CHƯƠNG 3. CÁC BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC MÔI TRƯỜNG CHO HỌC SINH CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC HUYỆN BÌNH SƠN TỈNH QUẢNG NGÃI
3.2. Biện pháp quản lý hoạt động giáo dục môi trường cho học sinh các trường tiểu học huyện Bình Sơn tỉnh Quảng Ngãi
3.2.2. Tăng cường quản lý nội dung dạy học tích hợp, lồng ghép các nội dung giáo dục bảo vệ môi trường và các hoạt động ngoài giờ lên lớp
a. Mục đích, ý nghĩa
Tích hợp, lồng ghép các nội dung giáo dục bảo vệ môi trường vào các môn học là một trong hai hình thức của hoạt động giáo dục bảo vệ môi trường nhằm giáo dục cho học sinh những kiến thức, hiểu biết về môi trường và những kỹ năng sống, làm việc trong một môi trường phát triển bền vững. Quản lý hoạt động dạy học tích hợp, lồng ghép các nội dung giáo dục bảo vệ môi trường là công việc quan trọng của hiệu trưởng nhà trường trong quản lý các hoạt động giáo dục và dạy học chung của nhà trường.
Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp là một bộ phận của quá trình giáo dục ở trường tiểu học, được tổ chức ngoài giờ các môn học trên lớp. Hoạt động ngoài giờ lên lớp cũng chính là sự tiếp nối, bổ sung và hỗ trợ hoạt động dạy học trên lớp, là con đường gắn lý thuyết với thực tiễn, tạo nên sự thống nhất giữa nhận thức và hành động, góp phần hình thành tình cảm, thái độ và niềm tin ở học sinh.
b. Nội dung
* Quản lý hoạt động tích hợp, lồng ghép nội dung giáo dục bảo vệ môi trường + Quản lý chương trình giáo dục môi trường
Việc nắm vững chương trình dạy học là điều kiện để quản lý thực hiện chương trình dạy học, bao gồm các phần việc sau:
Nắm vững nguyên tắc cấu tạo chương trình có nội dung giáo dục bảo vệ môi trường của toàn cấp học.
Nắm vững phương pháp dạy học đặc trưng và các hình thức dạy học của từng môn học có tích hợp nội dung giáo dục bảo vệ môi trường.
Nắm vững kế hoạch dạy học của từng môn học, từng khối lớp trong cấp học và toàn trường.
Vận dụng các hình thức dạy học khác nhau, kết hợp các hình thức dạy học trên lớp, ngoài giờ lên lớp, thực hành, tham quan, thi tìm hiểu và thi sáng tác tranh, viết báo, truyện ngắn về môi trường và bảo vệ môi trường một cách hợp lý.
Dạy đủ các tiết học có nội dung giáo dục bảo vệ môi trường và coi trọng tất cả các môn học theo phân phối chương trình của Bộ GD-ĐT, các văn bản hướng dẫn về nội dung giáo dục bảo vệ môi trường.
+ Quản lý việc soạn bài và chuẩn bị lên lớp của giáo viên
Quản lý việc chuẩn bị bài lên lớp là một hoạt động quản lý cần thiết để nâng cao hiệu quả của dạy và học. Do đặc thù của lao động sƣ phạm nên công tác chuẩn bị bài lên lớp do giáo viên thực hiện ở nhà vào thời điểm thích hợp với từng giáo viên. Vì vậy, đây là khâu khó quản lý của hiệu trưởng nhà trường.
Để quản lý việc soạn bài và chuẩn bị lên lớp của giáo viên, hiệu trưởng phải thông qua giáo án. Căn cứ trên giáo án, hiệu trưởng có thể vừa đánh giá được trình độ chuyên môn và tay nghề sƣ phạm của giáo viên vừa thấy rõ quan niệm, nhận thức của họ về các vấn đề giáo dục nhƣ: mục tiêu giáo dục, nội dung giáo dục, cách sử dụng PPDH, TBDH, hình thức tổ chức dạy học và cách đánh giá kết quả học tập của học sinh. Chính vì thế, hoạt động chuẩn bị lên lớp có vai trò và ý nghĩa rất quan trọng, quyết định nhiều tới chất lƣợng và hiệu quả giờ dạy học.
Để giúp cho giáo viên chuẩn bị giờ dạy tốt, hiệu trưởng nhà trường phải đáp ứng những yêu cầu của giáo viên về: sách giáo khoa, sách hướng dẫn giảng dạy, sách chuẩn kiến thức kỹ năng các môn học, sách tham khảo và đồ dùng dạy học.
