nữ da màu vẫn bị phân biệt đối xử

dù dưới hình thức này hay hình thức khác Malini Johar Schueller khẳng định, trong hai tác phẩm trên cả Amy Tan và Kingston đều khẳng định và biểu dương bản sắc của người Mỹ gốc Hoa

Trong bài "S ự khác biệt giữa các thế hệ và những người lưu vong trong Phúc

L ạc hội" ( Critique Voi 34, số 3, 1993), Walter Shear đã so sánh cấu trúc tác phẩm

này với các tác phẩm Winesburg, Ohio của Sherwood Anderson, Trong thời đại chúng

ta c ủa Hemingway, Không thể chế ngự của AVilliam Faulkner, những cuốn truyện có

cấu trúc nhiều chiều với những mẩu tự sự cá nhân thể hiện dưới nhiều góc độ, như

một sự kết hợp hữu cơ xảy ra đồng thời, góp phần kịch hoa bức tranh toàn cảnh của

một thời kì quá độ quan trọng đối với các giá trị văn hoa Shear nhận xét: "Phúc lạc

h ội thành công trong việc bộc lộ, không chỉ những tấn bi kịch tinh thần của các cá

nhân trong một tiến trình lịch sử mà còn nêu lên những nỗi thống khổ cùng cực của

một lối sống bị tấn công trong giai đoạn khủng hoảng ương quá trình lột xác để thay đổi Mỗi câu chuyện của mỗi nhân vật đều chuyển tải nỗi kinh hoàng có ý thức của

một cá nhân dễ bị thương tổn đã bị chà đạp đến mức bị làm cho tan rã trong sự cọ xát

về mặt văn hoa; và mặc dầu vậy, cũng giống như những tác phẩm của những nhà văn

Mỹ gốc Hoa khác, tiểu thuyết này diễn đạt thành công "nỗi bức xúc muốn nhìn lại một quá khứ đau thương"

Tác phẩm của Amy Tan như một bức tranh ba chiều được các nhà phân tích soi chiếu từ nhiều góc độ khác nhau Bàn về mối quan hệ giữa mẹ và con gái trong cuốn

tiểu thuyết đầu tay của Amy Tan, Marina Heung đã đối chiếu so sánh tác phẩm này

với những tác phẩm của những nhà văn khác có cùng một chủ đề về quan hệ giữa mẹ

và con gái trong các tiểu thuyết Con gái của Nisei, Obasan, Nữ chiến binh và Gạch

n ối Mỗi một tác phẩm trên đây đều dự báo việc người con gái phải đấu tranh như thế

nào để đi đến chỗ khẳng định mình thông qua mối quan hệ hai mặt với người mẹ đã

đẻ ra mình Marina Heung nhận xét: "Trong Phúc lạc hội, bản sắc cá nhân của các

thành viên trong gia đình quyện vào nhau trong một sự hoán chuyển có tính tập

hợp,thông qua việc đặt kề bên nhau những giọng điệu, câu chuyện và các motif Ba

thế hệ phụ nữ trong gia đình liên quan đến nhau trong một mạng rộng Tuy vậy, với

những người phụ nữ, một sự giáo dưỡng thực sự không chỉ bắt nguồn từ những yếu tố sinh học hoặc những sợi dây liên kết giữa các thế hệ; thực ra nó là một hành động bộc

lộ lòng trung thành được lựa chọn một cách có ý thức"

Còn có thể kể ra những bài nghiên cứu của Benxu nhan đề :"KÍ ức và bản sắc dân tộc", Stephen Souris với "Chỉ có hai kiểu con gái trong Phúc lạc hội", Wendy Ho

với "Những người mẹ mang lông chim thiên nga và các cô gái uống Coca-Cola"

Hầu hết những nghiên cứu này tập trung vào những vấn đề phản ánh trong các sáng tác của Amy Tan

Nhìn chung những nhận định về Amy Tan tương đối thống nhất: Cùng với Maxime Hông Kingston, Amy Tan là cánh chim đầu đàn của dòng văn học Mỹ gốc Á, góp phần làm cho các sáng tác của những nhà văn Mỹ gốc Hoa vượt khỏi cộng đồng thiểu số ở San Fransico, được biết đến trên phạm vi toàn thế giới Giới phê bình chú ý đến sự pha trộn tuyệt vời giữa chất phương Đông và phương Tây trong các tác phẩm

của bà Có những ý kiến khác nhau về từng tác phẩm cụ thể Chẳng hạn nhiều người cho rằng Phúc lạc hội là một tuyệt tác và là đỉnh cao trong sáng tác của Amy Tan Trong khi đó thì có những ý kiến dù vẫn thừa nhận những giá trị nổi bật của Phúc lạc

h ội lại cho rằng Trăm miền ẩn thức là một thể nghiêm độc đáo của bà, hoặc, Con gái

th ầy lang kết tinh những đặc điểm nổi bật về tiểu thuyết và là một tác phẩm kinh điển

trong nghệ thuật tiểu thuyết

Về mặt nghệ thuật, các ý kiến nghiên cứu thừa nhận tiểu thuyết của Amy Tan có nhiều đặc điểm nổi bật Amy Tan đã kế thừa thành quả của những nhà văn đi trước như Alice Munro, Eudora Welty, Flanrery O'Connor, Amy Hempel, Mary Robeson, John Garner và đặc biệt là Louise Erdrich Có thể nói, Amy Tan làm chủ được nghệ thuật cấu trúc đa cảnh huống, đa giọng điệu, đa góc độ, và là một sự kết hợp tuyệt vời

giữa nghệ thuật tiểu thuyết phương Đông và phương Tây Cheng Lok Chua, ở đại học Fresno nhấn mạnh, Amy Tan là một nghệ sĩ trong nghệ thuật xâu chuỗi các dòng tự

sự, một gạch nối giữa tiểu thuyết cổ điển Trung Quốc đặc biệt là Hồng lâu mộng của

Tào Tuyết cần với tiểu thuyết hiện đại phương Tây

Nghệ thuật kể chuyện của Amy Tan là một vấn đề được hầu hết các nhà nghiên

cứu phê bình nhất trí công nhận Bà được ca ngợi là một người kể chuyện (story teller) tài năng, cùng với Maxime Hông Kingston khai phá và làm nổi danh một thể loại gọi

là phong cách tự sự trò chuyện (talk-story narrative style) mới mẻ

The Bonesetter's Daughter đã được dịch ra tiếng Việt do Nhà xuất bản Văn nghệ Tp

Hồ Chí Minh ấn hành Các tác phẩm trên cũng gây được dư luận trong đời sống văn

học Nhiều tờ báo đã đăng tải những bài báo, giới thiệu về ba cuốn sách trên và cuốn Con gái thầy lang được xếp thứ ba trong danh sách mười cuốn sách bán chạy nhất của

Fahasa (theo báo Th ể thao văn hóa số ra ngày 21-6-2002)

Theo chỗ chúng tôi được biết đây là luận văn đầu tiên nghiên cứu về các sáng tác

của Amy Tan ở Việt Nam, và đây chính là một trong những khó khăn lớn nhất của chúng tôi trong việc giới thiệu và nghiên cứu về nhà văn trẻ của dòng văn học Mỹ đương đại này

4.Phương pháp nghiên cứu

Xuất phát từ đối tượng, mục đích và yêu cầu nghiên cứu đặt ra cho luận văn, chúng tôi sử dụng các phương pháp sau:

4.1.Ti ếp cận hệ thống và so sánh

• Phân tích ý nghĩa của các thủ pháp nghệ thuật trong mối quan hệ với đề tài, chủ

đề, tính cách nhân vật, quan niệm sáng tác, hiện thực xã hội được phản ánh trong tác

phẩm Chú ý đến sự chi phối của loại thể (tiểu thuyết) và những đổi mới cách tân của tác giả

• Xét mối quan hệ qua lại biện chứng giữa nghệ thuật tiểu thuyết của Amy Tan

với những vấn đề thời đại mà tác phẩm đặt ra

• Nghiên cứu tác giả Amy Tan trong mối tương quan với các tác giả khác trong dòng văn học Mỹ góc Á

• So sánh các sáng tác của Amy Tan với sáng tác của Maxime Hông Kingston, người cùng thời và là một trong những nhà văn hàng đầu của dòng văn học Mỹ gốc Á

• Đặt những đổi mới của Amy Tan trong mối quan hệ với những đổi mới của nghệ thuật tiểu thuyết nói chung (chủ yếu dựa vào những các ý kiến phát biểu về vấn

đề này của những nhà văn, nhà phê bình hiện đại.)

4.2 Phương pháp tiếp cận lịch sử văn hoá:

• Xét sáng tác của nhà văn trong bối cảnh lịch sử xã hội cụ thể của xã hội Mỹ nói chung và trong cộng đồng những người nhập cư châu Á ở California nói riêng

• Kết hợp với những quan điểm về xã hội học, phụ nữ học, dân tộc học đương đại

• Vận dụng hướng tiếp cận nhân học văn hoa (cultural anthropology )

5.M ục tiêu nghiên cứu và những đóng góp của luận văn

Thực hiện đề tài Những đặc điểm tiểu thuyết của Amy Tan người viết hi vọng:

- Khám phá - ở một mức độ nhất định- một số nội dung phản ánh trong những tác phẩm của Amy Tan

- Tìm hiểu những thủ pháp nghệ thuật trong tiểu thuyết của bà để có thể thấy được sự kết hợp hài hoa giữa phương Đông và phương Tây ở một nhà văn hiện đại

Mỹ

Đề tài sẽ góp một phần nhỏ vào việc giới thiệu gương mặt một nhà văn trẻ vốn là

một hiện tượng trong nền văn học đương đại Mỹ-một công việc mà giới học giả, người nghiên cứu, giảng dạy văn học nước ngoài và công chúng yêu văn học đang quan tâm

PH ẦN NỘI DUNG CHƯƠNG 1: AMY TAN VÀ DÒNG VĂN HỌC MỸ GỐC Á

1 1.Văn học Mỹ gốc Á

1.1 Nước Mỹ vốn được gọi là "melting pot" nay được gọi bằng một cái tên mang tính chất cải cách về chính trị hơn "melting salad" Tên gọi mới đã nói lên những thay đổi sâu sắc về xã hội học và dân tộc học ở Mỹ Như vậy, ương những thập niên 70, 80

việc tìm về với nền văn hoa cội nguồn đã và đang là vấn đề được đặt ra hàng đầu trong xã hội và đặc biệt trong vãn học Mỹ

Năm 1982, trong một cuốn khảo luận được dư luận đánh giá cao, Asian

American Literature: An Introduction to the Writings and Social Context - Văn học

