Công tác quản lý XHHGD hiện nay còn có nhiều bất cập trong định hướng phát triển, quy hoạch và chỉ đạo tổ chức thực hiện. Việc phân cấp quản lý chưa đầy đủ, chưa hợp lý để tạo quyền tự chủ, năng động của địa phương, cơ sở giáo dục; sự phối hợp giữa ngành GD&ĐT với ngành kinh tế, kế hoạch, tài chính, ngân hàng để thực hiện XHH còn lỏng lẻo, thiếu đồng bộ. Vai trò điều phối của Nhà nước trong quá trình XHH, việc thực hiện chức năng, trách nhiệm các ban, ngành, đoàn thể, người dân chưa được thể chế hoá một cách cụ thể, bài bản và đồng bộ trong các văn bản chỉ đạo.
Quản lý CTXHHGD THCS không hoàn toàn là công việc của các trường THCS nhưng với chức năng của mình, các trường THCS chủ yếu làm công tác tham mưu, vận động, tuyên truyền để xã hội nhận thức đầy đủ hơn về quản lý CTXHHGD THCS, chia sẻ khó khăn với ngành Giáo dục, cộng đồng trách nhiệm và tham gia vào quá trình phát triển GD&ĐT. Tuy nhiên, trong một chừng mực nhất định, các trường THCS trực tiếp chỉ đạo và quản lý hoạt động xã hội hóa trong các nhà trường, giúp
cho CTXHHGD đi đúng hướng và có kết quả cao.
1.3.1. Nhận thức của cán bộ qu n lí, giáo viên về CTXHHGD
Nhận thức về CTXHHGD của cán bộ quản lý, giáo viên tuy có những chuyển biến so với trước đây, nhưng còn khá nhiều cán bộ quản lý, giáo viên chưa nhìn nhận đúng vai trò của các thành phần kinh tế và xã hội trong việc tham gia vào các hoạt động của giáo dục. Vì vậy, cho rằng trách nhiệm đối với giáo dục chủ yếu, xuyên suốt là thuộc về nhà nước.
1.3.2. M c tiêu của c ng tác hội h a giáo d c ở trường THCS
Mục tiêu cơ bản của XHHGD đã được khẳng định tại Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng lần thứ IV - khóa VIII, ngày 14 tháng 01 năm 1993: “Huy động toàn xã hội làm giáo dục, động viên các tầng lớp nhân dân góp sức xây dựng nền giáo dục quốc dân dưới sự quản lý của Nhà nước”. Mục tiêu được thể hiện những vấn đề cơ bản sau:
- Trước hết làm cho xã hội nhận thức đúng đắn vị trí, vai trò của GD&ĐT trong quá trình xây dựng và phát triển đất nước nói chung, cũng như trong phát triển kinh tế - xã hội của mỗi địa phương, mỗi gia đình và toàn cộng đồng. Trên cơ sở đó hình thành hệ tư tưởng xã hội về GD&ĐT theo quan điểm, đường lối của Đảng, coi “Giáo dục là quốc sách hàng đầu, đầu tư cho giáo dục là đầu tư cho phát triển”.
- XHHGD là tạo nhiều nguồn lực cùng tham gia xây dựng và phát triển giáo dục, trước hết là nguồn lực con người. Giáo dục không còn bó hẹp trong thế đơn độc của nhà trường mà có sự cộng đồng trách nhiệm của toàn xã hội, đặc biệt trong giáo dục đạo đức và rèn luyện ý thức công dân cho HS.
- XHHGD là nhằm thực hiện phương châm giáo dục cho mọi người. Trên cơ sở khai thác và phát huy tối đa các điều kiện và khả năng đáp ứng của xã hội cho giáo dục, vận động mọi thành viên trong cộng đồng, không phân biệt thành phần, lứa tuổi, vùng miền,… tham gia học tập; học ở nhà trường, học ở gia đình, học ở ngoài xã hội thông qua các hình thức chính quy, không chính quy nhằm đáp ứng yêu cầu: học để biết, học để làm, học để chung sống, để xây dựng sự phồn vinh của đất nước, dân tộc.