* Quản lý giờ dạy trên lớp và phân tích tính sƣ phạm một giờ dạy có nội dung giáo dục môi trường
Quản lý giờ dạy trên lớp: Giờ học chính khóa là yếu tố quan trọng cơ bản có tính chất quyết định kết quả giáo dục của nhà trường. Trước hết, giờ học mang tính bắt
buộc đối với mọi học sinh, trên cơ sở chương trình do Bộ GD-ĐT ban hành, giờ học chiếm phần lớn thời gian của quá trình giáo dục.
Để nâng cao chất lượng giờ dạy trên lớp của giáo viên, hiệu trưởng cần chỉ đạo xây dựng tiêu chuẩn giờ dạy. Đây là một việc cần thiết, tiêu chuẩn này trước hết là cơ sở để giáo viên tự đánh giá kết quả công việc của mình mà phần lớn không có người chứng kiến ngoài học sinh, nhƣng ý nghĩa và tác dụng đối với sự tiến bộ nghề nghiệp, đối với chất lƣợng dạy học lại rất lớn. Vì vậy, khi xây dựng cần đảm bảo tính khoa học và tính thực tiễn, phù hợp với trình độ của giáo viên. Chuẩn giờ lên lớp là một quy định của nhà trường, gắn liền với thực tế trình độ của giáo viên trong từng giai đoạn.
Hiệu trưởng cần theo dõi việc vận dụng của giáo viên đối với các tiêu chuẩn đồng thời cần điều chỉnh và sửa đổi để các tiêu chuẩn tiến bộ hơn. Những căn cứ để xây dựng chuẩn đánh giá một giờ dạy có tích hợp, lồng ghép nội dung giáo dục bảo vệ môi trường cho học sinh:
Yêu cầu về kiến thức kỹ năng của môn học và nội dung đƣợc tích hợp, lồng ghép giáo dục bảo vệ môi trường trong chương trình giáo dục môi trường đã xây dựng.
Tiêu chuẩn đánh giá tiết dạy mà Bộ GD-ĐT và Sở GD-ĐT Quảng Ngãi quy định.
Hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ năm học (để nắm được những vấn đề cần nhấn mạnh hoặc sửa đổi nội dung).
Các phương pháp giảng dạy mới và việc áp dụng các phương pháp mới của giáo viên.
* Quản lý hoạt động giáo dục bảo vệ môi trường thông qua hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp
+ Quản lý việc xây dựng kế hoạch hoạt động
Khi xây dựng kế hoạch hoạt động giáo dục bảo vệ môi trường cho học sinh, hiệu trưởng cần chỉ đạo xây dựng kế hoạch theo hướng từ tổ chuyên môn, các tổ chức đoàn thể đến xây dựng kế hoạch chung cho toàn trường. Tuỳ theo kế hoạch của từng thời gian, hiệu trưởng chỉ đạo tổ chuyên môn, các tổ chức đoàn thể xây dựng kế hoạch chi tiết về nội dung, hình thức, thời gian, địa điểm, nguồn nhân lực, tài liệu và kinh phí cho các hoạt động.
Hoạt động giáo dục bảo vệ môi trường cần được triển khai thông qua các phong trào thi đua kế tiếp nhau, khép kín các hoạt động trong suốt năm học. Có thể lựa chọn các hoạt động nhƣ sau :
Phân công Đoàn thanh niên thành lập nhóm phát thanh tuyên truyền các kiến thức về môi trường qua các buổi phát thanh của trường. Phân công lịch cụ thể để các lớp viết bài, xây dựng chương trình tuyên truyền 1 tháng/lần/lớp, được tính vào thi đua của lớp.
Tổ chức thi biểu diễn văn nghệ sưu tầm và hát các bài hát về môi trường vào các lần sinh hoạt chủ điểm.
Tổ chức hội thi tìm hiểu về môi trường với các chủ đề như : “Nghiên cứu ứng dụng kiến thức bảo vệ môi trường vào sinh hoạt hàng ngày”, “ Rác thải và đời sống con người”, “Rừng giúp ích gì cho chúng ta”, “Tái chế, tái sử dụng các loại phế phẩm”
Tổ chức các hoạt động điểu tra khảo sát : Tìm hiểu về chủ đề “ Dân số và ô nhiễm môi trường”. Sự bùng nổ dân số, đô thị hóa và những khó khăn sẽ xảy ra khi tập trung dân cƣ quá đông ở thành phố, học sinh điều tra khảo sát tình hình dân cƣ ở địa phương. Tìm hiểu thông tin trên sách báo, báo cáo theo đơn vị lớp, thảo luận phân tích vấn đề, nêu trách nhiệm và hành động của học sinh.