M ỹ gốc Á: Giới thiệu các tác phẩm và hoàn cảnh sáng tác, Elaine Kim giới thiệu một

cách khá đầy đủ những tác giả và tác phẩm của những nhà văn Mỹ gốc Á Trong công trình nghiên cứu của mình, Kim định nghĩa văn học Mỹ gốc Á là những sáng tạo nghệ thuật viết bằng tiếng Anh của những người Mỹ gốc Trung Hoa, Nhật Bản, Hàn Quốc,

và Philipin Mặc dù định nghĩa này đã có phần lỗi thời vì hiện nay nhiều người có nguồn gốc từ Việt Nam, Campuchia, Ấn Độ, Pakistan và các nước châu Á khác sang định cư ở Mỹ và cũng viết về những trải nghiệm của bản thân và dân tộc mình, phần

cơ bản trong định nghĩa của Kim cho đến nay vẫn còn đúng Văn học Mỹ gốc Á là

những sáng tạo nghệ thuật của những nhà văn gốc Mỹ gốc Á diễn tả những trải nghiệm của bản thân và cuộc sống qua lăng kính người Mỹ và cội nguồn văn hoá dân

tộc [36, 13]

Giống như văn học Mỹ gốc Phi, các tác phẩm kịch, thơ và tiểu thuyết của những nhà văn Mỹ gốc Á cũng ra đời trong bối cảnh người Mỹ gốc Phi và gốc Á bị phân biệt đối xử dưới nhiều hình thức, một cách vừa che đậy, vừa công khai, cùng với những hệ

luận, thành kiến về chủng tộc Hơn nữa, đối với hầu hết những nhà văn gốc Á, tổ quốc

và nền văn hoa cội nguồn, là một cái gì cổ kính, bí ẩn, nhưng đầy sức sống và trọn

vẹn, không chỉ đối với cuộc sống của họ mà còn với các thế hệ con cháu mai sau

Những trải nghiệm của các thế hệ người nhập cư đề cập đến trong những sáng tác của người Mỹ gốc Á đã dẫn đến những câu hỏi lớn xunh quanh cuộc sống của những

người tha hương Đó cũng chính là những khám phá về những vấn đề nổi cộm trong

một xã hội đa văn hoa, đa chủng tộc, đa ngôn ngữ, để khẳng định những yếu tố quyết định bản sắc văn hoa của họ

1.2 Lịch sử dòng văn học Mỹ gốc Á bắt đầu từ cuối thế kỉ XIX khi hàng vạn đàn ông trai tráng lìa bỏ gia đình nhà cửa ở Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc và Philipin

đi tìm kiếm vận may ở Mỹ, một đất nước được người dân Trung Quốc truyền tụng là Kim San-Núi Vàng Háo hức mong chờ những cơ hội vàng và một sự giàu có chỉ sau

một đêm, lớp lớp thanh niên đến làm việc ở những mỏ vàng, bạc, hay những vùng đất hoang dã miền Tây đang xây dựng đường tàu Họ phấn đấu hết sức mình để kiếm tiền

và để đêm đêm lại mơ về những cô dâu qua ảnh ở quê nhà, người sẽ vượt đại dương mênh mông sang chung sống với họ suốt đời

Theo thống kê chính thức, người châu Á đầu tiên sang Mỹ là người Trung Quốc đến từ tỉnh Quảng Đông, mặc dù có tài liệu cho biết có một số thủy thủ người Hoa

dừng chân một thời gian ngắn ở Baltimore vào cuối thế kỉ XVIII Có lẽ vì là những người đầu tiên sang Mỹ, người Hoa hình thành một nhóm định cư gốc Á lớn nhất, đồng thời cũng là những người châu Á đầu tiên chịu đựng sự phân biệt đối xử khi đạo

luật bài Hoa Kiều được Quốc hội Mỹ thông qua vào năm 1882, ngăn cản một phần lớn

cư dân Trung Quốc nhập cư vào Mỹ Ngoại lệ chỉ dành cho các thương gia, nhà ngoại giao, giáo viên và sinh viên Khi đạo luật này hết tác dụng nó lại được hồi sinh vào

thập kỉ tiếp theo Những đạo luật tương tự được thông qua vào những năm 1902 và

1904, làm cho việc bài người Hoa trở nên phổ biến Người Hoa sống ở Mỹ không chỉ

bị từ chối cấp quyền công dân mà còn bị áp bức, bị công khai bôi nhọ trên báo chí,

diễn đàn, bị sỉ nhục nơi công cộng, bị tấn công, đánh đập và thậm chí còn bị giết Mãi đến năm 1943, đạo luật này mới chính thức chấm dứt sau khi Tu chính án Magnuson được thông qua, cho phép 105 người Hoa được phép vào Mỹ hàng năm và được cấp quyền công dân sau một khoảng thời gian nhất định Thế hệ người Hoa đầu tiên được

phản ánh trong tác phẩm của Amy Tan đại diện cho nhóm người Hoa giai đoạn này đặc biệt là những người phụ nữ bị từ chối không được vào Mỹ một thời gian-họ chỉ đặt chân lên được đất Mỹ nhiều năm sau khi chiến tranh đã kết thúc [47, 6]

Không có gì đáng ngạc nhiên khi những người nhập cư châu Á - với mái tóc đen

thẳng đuột, nước da vàng và nói một thứ tiếng hoàn toàn không có liên quan gì với hệ ngôn ngữ An-Au, trông lạ lùng, thậm chí kì cục với hầu hết những người Mỹ gốc Âu

Kết quả là, một số đặc tính châu Á đã trở thành một hằng số bất biến để giễu nhại trên

những phương tiện giải trí và trong văn chương Người châu Á trỏ thành những hình

nộm ngớ ngẩn, là đối tượng để người ta công khai châm biếm, đùa cợt Đó là những

kẻ lúc nào cũng run rẩy sợ hãi, gần như không được coi là đồng loại với người da

trắng Một trong những lí do của hiện tượng này chính là vì phản ứng của một số đông người Mỹ da trắng hoảng sợ trước con số nhân công người Hoa ngày càng gia tăng và nguy cơ mất việc làm của mình, bởi vì người Hoa là những người làm công lí tưởng,

sẵn lòng làm những công việc nặng nhọc để nhận một đồng lương rẻ mạt, và bao giờ cũng nhẫn nại trước thái độ thù địch và chế giễu

Trong nhiều thập kỉ, Charlie Chan, Fu Manchu và Anna May Wong là những tác

giả châu Á duy nhất được một số nhỏ công chúng Mỹ biết đến Trong tác phẩm của mình, họ khắc hoa chân dung các nhân vật châu Á-những người có phần nào bí hiểm,

cần cù một cách khó tin, tiết kiệm, kiên nhẫn, khiêm tốn, bao giờ cũng kêu "À ra thế!" trước bất cứ một yêu cầu hoặc câu hỏi nào mà họ không hiểu Cũng có một số ít có chân dung khác hẳn, đó là những trí thức kiêu kì, khó gần, không dám đương đầu với

những vấn đề thực tại của cuộc sống, chỉ đắm chìm trong những hồi ức xa xưa về lịch

sử quang vinh của ông cha nơi cố quốc Và đó là những điều người Mỹ hiểu về những người gốc châu Á cho đến đầu thế kỉ XX

Mặc dù con số những người nhập cư gốc Á gia tăng nhanh chóng vào đầu thế kỉ

XX nhưng những sáng tác của họ cả trên lĩnh vực sân khấu, điện ảnh lẫn văn học, dù không phải là không được biết đến, khá hiếm hoi và không có giá trị lớn Người Mỹ

gốc Á là ai? Trước khi sang Mỹ họ là những người thuộc tầng lớp lao động nghèo

khổ, không có điều kiện được học hành, vì sinh kế mà phải rời bỏ quê cha đất tổ vốn đặc biệt có ý nghĩa trong cuộc sống của những người phương Đông ở Mỹ, họ làm

việc 20 tiếng một ngày, bảy ngày một tuần, tập trung hết sức lực để kiếm tiền nuôi bản thân và gia đình còn kẹt lại ở quê nhà Bị lãng quên hoàn toàn, chung sống trong cộng đồng những người da vàng, họ chỉ nói được vài câu tiếng Anh tối thiểu đủ để dùng trong công việc Lao động cực nhọc, nhận đồng lương rẻ mạt, ở trong những lều trại

mất vệ sinh ngay trong khu lao động, bị tước đoạt cơ hội học tập mở mang, và bị phân

biệt đối xử, cuộc sống của đại đa số những người nhập cư gốc Á chỉ là một sự tồn tại

bản năng, thiếu vắng niềm vui và tuyệt không có gì để kích thích trí tưởng tượng hay

cảm hứng sáng tạo Tuy nhiên, ngay từ những ngày đầu vẫn có những cố gắng tinh

thần dù chỉ dừng lại ở những trang nhật kí hay những lá thư chủ yếu được viết bằng

tiếng mẹ đẻ Những nỗ lực sáng tạo, nếu có, thể hiện ở những bài thơ haiku hoặc

tanka của người Nhật, một thể thơ xa lạ với tuyệt đại đa số độc giả ở Mỹ

Vào những năm đầu thế kỉ, trong một tuyển tập những sáng tác đương thời của nhà xuất bản D Lothrop, với mục đích cung cấp cho bạn đọc những hiểu biết chung

về lối sống và phong tục của các dân tộc khác nhau, có xuất hiện sáng tác của các tác

giả người Hoa và Nhật Thập niên 30, 40 xuất hiện những bản hồi kí, bút kí, tiểu sử tự thuật trong một cố gắng thực hiện chức năng nhân loại học-khi hướng về mục đích

giới thiệu với độc giả phương Tây những yếu tố thu hút, quyến rũ của cuộc sống ở Trung Quốc: trang phục truyền thống, ẩm thực, lễ hội, thể thao, phong tục và cung cách tế lễ thần linh, hoạt động giải trí và cuộc sống thường ngày Những bài viết này chia sẻ nhiều điểm chung và phạm vi phản ánh chỉ giới hạn trong tầng lớp quý tộc có nhiều đặc quyền đặc lợi, những người chẳng có gì chung với đám đông đang phải đổ

mồ hôi nước mắt kiếm vài đồng đôla trong những hầm mỏ, đường tàu ở Mỹ Những tác phẩm tự thuật và hồi kí mê hoặc độc giả gốc Âu với những miêu tả chi tiết về

những ngôi nhà cổ kính ở Trung Quốc Những ngôi nhà có che những chiếc rèm bằng

lụa quý, bài trí các món đồ cổ bằng ngọc thật, hoặc bằng một loại sứ đặc biệt không hề

có tì vết, những trang viên với những khu vườn có tới hàng trăm loài hoa lạ thi nhau khoe sắc và tung tăng chạy qua chạy lại nơi đây là những cô a hoàn nhí nhảnh, hạnh phúc, những người chỉ tồn tại để làm cho cuộc sống của chủ nhân thêm phần dễ chịu

và đầy lạc thú

Nổi bật hơn cả trong số tác giả người Hoa này là Lâm Ngữ Đường Với sự nghiệp hơn 40 năm viết văn, Lâm Ngữ Đường tuyên bố rằng mục đích cầm bút của ông là giải thích cho độc giả phương Tây biết về Trung Hoa và dân tộc Trung Hoa

Ông đạt được mục đích của mình đặc biệt qua tác phẩm My Country and My People

(Đất nước tôi, nhân dân tôi, 1935), một cuốn sách được tái bản đến 4 lần

Cũng giống như tác phẩm của Lâm Ngữ Đường, tác phẩm của Pardee Lowe mà tiêu biểu là Father and Glorious Descendant (Thế hệ cha anh và lớp hậu sinh khả úy, 1943) và Fifth Chinese Daughter (Con gái Hoa th ế hệ thứ 5, 1945 và 1950) cung cấp

cho đông đảo bạn đọc da trắng ở Mỹ trước thế chiến bức tranh về cuộc sống của người