Tổ chức các đợt ra quân, lao động trồng cây tạo cảnh quan sƣ phạm xanh - sạch - đẹp ngay nơi chúng ta đang sống, làm vệ sinh, chăm sóc cây cảnh, bồn hoa ... theo định kỳ hằng tháng, có kế hoạch phân công khu vực cho các lớp chăm sóc cây, làm vệ sinh thường xuyên hàng ngày cho từng lớp được công khai bằng sơ đồ cụ thể.
Nhà trường có thể quyết định bất kỳ thời điểm nào trong năm để phát động cho học sinh tham gia tuần lễ “vệ sinh môi trường” các nội dung như: tự chăm sóc cây trồng và cây cảnh, bồn hoa được nhà trường giao; thường xuyên làm vệ sinh trường, lớp, vệ sinh cá nhân; Không vứt rác bừa bãi, đi vệ sinh đúng nơi qui định...
Tổ chức hoạt động dã ngoại: một hoạt động diễn ra bên ngoài khuôn viên nhà trường bao giờ cũng là nguồn hứng thú vô tận đối với học sinh. Tùy theo qui mô của chương trình, thời gian của hoạt động dã ngoại thông qua đó để giáo dục cho học sinh.
Thông qua hoạt động của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh qua các đợt sinh hoạt chủ đề, chủ điểm trong năm để lồng ghép nội dung giáo dục bảo vệ môi trường. Các nội dung giáo dục bảo vệ môi trường có thể xem là một phần của chương trình hoạt động trong năm. Sau mỗi đợt hoạt động đều tổ chức tuyên dương khen thưởng kịp thời.
Trong hoạt động giáo dục bảo vệ môi trường thông qua hoạt động ngoài giờ lên lớp, việc lựa chọn các hình thức thích hợp với từng học sinh, từng điều kiện của nhà trường và từng vấn đề môi trường của địa phương sẽ đem lại hiệu quả giáo dục cao.
Có nhiều hình thức hoạt động độc lập theo chủ đề giáo dục bảo vệ môi trường như:
+ Các hoạt động được tổ chức trong nhà trường như trò chơi, hội thi, câu lạc bộ môi trường, phong trào vì môi trường Xanh - Sạch - Đẹp...
+ Các hoạt động được tổ chức bên ngoài nhà trường như tham quan, dã ngoại, chiến dịch, điều tra, kế hoạch nhỏ... Căn cứ vào nội dung, điều kiện thực tế, thời gian hoạt động và đối tượng cụ thể, hiệu trưởng nhà trường có thể chỉ đạo chọn một hoặc phối hợp nhiều hình thức khác nhau nhằm mang lại hứng thú cho học sinh để đạt hiệu quả giáo dục cao nhất.
c. Cách thức thực hiện và điều kiện đảm bảo
* Quản lý hoạt động tích hợp, lồng ghép nội dung giáo dục bảo vệ môi trường + Quản lý chương trình giáo dục môi trường
- Hiệu trưởng nhà trường tiếp thu sự chỉ đạo về định hướng dạy học tích hợp, lồng ghép nội dung giáo dục bảo vệ môi trường trong các môn học của Bộ GD&ĐT và Sở GD-ĐT tỉnh Quảng Ngãi. Trên cơ sở đó, chỉ đạo tổ chuyên môn xây dựng chương trình giáo dục bảo vệ môi trường cho học sinh nhằm thống nhất nội dung các bài học, các chương ở các khối lớp trong nhà trường. Hiệu trưởng cần dự kiến tiến trình thực hiện chương trình, những vấn đề trọng tâm theo sự chỉ đạo của Sở GD-ĐT, chú ý các thời điểm quan trọng như khai giảng, kết thúc học kỳ I, kết thúc năm học và hướng dẫn học sinh nghỉ hè.
- Hiệu trưởng dự kiến những vấn đề nảy sinh trong việc thực hiện chương trình và những biện pháp có thể triển khai một cách dễ dàng, những điều kiện CSVC và TBDH cần cung cấp cho giáo viên để việc thực hiện chương trình không bị trở ngại.