Mỹ gốc Hoa vừa nhẹ nhàng vừa thú vị, dễ dàng được coi là chân thật vì nó phù hợp

với những giai thoại về Trung Quốc đã tồn tại trong ý niệm của đông đảo quần chúng

Mỹ Bởi vì Lowe đã tại ngũ trong quân đội Mỹ cho nên ông được đánh giá cao nhờ lòng yêu nước và nhờ thông điệp về sự thoa hiệp và đồng hoa mà ông truyền bá [41, 23]

Những cuốn sách thuộc loại này chỉ tập trung vào những người nhập cư có nguồn gốc cao sang Thế giới phản ánh của Lowe và Wong quen thuộc theo cách nghĩ

của người Mỹ về những buổi tiệc trà thượng lưu, nơi người ta dành một phần lớn thời gian để đàm đạo về thơ ca, vận luật hoặc hồi tưởng về những hoài niệm đẹp đẽ xa xưa

và rốt cục những cuốn sách ấy chỉ nằm trong những kệ sách trong thư viện bị thời gian

Lấy bối cảnh vào những năm sau khi đạo luật "Cô dâu thời chiến" năm 1945 ban hành, cho phép phụ nữ Trung Hoa nhập cư vào Mỹ, cuốn tiểu thuyết này mô tả, phân tích mâu thuẫn giữa thế hệ nhập cư đầu tiên vẫn còn mang nặng tư tưởng gia trưởng

và thế hệ con cháu của họ sinh ra ở Mỹ Một cuộc đối đầu mà Ruth Hsiao mô tả là có liên quan đến "những đứa con trai, con gái bị tổn thương tình cảm phải chiến đấu với

thế hệ cha anh để giành lại sự độc lập cho chính mình hoặc chiến đấu với cái truyền

thống đã trao cho họ cái quyền lực ấy "[31,32]

Tác phẩm của Chu là hạt giống đầu tiên cho một trào lưu văn học khai thác, mô

tả môi quan hệ hai chiều giữa cha và con trong cộng đong người Mỹ gốc Á Hsiao chỉ

ra rằng nhiều người đánh giá Chu là " sứ giả của cảm thức Mỹ- Á mới mẻ", [29, 47]

mặc dầu bà vẫn lên tiếng chỉ trích tiểu thuyết của Chu vì ngụ ý: cuối cùng thì chủ nghĩa gia trưởng là một cái gì không thể thay đổi được trong nền văn hoá song trùng (bicultural) của người Mỹ gốc Á và sẽ có một sự khai sinh ra một thời đại mới của chủ nghĩa gia trưởng Có một điều không thể phủ nhận là, trên thực tế, Chu là người tiên phong không chỉ trong công cuộc hoạt động của các nhà văn-chính trị trong các thập

kỉ sau mà còn có ý nghĩa mở đường rõ rệt cho những sáng tác của các nhà văn nữ nở

rộ trong thập niên 80, 90 thế kỉ XX

Hoạt động có ý nghĩa nhất trong thập niên 70 là hoạt động của một nhóm nhà văn trong chương trình Combined Asian Resources Project, gọi tắt là CARP, với mục đích là tuyển chọn những sáng tác từ buổi đầu tiên của những người nhập cư gốc Á

Kết quả là ba cuốn hợp tuyển có giá ừị ra đời: Asian Americcan Authors (Các tác giả

M ỹ gốc Áy 1972), Aiiieeeee! An Anthology of Asian-American Writers (Tuyên tập các nhà văn Mỹ gốc A, 1974) và Asian American Heritage: An Anthology of Prose and Poetry (Di s ản của người Mỹ gốc A: Tuyên tập thơ văn, 1974)

Mặc dù ba hợp tuyển này khiến cho văn học Mỹ gốc Á được biết đến nhiều hơn trong đời sống văn học, nhưng chuyển biến thực sự thì phải đợi đến năm 1976 với

bước đột phá của Maxime Hông Kingston với tác phẩm The Woman Warrior (Nữ

chi ến binh), một cuốn hồi ký hết sức hấp dẫn viết về sự trưởng thành của những thanh

niên gốc Hoa ở Mỹ Cuốn sách này gây xôn xao dư luận trong đời sống văn học ở Mỹ

và nhận được giải thưởng National Book Critics Circle Award cho thể loại nonfiction

năm 1976 Kingston đã dọn đường để những nhà văn ứẻ ở thập kỉ sau có thể chứng minh một cách hoàn toàn thuyết phục là ảnh hưởng của dòng văn học Mỹ gốc Á đã vang dội ra ngoài Chinatown hoặc Little Tokyo hoặc những vùng dân cư dành cho người Hàn Quốc, Philipin Tuy vậy, Kingston bị một sô nhà văn góc A khác phê phán

là đã cô gắng dựa vào những "điều thích thú quái gở mang tính nữ quyền" mà có được

tiếng tăm và tiền tài hoặc để sáng tác "ra một thứ nghệ thuật dễ dãi để chiều lòng bạn đọc da trắng theo quan điểm nhân chủng-văn hoa thời thượng" [40, 198] Những người dèm pha Kingston, dù quan điểm rất nhất quán và gay gắt, là một số ít các nhà văn nam giới gốc Á không vừa lòng về việc sách của các nhà văn nữ gốc Á bán chạy

và gây được dư luận rộng rãi hơn hẳn tác phẩm của họ

Kingston tiếp tục tiến bước trong thập niên 80 với China Men (Người Trung

Qu ốc, 1980), chiếm được một giải của American Book Award Chính trong thập kỉ

này, các nhà văn Mỹ gốc Á đã bước ra khỏi chỗ đứng khiêm tốn của mình nhờ những tác phẩm quan trọng và xuất sắc của họ Trong lãnh vực thơ ca, Cathy Song chiếm

giải Yale Series trong cuộc thi thơ tài năng trẻ với tập thơ Picture Bride (Cô dâu trong

ảnh, 1982), Garrett Hongo giật giải Lamont Poetry của Viện Hàn lâm thơ ca Hoa Kỳ

năm 1987, còn Li-Young Lee thì được mời đọc thơ trong chương trình National

Public Radio

Một thế hệ mới các nhà soạn kịch cũng xuất hiện trên sân khấu Mỹ: Vở kịch

Island (Đảo, 1985) của Genny Lim xuất hiện trên National Public Television, còn

David Henry Hwang mê hoặc công chúng ở Broadway và chiếm vài giải Tony Award

với vở kịch M Butterfly (Ngài Butterfly) năm 1988 Trong lĩnh vực tiểu thuyết Amy Tan trình làng Phúc l ạc hội năm 1989 và cuốn sách này đã làm được một điều ngoạn

mục: đưa tiểu thuyết của những nhà văn gốc Á vào dòng chảy chính của văn học Mỹ

Phúc l ạc hội có mặt trong danh sách tiểu thuyết bán chạy nhất cả nước trong suốt một

năm và được tuyển chọn vào hợp tuyển các cuốn truyện đặc sắc nhất (feature club selection) Vào cuối thập kỉ 80, nhiều nhà văn trong đó có David Mura, Jessica Hagedorn, Philip Kan Gotanda, Ping Chong, Gish Jen, và Cynthia Kadohata, cũng đã được biết đến cùng với tên tuổi của Kingston và Tan-trong những cuốn hợp tuyển văn

book-học hoặc danh sách những tác phẩm cần đọc của những khoa học về văn chương

Những năm gần đây tác phẩm của những nhà văn gốc Á đã chứng tỏ được sức hấp

dẫn của nó khi một số tác phẩm được dựng thành phim

1.2 Các nhà văn nữ gốc Hoa

Các nhà văn nữ gốc Hoa tỏ ra khá nổi bật so với các nhà văn nam giới Hai người đầu tiên được biết đến là hai chị em lai da trắng, Edith và Winnifred Eaton, con gái của một nghệ sĩ người Anh với một phụ nữ Trung Quốc Sinh ra ở Anh, hai chị em

đã sang Mỹ vào tuổi trưởng thành và viết văn với tư cách là công dân Mỹ Mặc dù mang nhiều đặc tính châu Au, hai chị em lây bút danh phương Đông; Edith là Sui Sin Far, còn Winnifred mang một cái tên giống như người Nhật, Onoto Watanna Edith đã quyết định tôn vinh di sản Trung Hoa dù lúc đó đạo luật chống lại người nhập cư gốc

Hoa vẫn còn tác dụng trong khi đó thì Winnifred hướng về đất nước của ngọn núi Phú

Sĩ Trước chiến tranh thế giới thứ hai, người Nhật được coi trọng ở Mỹ và Winnifred

"tuyên bố" mẹ của bà thuộc về một dòng họ danh giá lâu đời ở Nagasaki

Dưới bút danh Sui Sin Far, Edith viết văn để chống lại những thành kiến ác độc

về người Hoa Bà cố gắng khắc hoa chân dung người Hoa với một thiện chí rõ ràng

mà không chạy theo mốt thời thượng Những cuộc khảo sát đầy tinh thần châm biếm

của bà không chỉ giới hạn trong cuộc chiến đấu cho người Hoa mà còn đi xa hơn, tập trung vào những thành kiến giai cấp và giới tính hoặc tập trung vào những vấn đề về

lối sống mà bà quan tâm-với tư cách là những cá nhân thuộc về một nền văn hoá song trùng (bicultural) không thuộc hẳn về một nền văn hoa nhất định nào

Sự nghiệp của Winifred hoàn toàn khác với Edith Những cuốn "tiểu thuyết Phù Tang" của Onoto Watanna đẫm chất lãng mạn, có bối cảnh là các vùng đất ở Mỹ được Đông phương hoa, hết sức kì bí Các nhân vật nữ của xứ sở hoa anh đào này bí ẩn và quyến rũ, lại mong manh và gợi cảm Họ được những người đàn ông quyền lực, thường là người da trắng yêu thương, chăm sóc Khác với Edith, người dùng ngòi bút

của mình để phản kháng, Winnifred nương theo những thành kiến và giả thiết văn hoa

có sẵn Dễ hiểu là Onoto Watanna rất thành công, tác phẩm của bà được dịch ra vài

thứ tiếng châu Âu và được tái bản nhiều lần, thậm chí còn được chuyển thể để đưa lên sân khấu và chẳng bao lâu sau bà đã là một nhà soạn kịch thành công ở Hollyvvood

Việc người Nhật tấn công Trân Châu cảng đã làm tiêu tan cảm tình của công chúng đối với những gì thuộc về đất nước Mặt trời mọc, còn người Hoa được cảm thông vì họ là nạn nhân của phát xít Nhật Một số phụ nữ-mới nhập cư cũng có, sinh

ra ở Mỹ cũng có, sinh ra ở Trung Quốc nhưng lớn lên ở Mỹ cũng có-viết tiểu thuyết

hoặc những cuốn truyện tự thuật kể về sự xâm lược tàn bạo, dã man của Nhật, về sức

mạnh và sự dẻo dai của dân tộc Trung Hoa Như nhà nghiên cứu Amy Ling đã chỉ ra,

những tác phẩm về chiến tranh này hướng đến một mục đích rõ ràng: "chứng minh cho nước Mỹ, một cường quốc quân sự và kinh tế biết rằng Trung Quốc là một đồng minh hùng mạnh." [42, 34] Trong số những tác giả này có ba người con gái của Lâm