Trong các cuộc họp Hội đồng nhà trường hàng tháng, hiệu trưởng hướng dẫn giáo viên những vấn đề khó trong chương trình, giải đáp những thắc mắc, giúp đỡ giáo viên bổ sung TBDH, sách vở, tài liệu cần thiết cho việc thực hiện đúng, đủ chương trình đã đƣợc thống nhất và phê duyệt.
Hiệu trưởng cần xây dựng các biểu mẫu báo cáo; hàng tháng tổng kết tình hình thực hiện chương trình của giáo viên và của các tổ chuyên môn.
+ Quản lý việc soạn bài và chuẩn bị lên lớp của giáo viên
Hướng dẫn giáo viên lập kế hoạch soạn bài. Kế hoạch phải bao gồm những vấn đề cần thiết về mục tiêu bài học (về kiến thức, kỹ năng, thái độ), phương pháp dạy học và đồ dùng dạy học phù hợp ở từng chương, từng bài có tích hợp, lồng ghép nội dung giáo dục môi trường.
Tổ chức bồi dưỡng giáo viên về đổi mới phương pháp dạy học và ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học.
Có kế hoạch mua sắm đồ dùng dạy học, tài liệu tham khảo, các phương tiện kỹ thuật, TBDH phục vụ giảng dạy cho giáo viên.
Thường xuyên kiểm tra công tác chuẩn bị bài dạy của giáo viên. Hằng tuần, hiệu trưởng kiểm tra việc ghi sổ báo giảng thời gian trước và ghi báo giảng mới. Hơn nữa, cần kiểm tra biên bản sinh hoạt tổ chuyên môn hằng tháng, theo dõi việc thực hiện chương trình trong tháng trước để khắc phục những hạn chế và thiếu sót của giáo viên.
+ Quản lý giờ dạy trên lớp và phân tích tính sƣ phạm một giờ dạy có nội dung giáo dục môi trường
Cùng với việc dự giờ chuyên môn nói chung, hiệu trưởng lập kế hoạch tổng thể
về việc dự giờ và phân tích tính sƣ phạm giờ dạy toàn năm học. Dựa vào nội dung chương trình giáo dục bảo vệ môi trường đã được biên soạn, kế hoạch dự giờ nên tập trung trước hết vào các môn có tích hợp, lồng ghép nội dung giáo dục bảo vệ môi trường như Tiếng Việt, Địa lý, Lịch sử ….
Trên cơ sở kế hoạch tổng thể, hiệu trưởng sắp xếp lịch dự giờ và phân tích tính sư phạm của giờ dạy trong từng tuần.
Hiệu trưởng kiểm tra việc thực hiện kế hoạch và nhất thiết phải tham dự các tiết thao giảng và phân tích tính sƣ phạm của giờ dạy; chỉ đạo tổ chuyên môn phân tích đánh giá giờ dạy theo đúng mục tiêu, khẳng định những mặt đạt đƣợc và những hạn chế cần khắc phục để từng bước giáo viên vận dụng trong các tiết dạy.
Hiệu trưởng cần theo dõi những cải tiến trong hoạt động dạy học của giáo viên sau khi đã trao đổi và góp ý các tiết dạy đã đƣợc dự giờ.
* Quản lý hoạt động giáo dục bảo vệ môi trường thông qua hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp
Hiệu trưởng chỉ đạo cho các tổ chuyên môn, giáo viên chủ nhiệm lớp, các đoàn thể trong nhà trường xây dựng kế hoạch giáo dục bảo vệ môi trường thông qua hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp.
Hiệu trưởng tổ chức hội nghị với các tổ chuyên môn, giáo viên chủ nhiệm lớp, các đoàn thể nhằm phân tích, đánh giá, chọn lọc các hoạt động có nội dung phong phú, có tính giáo dục cao, đồng thời đảm bảo cho việc tiến hành các hoạt động giáo dục khác.
Hiệu trưởng kiểm tra việc thực hiện kế hoạch, chủ động điều chỉnh thời điểm tổ chức; nếu có vấn đề phát sinh, giải quyết kịp thời những khó khăn, đề xuất của giáo viên, tổ chuyên môn và các tổ chức đoàn thể.
Hiệu trưởng cần tổ chức tổng kết, đánh giá các mặt của hoạt động đã được tổ chức nhằm rút kinh nghiệm những hạn chế và phát huy những tích cực cho các hoạt động lần sau và cho các năm học tới.