Ngữ Đường: Adet và Anor đã xây dựng được danh tiếng và Mei-mei, người trẻ nhất, được Mỹ hoa nhiều nhất cũng là người thành công nhất Bắt đầu nổi tiếng với thể loại

hồi ký là Han Suyin, Mai-mai Sze và Helena Kuo Mặc dù những sáng tác này nhận được sự chú ý của một nhóm bạn đọc-những người quan tâm đến hậu quả chiến tranh

đối với những người bạn Mỹ gốc Á- trên thực tế chỉ có cuốn Fifth Chinese Daughter

( Con gái người Hoa thế hệ thứ 5) của Snow Wong là có thể được coi là khá thành

công

Sau khi đạo luật kì thị người Hoa được bãi bỏ, con số những nhà văn nữ gốc Hoa tăng lên một cách đáng kể Tuy nhiên như Amy Ling và Elaine Kim cùng những người khác đã chỉ ra, mặc dù lượng các nhà văn có đông lên nhưng không có sự thay đổi về chất Trong một thời gian khá dài, các tác phẩm này tiếp tục lấy mục đích thỏa mãn thị hiếu của số đông độc giả da trắng làm trọng, thể hiện một sự kì thị lịch sự đối

với nền văn hoá Phương Đông và bộc lộ một nhiệt tình cao độ đối với việc hấp thụ lối

số đông độc giả, các chủ đề xoay quanh những va chạm về mặt văn hoá liên quan đến người lai giữa da trắng và da vàng, người Mỹ, người Hoa, người Anh, người da đỏ, và

bối cảnh thường xảy ra ở nhiều vùng đất khác nhau như ở Nepal hoặc Trung Quốc dưới chế độ cộng sản hoặc ở Hông Kong [35, 189] Còn Chuang Hua trong tác phẩm

thử nghiệm Crossings (Gạch nối, 1968) lại mô tả cuộc sống ở những đường biên giới

về văn hoa Nhân vật chính là một phụ nữ Trung Hoa lớn lên ở Anh và Mỹ, có một khoảng thời gian sống ở Pháp, đem lòng yêu một nhà báo người Au và cuộc tình éo le

của họ diễn ra trong bối cảnh cuộc chiến ở Triều Tiên với những sự kiện dẫn đến cuộc đối đầu giữa người Trung Hoa và người Mỹ Với cấu trúc chặt chẽ, truyền thống, cuốn

tiểu thuyết là tác phẩm tiên phong trong cách kể chuyện đa giọng điệu của Maxine Hông Kingston và Amy Tan Trong Crossings, thời gian nghệ thuật là thời gian gián

cách bởi lẽ dòng hồi tưởng, những yếu tố tự thuật, hồi ức về những giấc mơ và những cơn ác mộng, những màn độc thoại nội tâm tất cả những biện pháp nghệ thuật này là

một cái gì mà Amy Ling gọi là "những biểu hiện độc đáo trong bối cảnh gạch nối của người Mỹ gốcHoa"[43,45]

Như đã nói ở trên, Nữ chiến binh của Maxine Hông Kingston đã chiếm một vị trí

không thay thế được trong văn học Mỹ vào năm 1975 Tác phẩm của bà được gán cho nhiều danh hiệu khác nhau: chuyện kể-hồi ức, tự thuật, hồi kí, tiểu thuyết Kingston từ

chối cấu trúc chuyện kể một chiều theo truyền thống Tác phẩm của bà có được một

ưu thế hơn hẳn nhờ kết cấu đa thanh, đa điệu của nhiều thể loại, phong cách và như

vậy ở cả phương diện nội dung và nghệ thuật đều minh hoa cho những xung đột giữa các nền văn hoa lớn, phức tạp

Viết về những sáng tác của Kingston với tư cách là người mở đầu cho một truyền thông mới trong dòng văn học của những người góc A, Marlene Goldman

khẳng định " tiểu thuyết của Kingston thiết lập một hệ thống đa dạng cho phép tổ chức

lại những trải nghiệm của con người, trực tiếp liên quan đến việc ghi lại những dấu ấn đặc sắc của mỗi cá nhân." [27, 25] Bản thân Kingston cũng thừa nhận rằng, mặc dù

trong N ữ chiến binh những câu chuyện tự thuật của những người phụ nữ chủ yếu dựa

vào những kí ức văn hoa và những "huyền thoại cổ xưa" thì câu chuyện cũng vẫn mang "nhiều đặc điểm Mỹ hơn là Trung Quốc" vì các nhân vật của nó chính là người

Mỹ Thực vậy, chủ đề bao trùm lên các tác phẩm của Kingston là cố gắng lọc ra

những gì mang ý nghĩa nhị phân của một người Mỹ gốc Hoa, thông qua những khám phá của bản thân tác giả cũng là một người Mỹ gốc Hoa thế hệ thứ hai

1.3.Vài nét v ề cuộc đời và sự nghiệp của Amy Tan

Amy Tan sinh năm 1952 tại Oakland, trong một gia đình gốc Hoa Trong thế chiến thứ hai người cha-ông John Tan-làm việc cho Sở thông tin Hoa Kỳ và khi chiến tranh kết thúc ông rời Trung Hoa sang Mỹ Là một kĩ sư điện tử nhưng ông đã bỏ học

bổng ở Học viện kĩ thuật Massachusetts chuyển sang phụng sự Chúa với tư cách là

một mục sư đạo Tin Lành Người mẹ, bà Daisy Tan trước khi đến Mỹ đã nếm trải đủ mùi vị đắng cay, đau khổ của chế độ phong kiến Trung Hoa ở một mảnh đất tô giới

của nước ngoài Bậc song thân của Amy Tan đều là những người thông minh, có tài,

xuất thân từ những hoàn cảnh khá đặc biệt, tất cả những điều này chính là những nguồn tư liệu phong phú, quý báu cho văn nghiệp của Amy Tan

Vào lúc bà Daisy Tan đặt chân lên đất Mỹ thì bà đã trải qua một cuộc đời đầy

kịch tính và đau khổ Sinh ra trong một gia đình gia thế ở Thượng Hải, cha mất sớm,

từ bé bà đã theo mẹ sống tha hương trên một hòn đảo ngoài khơi Thượng Hải Mẹ của Daisy, quả phụ Trang Mai, bị ép phải làm lẽ một người đàn ông giàu có, kẻ đã cưỡng

hiếp bà để buộc bà phải lấy hắn, vì thế mà bà bị cả gia đình ruồng bỏ Trang Mai sinh cho người đàn ông này một đứa con trai Khi một trong những người vợ hợp thức của ông này cướp lấy đứa bé và tuyên bố là con của bà ta, Trang Mai chẳng còn cách lựa

chọn nào ngoài việc tìm đến cái chết bằng cách nuốt một lượng lớn thuốc phiện nhét vào trong một cái bánh trong dịp Tết nguyên đán Mới 9 tuổi, Daisy đã mồ côi cả cha

lẫn mẹ, buộc phải sống nhờ vào lòng từ thiện của họ hàng Khi đến tuổi lấy chồng, cô được gả cho một người môn đăng hộ đối Cuộc hôn nhân cho ra đời bốn người con,

một con trai chết yểu và ba cô con gái mà Daisy buộc lòng phải bỏ lại Trung Quốc trong bước đường cùng, chạy trốn người chồng hung bạo, vô luân vào năm 1949 Cuối cùng Daisy cũng li dị được với người chồng, nhưng bà không gặp những người con bị

bỏ rơi này mãi cho đến năm 1978 Không bao lâu sau khi li dị, Daisy nhập cư vào Mỹ, nơi bà gặp và kết hôn với John Tan Nhiều năm sau con gái của bà, Amy Tan, kể lại câu chuyện về bà ngoại Trang Mai trong Phúc lạc hội với câu chuyện bi thảm về mẹ

bà Tô An Mỹ

Cũng giống như tuyệt đại đa số những người Mỹ gốc Á sinh ra và lớn lên ở Mỹ, Amy Tan đã phải trải qua nhiều khó khăn trong những năm niên thiếu để hiểu, làm quen và trung hòa mâu thuẫn giữa những yếu tố nền tảng trong lối sống truyền thống

của dân tộc Trung Hoa thống trị trong gia đình cô và những yếu tố trái ngược của nền văn hoa Âu-Mỹ thống trị ở bên ngoài ngưỡng cửa ngôi nhà của cha mẹ cô ở Chinatown Ở nhà, cô là một con bé Mỹ hoa, lai căng, dị hợm dưới con mắt phê phán

của những bậc sinh thành, ơ trường, cô hau như bao giờ cũng là một đứa trẻ duy nhất

có khuôn mặt đặc châu Á, phân biệt hẳn với hầu hết những đứa trẻ gốc Âu khác Chính vì thế mà trong tuổi vị thành niên đã có lúc Amy Tan mơ ước làm biến mất

những đường nét châu Á

Mặc dù cha mẹ Amy Tan đã bỏ đất nước ra đi nhưng, một khi đã an cư ở vùng đất mới, cả hai đều níu kéo và gìn giữ những yếu tố cơ bản của nền văn hoa lâu đời

mà họ đã được nuôi dưỡng Họ sống một cuộc sống tương đối xa lạ và cách biệt dưới con mắt của những người Mỹ gốc Âu và chỉ có quan hệ giao tiếp với những người Hoa trong cộng đồng thiểu số ở California Họ kì vọng rất nhiều ở những đứa con sinh

ra trên một đất nước tự do và giàu có, họ tuyệt đối tin tưởng những đứa con sẽ thay họ làm nên những giấc mơ Mỹ trong đó có yêu cầu chúng phải đạt đến một mức độ Mỹ hoa nhất định Nhiều năm sau này Amy Tan tâm sự: "Cha mẹ mong chúng tồi đạt được những thành công theo tiêu chuẩn của người Mỹ nhưng lại vẫn mang tính cách

của người Hoa."[45, 14]