Hiệu trưởng cần tổ chức khen thưởng những cá nhân, tập thể đã hoàn thành tốt các kế hoạch đề ra và đã tham gia tốt các hoạt động giáo dục bảo vệ môi trường cho học sinh. Đồng thời, có những biện pháp xử lý đối với những tập thể, cá nhân không tổ chức tốt các hoạt động giáo dục bảo vệ môi trường theo kế hoạch đề ra.
3.2.3. Thường xuyên bồi dưỡng giáo viên về nội dung và phương pháp giáo dục bảo vệ môi trường
a. Mục đích, ý nghĩa
Đội ngũ giáo viên là lực lƣợng nòng cốt trong việc triển khai thực hiện các mục tiêu, nội dung giáo dục bảo vệ môi trường ở nhà trường. Chỉ khi đội ngũ giáo viên
nhận thức tốt, có kiến thức và kỹ năng tốt mới có khả năng phát huy mọi yếu tố, mọi phương pháp trong hoạt động giáo dục bảo vệ môi trường cho học sinh. Do đó, một khi hiệu trưởng nhà trường tập trung bồi dưỡng và xác định vai trò chủ đạo của giáo viên thì hoạt động giáo dục môi trường mới có thể thành công.
b. Nội dung
Hàng năm, giáo viên các bộ môn có tích hợp, lồng ghép nội dung giáo dục môi trường đã được Sở GD-ĐT tỉnh Quảng Ngãi tổ chức tập huấn về mục đích, nội dung, phương pháp và kỹ năng tổ chức các hoạt động giáo dục. Tuy nhiên, hoạt động này chỉ có sự tham gia với số lƣợng hạn chế, mỗi môn chỉ có một giáo viên tham gia. Vì vậy việc chỉ đạo bồi dƣỡng đội ngũ cần thực hiện nhƣ sau:
Hiệu trưởng phải thường xuyên nghiên cứu các văn bản hướng dẫn của cấp trên, tài liệu chuyên môn, thông tin về thực trạng để xác định phương hướng bồi dưỡng giáo viên.
Trong kế hoạch hoạt động của nhà trường từ đầu năm học, hiệu trưởng cần dự thảo kế hoạch bồi dưỡng giáo viên, trao đổi và thống nhất với tổ trưởng chuyên môn, giáo viên cốt cán của nhà trường để hoàn chỉnh, duyệt kế hoạch và triển khai thực hiện.
c. Cách thức thực hiện và biện pháp đảm bảo
Hiệu trưởng chỉ đạo phó hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn và giáo viên lập kế hoạch bồi dƣỡng theo nội dung đã phân công. Giáo viên phải lựa chọn và xác định nội dung đề xuất tổ chuyên môn bồi dƣỡng hoặc bản thân phấn đấu học tập tự bồi dƣỡng.
Ngoài ra, giáo viên có thể tự bồi dưỡng các phương pháp nghiên cứu. Cần lưu ý phân cấp bồi dƣỡng một cách hợp lý:
+ Tổ chuyên môn bồi dƣỡng những nội dung đơn giản hơn thông qua các buổi sinh hoạt chuyên môn (tiết thực hành, kiểm tra đánh giá học sinh).
+ Giáo viên tự bồi dƣỡng bằng cách: tự nghiên cứu tài liệu, sách giáo khoa, tạp chí hay những thông tin cập nhật để cập nhật kiến thức và phương pháp giáo dục bảo vệ môi trường cho học sinh.
Kế hoạch bồi dƣỡng phải đảm bảo tính hợp lý, cả phần lý thuyết và thực hành, dành thời lƣợng thích đáng cho phần thực hành để giáo viên có dịp chuẩn bị tốt các bài dạy trên lớp và các hoạt động sau này.
Kiểm tra, nắm bắt việc thực hiện kế hoạch bồi dưỡng của nhà trường về tiến độ, nội dung, hình thức, kết quả đạt đƣợc trong từng thời gian, kịp thời giải quyết những vấn đề phát sinh.
Kiểm tra việc thực hiện kế hoạch bồi dƣỡng của tổ chuyên môn: các tổ chuyên môn cần phản ánh mức độ hợp lý và có trọng tâm những vấn đề bồi dƣỡng, tiến trình thực hiện kế hoạch, kết quả đạt đƣợc, tác dụng thực tế của việc bồi dƣỡng đối với cả tổ