Từ khi còn bé, Amy Tan đã được cha mẹ đặt cho một mục đích tối thượng: trở thành một bác sĩ giải phẫu não và một nghệ sĩ dương cầm nghiệp dư tài năng Đối với

họ, não là bộ phận quan trọng nhất, vì thế một bác sĩ giải phẫu não sẽ được cả xã hội

trọng vọng và còn có gì đáng mơ ước hơn viễn cảnh một cô gái ngồi bên đàn dương

cầm dạo đàn vào những lúc rảnh rỗi? Họ không cần biết và cũng không muốn biết

rằng con gái họ không hề có ước mơ và cái năng khiếu đó Rằng, trái lại cô có khiếu

viết, tự mình ấp ủ giấc mơ trở thành một nữ văn sĩ

Gia đình họ Tan thường xuyên thay đổi chỗ ở trong thời gian Amy Tan và hai anh em còn nhỏ, và vì thế tuổi thơ của cô trôi qua ở rất nhiều thành phố và thị trấn ở California: Oakland, Fresno, Hayward, Palo Alto và cuối cùng họ định cư ở Santa Clara Amy Tan giải thích ảnh hưởng của những lần di chuyển liên tục này đối với sự phát triển tính cách của bà: "Chúng tôi chuyển nhà hầu như hàng năm hoặc cứ sáu tháng một lần Tôi bao giờ cũng phải làm quen với những người bạn mới và phải

chứng minh bản thân mình với họ Điều này khiến cho tôi trở thành một đứa trẻ sống thiên về nội tâm, một đứa trẻ đơn độc rồi tôi lại phải viết thư cho bạn bè cũ và bởi tôi nghĩ rằng cuộc sống của tôi thực đơn điệu, nhàm chán nên tôi thường tô điểm cho

nó bằng những tưởng tượng phong phú của mình." (Amy Tan trả lời phỏng vấn cho Salon Review, 1995)

Khi Amy Tan vừa tròn 15 tuổi cả cha lẫn người anh lớn đều qua đời cách nhau 8 tháng vì bệnh u não Hai cái chết này có tác động mạnh đến cuộc sống của những

người còn lại, đặc biệt là đến người con gái đang ở tuổi dậy thì, khi hậu quả thảm

khốc của nó đã thay đổi tận gốc rễ niềm tin và cách sống của người mẹ Bà không còn

đi lễ nhà thờ nữa mà quay trở về với niềm tin và tín ngưỡng bà học được trên đất mẹ Trung Quốc Bà cầu khấn các vị thần Phật Trung Quốc, tìm đến lời khuyên của thánh

thần từ miệng những ông thầy địa lí để tránh cho bằng được những chuyện xui xẻo,

bất hạnh Những điều này nhiều năm sau con gái bà sẽ tái hiện trong tác phẩm của mình Cũng trong thời gian này Daisy thú thật với con cái sự thật về cuộc hôn nhân kinh khủng đầu tiên của mình và về ba người con gái bà đã để lạc mất ở Trung Quốc

Cả điều này nữa cũng được thể hiện trong cuộc đời của Vũ Tố Uyên trong Phúc lạc

h ội

Tin rằng ngôi nhà ở Santa Clara đã bị "ếm" và bị ám ảnh bởi một điều mê tín là

có "chín điều xấu đã xảy ra ở trong vùng", Daisy Tan, người đàn bà quả cảm, không bao giờ chịu thua số phận đã mang con gái và người con trai út thực hiện một chuyến

đi dài từ Caliíbrnia, xuyên qua lục địa sang Florida và Washington DC, trước khi vượt

biển Atlantic sang Hà Lan Trên một chiếc Volksvvagen cũ kĩ, ba người đi khắp Cựu

lục địa tìm một nơi đất lành để an cư lạc nghiệp, nơi có một ngôi trường dạy học sinh

bằng tiếng Anh cho các con bà Cuối cùng họ dừng chân ở Montreux, Thụy Điển

Có thể là Daisy tin rằng cuối cùng thì với nỗ lực vượt bực của mình bà đã xua đuổi tai hoa ra khỏi gia đình bé nhỏ của bà, nhưng chính ở đây Amy lại nổi loạn

chống lại mẹ và tất cả những gì bà dày công xây đắp Cô gái 16 tuổi giao du, đàn đùm

với một băng thiếu niên du đãng và hẹn hò với một thanh niên có dính dáng với bọn buôn bán ma tuy "Tôi đã làm biết bao nhiêu điều rồ dại," Amy Tan nhớ lại "Mẹ tôi

đã tưởng rằng tôi sẽ trở thành một đứa con gái ngoan hơn sau tất cả những gì đã xảy ra Thay vì thế tôi chỉ nghĩ đến chuyện quậy phá." (Trả lời phỏng vấn cho Salon Review, 1995) Nhưng ưong người mẹ tiềm tàng một sức mạnh mà cô con gái còn chưa biết đến Cậy đến sự giúp đỡ của một thám tử tư, Daisy đã làm tất cả để con gái

bà tỉnh ngộ và thoát khỏi rắc rối

Thời gian sống ở Châu Âu đã đánh dấu một bước ngoặt trong đời Amy Tan Có

lẽ kinh nghiệm sống ở Cựu lục địa sẽ trở thành tài liệu quý báu trong cuộc đời và sự nghiệp của bà sau này Năm 1969, cả nhà trở về Mỹ định cư ở San Francisco Ở đây,

Amy Tan lại làm mẹ thất vọng một lần nữa khi cô quyết định không học Y khoa để trở thành một bác sĩ giải phẫu não mà chuyển sang học tiếng Anh và ngôn ngữ Vì chuyện này hai mẹ con không nói chuyện với nhau trong suốt 6 tháng Sau khi hoàn thành xong bậc học cao học ngôn ngữ, Amy quyết định học nghiên cứu sinh nhưng rồi bà lại thay đổi ý định, muốn bắt tay làm việc kiếm sống, thôi không tiếp tục sự nghiệp học hành Và lại một lần nữa, Amy Tan lại phá hỏng giấc mơ của người mẹ có một cô con gái có chữ "Dr." phía trước tên họ

Amy Tan đã làm rất nhiều nghề kể từ ngày bà còn ngồi trên ghế đại học, từ việc làm nhân viên tổng đài, nhân viên tiếp thị bán thức ăn nhanh và bánh pizza đến một người làm công tác xã hội giúp những đứa trẻ khuyết tật có những khó khăn trong

Nhưng thành công cũng có mặt trái của nó, một ngày kia Amy Tan nhận ra đó không phải là cuộc sống mà bà mong muốn, và cũng như nhiều người Mỹ khác bà

mắc chứng nghiện làm việc (workaholic) không thể ngừng lại được Hơn nữa, viết theo yêu cầu của giới kinh doanh hoàn toàn không phải là điều mà bà muốn, mặc dù

nhờ nó bà kiếm được khá nhiều tiền Trong nỗ lực chấn chỉnh lại mọi việc trong đời,

bà quyết định học đàn piano và chỉ viết những gì mà mình thích Bà cũng lao vào đọc sách, nhất là sách của những nhà văn mà bà ngưỡng mộ Amy Tan đặc biệt say mê

những sáng tác của Louise Erdrich, và tác phẩm Bùa yêu (Love Medicine) của nhà văn

này-một tập hợp những câu chuyện của nhiều người, thuộc nhiều thế hệ trong một gia đình người Mỹ da đỏ đã có một ảnh hưởng lớn lao đến sáng tác của Amy Tan

Thực vậy, nhờ ảnh hưởng của Louise Erdrich và các nhà văn khác mà Amy

Tanđã thành công trong việc làm chủ nghệ thuật xâu chuỗi các câu chuyện có quan hệ

với nhau từ nhiều góc độ ở những thời điểm khác nhau Truyện ngắn đầu tay của bà

Endgame (Ch ấm dứt cuộc chơi), viết về một thần đồng cờ tướng có những mâu thuẫn

trong quan hệ với người mẹ nhiều tham vọng và độc đoán của mình Truyện ngắn này

là tấm vé dẫn Amy đến Squaw Valley Community of Writer, một hội thảo về sáng tác văn học do nhà văn Oakley Hall đứng ra tổ chức Hội thảo văn chương này, theo miêu

tả của Amy Tan là một "cái gì đầy phấn khích và kích thích sáng tạo" [26, 4] đã giúp Amy Tan có được một niềm hưng phấn mới mẻ trong sáng tạo nghệ thuật Tại đây bà cũng gặp được những người đánh giá cao sáng tác của mình và khích lệ bà tiếp bước trên con đường nghệ thuật Đó là hai nhà văn nổi tiếng Amy Hempel và Molly Giles Hemplel khuyên Amy Tan "tìm kiếm những nét mới mẻ trong Chấm dứt cuộc chơi và

tiếp tục với những gì có những vấn đề gai góc nhất" [23, 57] Còn nhà văn Giles lúc

ấy vừa đạt giải Flannery 0'Connor thì trao đổi với Amy Tan sau khi đã đọc truyện

ngắn này, "Không chỉ có một chuyện mà có đến hàng chục câu chuyện trong truyện

ngắn này." [21, 36] và giúp Amy Tan viết lại Truyện được đăng trên FM Magazine

và ngay sau đó được tái bản ở Seventeen

Nhờ Giles mà truyện ngắn đầu tay này lọt vào mắt xanh của một bầu văn chương

nổi tiếng- Sandra Disktra Sự kết hợp giữa hai người sau đó không chỉ có ý nghĩa quan

trọng đối với họ mà còn với nền văn học Mỹ đương đại bởi vì kể từ đó Amy Tan đã trình làng những tác phẩm không chỉ bán ra hàng triệu bản mà còn gây một tiếng vang

lổn trong đời sống văn học Mỹ và trên trường quốc tế

Trở lại mối quan hệ giữa hai mẹ con, lúc cô con gái bắt đầu gặt hái thành công cũng là lúc bà mẹ phải vào viện vì chứng đau thắt ngực Amy Tan bàng hoàng đến

mức tự mình phải xem xét kĩ lưỡng mối quan hệ với mẹ, người vẫn than phiền là cô con gái duy nhất chẳng hiểu gì về mình Amy Tan đã dành thời gian nghe những câu chuyện của mẹ và tháng Bảy năm 1987 cùng chồng và mẹ trở về cố hương

Ở đây bà tìm gặp lại những người chị cùng mẹ khác cha của mình Bà cũng hết

sức ngạc nhiên phát hiện ra là Trung Quốc hoàn toàn không có gì lạ: "Tôi cảm thấy ở

một phương diện nào đó tôi thuộc về đất nước này, rằng rõ ràng tôi cảm thấy cái mối dây liên hệ của nó đối với tôi." [32, 25] Chuyến đi đã làm cho Amy Tan hiểu hai nền văn hoa tác động trực tiếp đến bà một cách sâu sắc hơn và nó cũng mở ra một hướng phát triển mới trong sự nghiệp văn chương khi Amy Tan trở về Mỹ

Tác phẩm đầu tay Phúc lạc hội có một cấu trúc khá độc đáo có thể truy nguyên

nguồn gốc từ phương Đông Đó là một kiểu chuyện liên hoàn của bốn cặp mẹ con trong cộng đồng người Hoa ở Caliíornia Các câu chuyện được liên kết với nhau theo

một mạch ngầm bộc lộ mối quan hệ hai chiều: yêu thương và mâu thuẫn giữa hai thế

hệ phụ nữ trong gia đình Phúc lạc hội thành công vang dội trên tất cả các phương

diện Phu nhân Táo Quân ra đời năm 1991 cũng nối tiếp chủ đề của cuốn ữước nhưng

có sự thay đổi về phong cách Có thể coi đây là một cuốn hồi ức về cuộc đời đầy sóng

gió và đau khổ của bà Daisy Tan Phu nhân Táo Quân cũng gặt hái được những thành

công nhất định và một lần nữa khẳng định tài năng đặc biệt của Amy Tan Cuốn tiểu thuyết thứ ba, Trăm miền ẩn thức (1995) cũng như hai cuốn trước là một sự kết hợp

đầy tính ngẫu hứng nghệ thuật giữa những tình tiết có thật trong đời của Daisy Tan

với những tưởng tượng của bà và của cô con gái Tác phẩm được đánh giá là một bước cách tân táo bạo thể hiện trong nhân vật Quan-với vai trò người chị gái và cái nhìn mới về thế giới tâm linh Trong cuốn tiểu thuyết mới nhất Con gái thầy lang

(2001), Amy Tan tái hiện một cách sáng tạo và hết sức thành công mối quan hệ giữa hai mẹ con, những hiểu lầm từ buổi ban đầu và con đường họ giúp họ hiểu biết về nhau thông qua huyền thoại về người bà ngoại như thế nào và cũng thông qua con đường đầy đau thương này người con gái thuộc thế hệ thứ ba sinh trưởng ở Mỹ đã

hiểu về văn hoa và con người nơi quê cha đất tổ ra sao

Amy Tan cũng viết sách cho thiếu nhi, cuốn The Moon Lady (Hằng Nga, 1992)

và The Chinese Siamese Cat (Con mèo xiêm Trung Qu ốc, 1994) được các em nhỏ đón

nhận và tán thưởng Tài năng của bà không chỉ giới hạn trong lĩnh vực tiểu thuyết

flction, những bài viết của bà về ngôn ngữ, tập trung vào mối quan hệ giữa những đặc tính chủng tộc và ngôn ngữ, cung cấp thêm cho bạn đọc những thông tin để hiểu các sáng tác văn học của bà cũng như của những nhà văn không phải gốc Âu, đã được giới ngôn ngữ học đánh giá cao Ngoài tiểu thuyết Amy Tan còn viết truyện ngắn cho người lớn và trẻ em cho nhiều tờ báo và tạp chí định kì, viết bài cho một số tạp chí nổi

tiếng như Life, Glamour, Ladỉes Home Journal

Amy Tan có được chỗ đứng của mình trên văn đàn Mỹ nhờ tiểu thuyết đầu tay

Phúc l ạc hội Sau đó bà đã khẳng định thêm tài năng và địa vị của mình với những tác

phẩm tiếp theo Phu nhân Táo Quân, Trăm miền ẩn thức và Con gái thầy lang Có thể

nói Amy Tan còn chiếm được sự quan tâm, chú ý của đông đảo quần chúng hơn là nhà văn thuộc thế hệ đi trước, Maxine Hông Kingston, mặc dù Kingston được một số nhà nghiên cứu đánh giá cao hơn Thành công của bà, xét cả về mặt nghệ thuật và kinh doanh, là một điều đáng được quan tâm, nghiên cứu

CHƯƠNG 2: MỘT SỐ CHỦ ĐỀ TRONG CÁC TIỂU THUYẾT

Có người cho rằng Amy Tan là nhà văn của một đề tài Nhân vật chính bao trùm lên toàn bộ sáng tác của Amy Tan là phụ nữ, trong vai trò người mẹ, người con gái, người bà, người chị, người em gái, người dì Nhưng chủ yếu nhất, tập trung nhất vẫn

là người phụ nữ trong vai trò mẹ và con gái vấn đề xuyên suốt các sáng tác của bà là

mối quan hệ giữa mẹ và con gái Thật ra Amy Tan tập trung nhiều vấn đề khác xoay quanh trục mối quan hệ giữa mẹ và con gái, trong đó có vấn đề về nhân dạng văn hoa,

chủ nghĩa phân biệt chủng tộc, mối quan hệ giữa người với người trong thế hộ nhập và tách biệt trong môi trường đa văn hoa Trong khuôn khổ nhỏ hẹp của luận văn, chúng tôi chỉ xin khảo sát những đề tài chủ yếu sau:

2.1.MỐI QUAN HỆ GIỮA MẸ VÀ CON GÁI

Từ những năm 60 thế kỉ XX, phong trào phụ nữ trên thế giới đã có những ảnh hưởng lớn, không chỉ trong các lãnh vực kinh tế, chính trị, xã hội mà cả trong văn học Nhiều nhà nghiên cứu văn học đã xét lại các tác phẩm văn học dưới góc độ nữ quyền

Chủ nghĩa nữ quyền trong nghiên cứu văn học thể hiện ở những mặt sau: Thứ nhất, trong việc nhìn nhận lại những đóng góp không nhỏ của các nhà văn nữ trong lịch sử văn học Thứ hai, nghiên cứu cái nhìn về phụ nữ, cách đánh giá về phụ nữ và những

vấn đề về phụ nữ trong suốt chiều dài lịch sử khi người ta đánh giá phụ nữ trong hệ tư tưởng và quy chiếu của đàn ông Thứ ba, việc nhìn lại những sáng tác văn học của phụ

nữ và về phụ nữ cũng là một việc làm nhằm đem lại một sự công bằng thật sự cho phụ

nữ, góp phần giải phóng phụ nữ khỏi những định kiến bao đời nay

Nói đến người phụ nữ là nói đến thiên chức làm vợ và làm mẹ Dù cuộc sống ngày nay đã giải phóng cho người phụ nữ khỏi khá nhiều ràng buộc, thì việc làm vợ

và đặc biệt là làm mẹ vẫn là một thiên chức của người phụ nữ Trong các tác phẩm

của mình, Amy Tan khai thác những vấn đề của người phụ nữ trong vai trò và trong

mối quan hệ giữa mẹ và con gái

2.1.1.Nh ững vấn đề của người mẹ

Những người mẹ trongtiểu thuyết của nhà văn đều chia sẻ một số đặc điểm

chung Thứ nhất, họ là những phụ nữ người Mỹ gốc Hoa thế hệ thứ nhất Thứ hai, họ đều trải qua những khó khăn, bất hạnh ở quê nhà, tuy mỗi người bất hạnh một kiểu

Thứ ba, họ đều có con gái và có những mối quan hệ căng thẳng với con gái Cuối cùng, họ đều gặp những khó khăn tương tự trong quá trình hội nhập vào xã hội Mỹ

2.1.1.1.Nh ững vấn đề trong quá khứ

Những năm đầu thế kỉ XX, chế độ gia trưởng phong kiến Trung Quốc trải qua

những biến đổi sâu sắc toàn diện về tất cả mọi mặt: kinh tế, chính trị, xã hội, văn hoa Chính những biến đổi này đã đẩy tuyệt đại đa số dân chúng vào con đường bần cùng,

khốn khổ Không khí căng thẳng này chính là đêm trước của cuộc Cách mạng Trung

Quốc, dự báo một sự thay đổi toàn diện

Trong xã hội phong kiến Trung Quốc, nạn nhân chính là những người nông dân nghèo, nhưng phụ nữ lại là nạn nhân tới hai lần với cái nghĩa họ vừa phải gánh chịu cái khổ của người nghèo vừa chịu những thiệt thòi của việc sinh ra làm phụ nữ trong

một xã hội coi phụ nữ ngang hàng với nô lệ

Chiến tranh Trung - Nhật với quy mô tàn phá khốc liệt của nó đã làm đất nước Trung Quốc mênh mông trở nên kiệt quệ, xơ xác Những trang miêu tả sự thật về chiến tranh mà nạn nhân đau khổ nhất là phụ nữ trong Phúc lạc hội và Phu nhân Táo

Quân hết sức sống động Tố Uyên vẽ lại cảnh tượng chạy trốn như thế này: "Ta thường chờ trong bóng tối của căn nhà, hai tay ẩm hai đứa con sẩn sàng bỏ chạy Khi còi báo động có máy bay rít lên, ta và mấy người bên cạnh bật dậy, hối hả chạy về hang sâu để trốn như thú rừng Nhưng con không thể ở lâu trong bóng tối Cái gì đó trong con mờ dần và con như trở thành một người chết đói, thèm ánh sáng đến điên

cuồng." [16, 21]

Điều đau khổ lớn nhất cho người phụ nữ trong xã hội gia trưởng Trung Hoa là

những cuộc hôn nhân phong kiến Phần lớn những người mẹ trong các tác phẩm của Amy Tan đều là nạn nhân đau khổ của những cuộc hôn nhân sắp đặt ngoài ý muốn

của họ

Tập trung nhất trong việc phản ánh những khổ đau trong hôn nhân phong kiến là

Phu nhân Táo Quân Đầu tiên là mẹ Vân Li, một thiếu nữ trẻ đẹp, gia đình giàu có,

danh giá nhất vùng nhưng đã bị sa sút sau khi triều đình Mãn Thanh sụp đổ Rồi, vì đem lòng yêu một chiến sĩ cách mạng mà bà bị mẹ ép lấy bạn của cha mình và trở thành người thay thế địa vị của một thê thiếp khác Chính vì thân phận hờ, giàu sang

mà nhục nhã ấy mà bà phải tự tử, bỏ lại đứa con gái 6 tuổi

Trong câu chuyện của Vân Li không chỉ có cô và mẹ mình là nạn nhân của hôn nhân phong kiến Cùng lứa với cô còn có cô em họ vui tươi Giang Hoa Sinh tức Peanut bị lừa lấy phải một người chồng đồng tính, bị buộc phải làm mẹ những đứa con trai do mẹ chồng mua về để bưng bít sự thật này Còn có Du nhỏ, bạn học của hai người, bị gả bán cho một người chậm phát triển Du nhỏ phẫn uất đến mức đã tìm đến cái chết Hoa Sinh thì tìm đến với tổ chức cách mạng để tự giải phóng khỏi cuộc hôn nhân khốn khổ

Thực ra, Vân Li không bị ép gả cho Văn Phú Cô lấy hắn là do sự lựa chọn của mình, không phải vì tình mà vì ước mong cơ hội đổi đời Cô đã không thể nhận thức được rằng người phụ nữ sẽ không bao giờ có được hạnh phúc thật sự trong một xã hội tôn ti trật tự trong đó người con gái chịu cảnh "cha mẹ đặt đâu con ngồi đấy" còn người đàn ông chọn vợ như người ta làm một chuyện đầu tư để sinh lợi Chính vì thế

mà ngay cả trong những ngày náo nức chuẩn bị đám cưới, Vân Li vẫn mong manh

cảm nhận được đám mây đen sẽ làm u ám cuộc đời cô Mẹ chồng dạy cô phải coi ý

muốn và nhu cầu của người chồng là mệnh lệnh tối thượng "Không được ăn cùng

chồng và cha chồng, phải thử thức ăn trước xem có vừa miệng chồng hay không Và

vì chồng thì không có nỗi đau nào là không thể chịu đựng được." [17, 129]

Thông điệp thầm kín trong những cuốn tiểu thuyết của Amy Tan là lời kêu gọi

phụ nữ nổi dậy để phá vỡ sự im lặng Một số nhà phê bình theo quan điểm nữ quyền

đã chỉ ra một vài kiểu im lặng, kiểu im lặng tự nguyện và kiểu im lặng bị bắt buộc Im

lặng bắt buộc có nghĩa là không được cất lên tiếng nói, dù là chỉ là một lời đề cập đến

chủ đề bị cấm đoán Im lặng có thể bắt nguồn từ cảm giác xấu hổ, cảm thấy bản thân mình không có giá trị gì, từ thân phận hèn kém của mình; từ việc không có khả năng

sử dụng tiếng nói chung Im lặng cũng có thể vì một sự thật buộc phải giấu kín Với nhiều phụ nữ, im lặng cũng là một một cách tránh né nỗi đau hoặc tránh đối mặt với

thực tế [38, 34]

Sự im lặng tác động đến người phụ nữ trên nhiều mặt và là những tác động kép:

hiểu lầm, cô đơn, cách biệt, bị xoa sổ, trở nên tuyệt vọng, điên loạn và thậm chí có thể

dẫn đến cái chết Sự im lặng giữa những người phụ nữ huy bỏ cơ hội thiết lập sự cảm thông, tình bạn Sự im lặng giữa mẹ và con gái tước đi của cả hai những kinh nghiệm

lẽ ra phải được chia sẻ và biến họ thành những kẻ xa lạ Không có tiếng nói, người đàn bà không thể cho biết gì về mình; vả lại với việc không thể nói ra, họ cho phép câu chuyện về mình được hiểu và cấu trúc lại theo quan điểm của người khác

Phu nhân Táo Quân là câu chuyện về sự im lặng của phụ nữ và về những cách

thức người phụ nữ vượt lên chính mình để phá tan sự im lặng cố hữu Cốt lõi trong

Phu nhân Táo Quân là sự im lặng nặng nề giữa Winnie Louie và cô con gái Pearl Trong gần 40 năm qua, Winnie chưa mở miệng nói ra sự thật về những gì đã xảy ra ở Trung Quốc Từ bé, Winnie đã làm quen với sự câm lặng Đó chính là sản phẩm của môi trường mà bà lớn lên, là hậu quả của cuộc hôn nhân cưỡng ép của cha mẹ Trên

thực tế, đó chính là sự im lặng Trung Hoa vốn nằm trong truyền thống của dân tộc này theo thuyết Tam tòng của Khổng Tử

Hạt nhân của Tam tòng chính là cái ý tưởng cho rằng người phụ nữ cần phải học

im lặng, có cuộc sống khép kín và phải hoàn toàn là cái bóng của chồng

Vào lúc sinh đứa con gái thứ hai, Vân Li học được cách che giấu sự thật, cũng là

một cách im lặng Mỗi khi Văn Phú đánh đập đứa con gái đáng thương, Vân Li liền

vỗ về, an ủi nó, bằng cách nói với nó rằng người đàn ông hung hăng thô bạo mất hết nhân tính kia không phải là cha nó, cha ruột của nó khác, là một người dịu dàng nhẫn

nại và hết lòng yêu thương con Cũng là một truyền thống khác của người Trung

Quốc Với Winnie, hành động chấm dứt sự im lặng kéo dài là một quá trình phức tạp

bởi vì bà hai lần chịu đựng sự im lặng Trong quá khứ, với nền văn hoa Nho giáo của

Khổng Tử, bà im lặng bởi vì bà là phụ nữ Ở Mỹ, bà buộc phải im lặng bởi vì lối sống

Mỹ ném những phụ nữ nhập cư như bà ra ngoài lề cuộc sống chung Winnie bất lực không thể kể lại câu chuyện của mình, không chỉ vì mặc cảm mà còn vì bà không biết cách nào khác để cất lên tiếng nói trừ tư cách một người dân nhập cư Cả đối với con gái, Winnie cũng cảm thấy không đủ tự tin để nói về mình Vì không đọc nổi tên nghề nghiệp của con gái, bà lo rằng nó sẽ coi mẹ mình là một kẻ đần độn, như những đứa

trẻ mà nó dạy dỗ Sợ hãi, bởi vì bà không có một chút quyền lực nào, bởi hậu quả có

sức phá hoại ghê gớm của sự im lặng bấy lâu nay

Vấn đề là ở chỗ Winnie chỉ tìm lại chính mình khi bà có tiếng nói riêng Kể về

những đoạn đời đã qua, Winnie làm sống lại những gì đã xảy ra và đi đến chỗ làm hoa

với quá khứ Có nghĩa là khi làm sống lại lịch sử đau thương của bản thân và của dân

tộc mình, bà đã biến nó thành một huyền thoại về sức mạnh của tâm hồn con người đã giúp họ sống sót và vượt lên hoàn cảnh Cuối cùng, Winnie không chỉ thấy những đau

khổ cùng cực và những mất mát vô bờ mà còn lấy lại được niềm tin vào chính mình

và sức mạnh tinh thần Câu chuyện của bà là món quà bà trao lại cho con gái và hai cháu ngoại, những cô bé sẽ lớn lên với những cảm thức mới mẻ về nguồn cội

2.1.1.2.Nh ững vấn đề trong hiện tại

Trong cuộc sống mới tuy có phần hạnh phúc và ổn định hơn, người mẹ vẫn có

những vấn đề phải lo lắng Trong đó, mối quan hệ với con gái vẫn là vấn đề nổi cộm

nhất mà chúng ta sẽ khảo sát trong một phần riêng Có thể điểm qua một vài vấn đề cơ

bản như sau:

Thứ nhất, nếu trong quá khứ họ buộc phải im lặng và không có tiếng nói thì trong cuộc sống hiện tại họ cũng chẳng có được tiếng nói riêng của mình Hạn chế về ngôn ngữ ngăn cản họ bày tỏ những ý kiến của mình Giả sử họ có đủ vốn từ vựng đi

nữa thì ai là người sẽ nghe họ nói đây? Ở Mỹ, họ bị coi là một thứ công dân hạng hai

thấp kém Cuộc sống của họ gói trọn trong cộng đồng người Hoa nhập cư Hội Phúc

lạc là nơi phụ nữ có thể kể cho nhau nghe những vấn đề của mình và như vậy mỗi người đều có được một niềm an ủi là ít nhất thì cũng có những đôi tai lắng nghe

Thứ hai, họ cảm thấy khó lòng hoa hợp với xã hội và lối sống Phương Tây vốn khác biệt một cách cơ bản với những gì họ được dạy dỗ và hấp thụ Họ không bao giờ

cảm thấy đất nước mới là quê hương thật sự TỐ Uyên, bao giờ cũng có ý thức sửa sang mọi cái cho hợp lí hơn Chồng bà nhận xét, "Mẹ con có một ý nghĩ mới trong đầu Trước khi mẹ con nói ra, ý nghĩ đó đã phát triển quá lớn và vỡ tung, chắc hẳn đó

là một ý nghĩ chẳng hay ho tí nào "[16, 17]

Nguyên nhân cuối cùng là người mẹ không sao xoa sạch được trong kí ức về cái

quá khứ Tố Uyên dù có chồng con yêu thương, được bạn bè quý trọng vẫn âm thầm đau khổ về quá khứ, về việc đã bỏ lại hai đứa con nhỏ Winnie, cuối cùng đã được

sống với người mình yêu, có hai con, trai và gái đều thành đạt, có cả hai đứa cháu ngoại mà bà rất tự hào, vẫn nuối tiếc một điều gì đó trong quá khứ Nhiều đêm bà day

dứt tra vấn số phận đã đẩy bà đến chỗ coi trái tim mình là kẻ thù tệ hại nhất

2.1.2.V ấn đề của người con gái

Cũng như mẹ, người con gái cũng phải đối mặt với nhiều vấn đề Thứ nhất, họ

gặp khó khăn trong việc định nghĩa bản thân và khẳng định mình Họ là ai? Người Hoa hay người Mỹ? Họ thuộc về dân tộc nào? Đối với người Mỹ, họ là người Hoa Đối với Trung Hoa đại lục thì họ lại là người Mỹ Nhiều người ao ước biến thành người Mỹ 100%, với mái tóc vàng óng ả, cái mũi cao và đôi mắt hai mí [42, 20] Chính sự lẫn lộn này đã dẫn họ đến một vấn đề thứ hai, họ thường không biết phải quyết định như thế nào trong cuộc sống sống theo cách của người Mỹ: tự tin đến mức

tự phụ, độc lập đến mức tách biệt với cộng đồng, tôn trọng tự do cá nhân mà trước hết

là tôn trọng tự do của chính mình, hay theo cách của người Hoa mà dù muốn hay không họ cũng thừa hưởng phần nào từ cha mẹ mình?

Không một người con gái nào trong các tiểu thuyết của Amy Tan có lòng tự tin không gì lay chuyển "kiểu Mỹ" Cả Ruth, người được coi là thành công nhất cũng hoang mang Cô đã giúp nhiều người viết những cuốn sách Do ít Yourseự (Loại sách

tự giúp mình) nhưng lại không thể tự mình giải quyết những vướng mắc của bản thân trong mối quan hệ với mẹ ruột, với người yêu và hai con gái của anh

Cuối cùng, hầu hết những người con gái này đều có cảm giác bất an và không thoa mãn về bản thân mình Họ biết họ có thể cố gắng hơn và cần phải làm một điều

gì đó để khẳng định mình, để tìm thấy hạnh phúc, nhưng lại bối rối và không biết cần

phải làm gì Mẹ là người sẩn sàng chia sẻ và chìa tay giúp đỡ, nhưng thật đáng tiếc đó

là điều cuối cùng mà họ muốn

2.1.3.M ối quan hệ giữa mẹ và con gái

Có thể nói chủ đề trung tâm, quán xuyến trong hầu hết các sáng tác của Amy Tan là các vấn đề trong mối quan hệ giữa mẹ và con gái Đó cũng là một trong những

chủ đề chính mà nhà văn nữ, đặc biệt là những nhà văn nữ da màu quan tâm Chính vì

vậy mà một số nhà phê bình đã chỉ ra nhu cầu cần đưa ra những tiêu chí rõ ràng để

hiểu những sáng tác về đề tài này Ví dụ, Dianne F Sadoff đã khảo sát các sáng tác

của các nhà văn nữ Mỹ gốc Phi và đi đến một nhận xét là " sự đàn áp chủng tộc và giai cấp đã làm các nhà văn nữ da đen cảm thấy khao khát khám phá ra di sản không

thể thay thế của dòng họ ngoại càng thêm mạnh mẽ "[32, 54]

Marianne Hirsch sau một thời gian nghiên cứu tiểu thuyết của các nhà văn nữ từ

thế kỉ XVIII đến thời kì hậu hiện đại đã cho ra đời một công trình nghiên cứu nhan đề:

C ốt truyện về mẹ và con gái: dưới góc độ tự sự, phân tâm học và phụ nữ học Hirsch

lưu ý đến tiếng nói chủ đạo của người con gái và sự im lặng của người mẹ và đi đến

nhận định "tiểu thuyết về những người con gái" hình thành từ sự xét lại quan điểm phụ

nữ về cốt truyện gia đình theo quan điểm Freud:

"Đây là người phụ nữ với tư cách là người con gái, người đã chiếm một vị trí trung tâm trong cái vũ trụ được cấu trúc lại theo quan điểm chủ quan và mối quan hệ

giữa chủ thể và khách thể Người đàn bà với tư cách là người mẹ cũng xuất hiện trong

những vai trò khác, tính chủ quan của người con gái dưới cái nhìn nữ quyền vẫn còn

phụ thuộc vào một quá trình tiếp diễn và đồng thời đại diện cho một cái gì đó phân

biệt với người mẹ Con gái và mẹ bị chia rẽ và vướng vào những rắc rối của cái gọi

là tính đặc thù và chức năng của người mẹ Họ bị ngăn cách bởi điểm nhìn và những

dấu hiệu định rõ của người con gái: người mẹ bị loại ra khỏi cái mà người con gái làm

chủ."[37, 26]

Freud trong V ật tổ và cấm kị (Totem and Taboo) trong khi phát triển cả một hệ

thống lí luận về mặc cảm Eudipe trong mối quan hệ giữa cha và con trai cũng đề cập đến mặc cảm Electra giữa mẹ và con gái Theo ông, đó là một "hội chứng trẻ con" nảy sinh do những mâu thuẫn tâm lí mà đứa trẻ phải đối phó Nếu bọn con trai muốn thay

thế địa vị của người cha dưới mắt của người mẹ thì các cô bé lại ghét mẹ và muốn thay thế mẹ để được hưởng hết cái tình thương không bị chia sẻ của người cha

Trong tác phẩm của Amy Tan nguyên nhân dẫn đến những căng thẳng trong quan hệ giữa mẹ và con gái là một cái gì khác với mặc cảm Electra mà Freud đã nêu

ra Có thể nói đó là những xung đột văn hoa và xung đột giữa các thế hệ Xung đột

văn hoa biểu hiện trong các đặc điểm tâm lí giữa mẹ và con, vốn khác nhau trong từng gia đình cụ thể Nhìn chung người mẹ hi vọng con gái thành công theo tiêu chuẩn của người Mỹ trong khi vẫn gìn giữ những yếu tố cơ bản trong nền văn hoa Giờ đây, khi con gái đã trưởng thành và có cuộc sống riêng độc lập của mình, bà mẹ nhận ra những ước mơ của họ không bao giờ trọn vẹn nhưng những gì còn lại trong tham vọng của

họ vẫn tiếp tục toa bóng xuống cuộc đời con gái về phần mình, người con gái đã cố

gắng, có lẽ là một cách vô thức, lật đổ những điều mà người mẹ toan tính áp đặt Kết

quả là giữa hai thế hệ xảy ra nhiều hiểu lầm và căng thẳng

2.1.3.1 Người mẹ áp đặt ý chí của mình cho con cái

Trong mối quan hệ với con gái, người mẹ bao giờ cũng muốn nhấn mạnh mối liên hệ hữu cơ giữa mình và con gái bởi vì họ có ý thức rồ ràng về mối quan hệ liên

tiến giữa các thế hệ; họ cảm thấy một sự gắn bó mật thiết giữa mình với mẹ và bà ngoại và mối liên hệ ấy lại tiếp diễn với người con gái do họ sinh ra "Mẹ con là ở trong cốt nhục của con," [16, 40], bà Tô An Mỹ đã nói thế với Vũ Linh Muội khi cô

thổ lộ rằng cô biết rất ít về người mẹ quá cố của mình Sau đó, để chuẩn bị kể câu chuyện về mình cho con là Tô Hồng, bà nói: "Mẹ được mẹ mình sinh ra Và đến lượt mình mẹ đã sinh ra con Tất cả chúng ta giống như những bậc thang, bước này tiếp đến bước khác, lên và xuống, nhưng bao giờ cũng đi về một hướng "[16, 215] Tuy

vậy, người con gái không nghĩ như thế, họ cho là mẹ đã cố gắng sống một lần nữa qua

cuộc đời của những đứa con, cố hưởng hương vị thành công qua thành đạt của con gái

và cố áp đặt ý muốn của mình cho người khác

Người mẹ duy ý chí xác định cho con những cột mốc phải phấn đấu Bà Tố Uyên mong con mình là Linh Muội trở thành một nghệ sĩ dương cầm Bà mua cho con

một cây đàn và bắt con ngồi tập suốt ngày không cần biết là liệu con mình có năng khiếu hay không Khi con gái cưỡng lại bà nói, "Chỉ có hai loại con gái Nghe lời mẹ

là loại con gái ngoan, không nghe lời mẹ là thứ con gái vứt đi." [ 16, 45] Bà Linda

mặc dù không biết đánh cờ nhưng cũng tham dự vào chuyện thi đấu của con gái là Vĩ

Lý Còn trong Con gái th ầy lang, bà Lưu Linh can thiệp vào mọi chuyện trong cuộc

đời con gái từ chuyện chọn bạn gái đến chuyện chọn quần áo, để kiểu tóc

Khi người mẹ nhận thấy cái khoảng cách ngày càng rộng giữa mình và con gái,

họ đã cố làm tất cả để rút ngắn khoảng cách, dù biết những cố gắng này là vô vọng Đối với họ, đứa con gái thân yêu trở thành kẻ xa lạ, không đón nhận sự giúp đỡ của

họ, không hiểu được giá trị của người mẹ Ngay trong câu chuyện đầu tiên của mình, Linda đã phàn nàn là cô con gái thường tránh những buổi gặp mặt bằng vô vàn cái cớ

mà thông thường nhất là đau đầu

Sợi chỉ đỏ xuyên suốt các câu chuyện trong Phúc Lạc hội là bốn người mẹ mà

cuộc đời như một tấm vải tạo nên bởi những đường đan chéo giữa quá khứ và hiện tại; Trung Quốc và nước Mỹ; con gái và mẹ Tuy đã rời bỏ tổ quốc vào những năm 40 và sau đó tạo dựng được một cuộc sống tốt đẹp hơn người mẹ vẫn là người Hoa hơn là người Mỹ Họ chia sẻ một mối quan tâm chung về những cô con gái, nay đã trưởng thành, đã làm mẹ, làm vợ nhưng lại hiểu rất ít về mẹ mình, về quê cha đất tổ, cũng như những di sản tinh thần tổ tiên Ân dưới một bộ mặt vô cảm, gần như lạc hậu và

ngốc nghếch trong con mắt của người con, thực ra là những tâm hồn phong phú, đầy yêu thương, sức mạnh Mỗi người mẹ đều có một câu chuyện, khắc khoải, tha thiết mà

bà mong có dịp được tâm sự với con gái, truyền cho nó sức mạnh tinh thần đã giúp họ vượt qua bao thử thách Bởi vì mỗi câu chuyên ấy lại ẩn chứa sự thật đau lòng về sự

kiện quan trọng nào đó đã biến cô con gái ngây thơ trở thành người đàn bà mạnh mẽ,

bị tổn thương, vấp ngã nhưng đã biết cách đứng dậy, làm lại từ đầu, học được một bài

học quý giá ở đời đó là chỉ tin và phụ thuộc vào chính mình

2.1.3.2.Kho ảng cách giữa mẹ và con gái (generation gap)

Những sự khác biệt đầy ý nghĩa giữa hai nhóm phụ nữ khá rõ ràng Sinh ra ở Trung Quốc, trải qua bao khó khăn gian khổ, dù đã lớn tuổi, người mẹ vẫn hàng ngày tìm kiếm những sự kiện có ý nghĩa trong cuộc sống hiện tại thông qua những kí ức

sống động về họ ở Trung Quốc, câu chuyện về lòng tự hào và đau đớn đã ghi dấu trong cuộc đời họ trước khi nhập cư sang Mỹ

Người con gái "nói tiếng Anh-Mỹ đúng giọng và chỉ uống cô ca", gần như là người Mỹ, bởi nơi sinh, học vấn và môi trường Chuyện của người con thực ra là

những lẫn lộn vốn có trong một nền văn hoa song trùng, những mâu thuẫn giữa các

thế hệ, những câu hỏi lớn về bản thân và nhân dạng

Hai thế hệ có những cách nghĩ khác nhau Tin rằng nghĩa vụ quan trọng là động

viên và thúc đẩy con gái, nếu cần thiết, để chúng có thể vươn tới những đỉnh cao, người mẹ không chỉ hết lòng quan tâm chăm sóc con cái mà còn nghĩ mình có quyền chia sẻ thành công của con gái có quyền can thiệp vào cuộc sống riêng tư của nó Nhưng thực ra trong thâm tâm, người con gái cảm thấy thất vọng về bản thân vì

đã không đáp lại mong muốn thiết tha của mẹ Trong ngày tết nguyên đán cuối cùng

với mẹ, Linh Muội (Phúc Lạc hội) đã thừa nhận cô sẽ không bao giờ làm được một

việc gì lớn lao có ý nghĩa; cô chỉ có khả năng hoàn thành những việc làm nho nhỏ, be

bé mà thôi

Mặc dù có tham vọng và cá tính mạnh mẽ, Vĩ Lý (Phúc Lạc hội) cũng phải cay

đắng thừa nhận là mẹ đã khiến cô có cảm giác mình là một kẻ thất bại Được con gái

mời đến ăn tối ở một nhà hàng Ưa thích, vừa thấy con, Linda đã chỉ trích kiểu tóc mới

cắt của cô, than phiền về đôi đũa rửa chưa sạch, còn thức ăn thì không ra gì mà giá cả

đắt cắt cổ Lena (Phúc Lạc hội) cảm thấy hoang mang sợ hãi khi đưa mẹ đến thăm

ngôi nhà đắt tiền làm lại từ một nhà kho của mình Và quả nhiên, khi Chân Ảnh đến chơi nỗi lo sợ của cô là đúng Người mẹ chỉ nhìn thấy sàn nhà dốc nghiêng, mái nhà

xệ xuống ở phòng khách, những đồ trang trí cẩm thạch thời hậu hiện đại tầm thường

với những món đồ gỗ đỏm dáng rởm đời

Trong tưởng tượng của con gái, người mẹ có những năng lực kì bí, luôn yêu cầu

những cái không thể làm được mà họ thì không có cách gì thoái thác Khi Hồng còn

bé, cô nhớ là mẹ cô tuyên bố rằng bà có thể nhìn Hồng rõ mồn một và đọc được suy nghĩ của cô ngay cả khi cô ở trong một căn phòng khác Cô bé tin điều đó là thật bởi

"sức mạnh vang lên trong những lời nói của bà" [16, 117] vẫn ngấm ngầm nghĩ rằng

cuộc hôn nhân đầu tiên của mình đã bị đầu độc bởi những nhận xét đầy ác ý của mẹ,

Vĩ Lý sợ rằng những nhận xét cay độc của Linda sẽ lại làm hỏng mối quan hệ của cô

với người tình mới, cô đã phải hoang mang đón nhận từng nhận xét đúng dễ sợ của

mẹ, cho đến khi "cái nhìn của anh, tính cách của anh và tâm hồn anh bị lột trần" [16, 217]

Sợ hãi trước năng lực mà họ gán cho mẹ, người con gái phản ứng bằng cách tạo

ra khoảng cách với mẹ, đầu tiên là về mặt tình cảm, sau đó theo điều kiện cho phép là khoảng cách về thể xác và địa lí Pearl (Phu nhân Táo Quân) chỉ ở cách mẹ khoảng