- XHHGD đồng thời là chủ trương và giải pháp nhằm thực hiện có hiệu quả cuộc vận động dân chủ hóa trong GD&ĐT. Khi mà giáo dục không còn bó hẹp trong giới hạn trách nhiệm của nhà trường, vai trò của các cấp uỷ Đảng, chính quyền, đoàn thể và các tổ chức quần chúng khác có ảnh hưởng nhất định đối với giáo dục. Chính vì vậy, chúng tôi cho rằng, sự tham gia quản lý của các tổ chức đoàn thể quần chúng, các LLXH sẽ tạo điều kiện thuận lợi để đẩy mạnh tính dân chủ trong giáo dục, từ đó tạo thêm động lực để nâng cao chất lượng giáo dục nói chung, giáo dục trong nhà trường nói riêng.
Trên cơ sở mục tiêu giáo dục đã đề ra, những nhiệm vụ chủ yếu của CTXHHGD là: Phải huy động được nhiều nguồn lực (nhân lực, tài lực, vật lực) cho phát triển giáo dục và nâng cao chất lượng giáo dục. Hình thành được một xã hội học tập, tạo động lực cho thực hiện mục tiêu nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài cho đất nước. Thực hiện tốt dân chủ hóa giáo dục và công bằng trong giáo dục; làm cho giáo dục đáp ứng được yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.
1.3.3. Nội dung của c ng tác hội h a giáo d c ở trường THCS Một là, cộng đồng hóa trách nhiệm đối với hoạt động giáo dục.
Mục tiêu giáo dục là đào tạo con người phát triển toàn diện, hài hòa, hình thành và bồi dưỡng nhân cách, phẩm chất và năng lực đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Muốn đạt được mục tiêu này, ngành giáo dục không thể đơn phương thực hiện mà phải huy động toàn xã hội tham gia tạo thành sức mạnh tổng thể.
Từ việc tham gia xây dựng môi trường giáo dục lành mạnh, an toàn với sự gắn kết giữa các môi trường giáo dục: Gia đình, nhà trường và xã hội. Trong đó nhà trường đóng vai trò chủ động và thực hiện tốt các cuộc vận động như: “Dân chủ - kỷ cương - tình thương - trách nhiệm”, “Dân chủ hóa nhà trường” phong trào thi đua “Mỗi thầy cô giáo là tấm gương về đạo đức, tự học và sáng tạo”.
Nhà trường phải biết tập hợp các LLXH, khai thác tìm năng giáo dục của các lực lượng này để mang lại hiệu quả giáo dục đích thực. Chẳng hạn lực lượng vũ trang giúp cho nhà trường giáo dục về quốc phòng, lực lượng cựu chiến binh tham gia giáo dục truyền thống yêu nước cho thầy cô giáo và HS, lực lượng y tế ngoài việc chăm sóc sức khỏe cho thầy trò còn cung cấp cho thầy trò những kiến thức cơ bản về bảo vệ sức khoẻ, về y tế học đường, phòng chống các tệ nạn xã hội.
Cộng đồng hóa trách nhiệm đối với hoạt động giáo dục không thể tách rời yếu tố giáo dục. Đảng ta đã xác định “Gia đình là tế bào của xã hội, là cái nôi thân yêu nuôi dưỡng cả đời người, là môi trường quan trọng giáo dục nếp sống và hình thành nhân cách”. Gia đình là nơi nuôi dưỡng con người từ lúc sơ sinh cho đến trưởng thành.
Đức, trí, thể, mỹ của mỗi thành viên trong gia đình phụ thuộc rất lớn vào sự nuôi dưỡng, chăm sóc và cách giáo dục của các bậc làm cha, làm mẹ và mối quan hệ ứng xử của các thành viên.
Hai là, đa dạng hóa nguồn lực cho giáo dục.
Huy động các LLXH tham gia đóng góp nguồn lực, vật lực và tài lực để phát triển quy mô, chất lượng, hiệu quả giáo dục đáp ứng nhu cầu giáo dục ngày càng cao của nhân dân, Nhà nước không thể chi bằng ngân sách, nhất là trong giai đoạn hiện nay vấn đề tài chính còn gặp nhiều khó khăn. Mặc dù, “Nhà nước ưu tiên đầu tư cho giáo dục”, “Ngân sách Nhà nước giữ vai trò chủ yếu trong tổng nguồn lực đầu tư cho
giáo dục” nhưng cần phải XHHGD, cần phải huy động mọi nguồn lực cho giáo dục:
Nhà nước “Khuyến khích và bảo hộ các quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân trong nước, người Việt Nam định cư ở nước ngoài, tổ chức, cá nhân nước ngoài đầu tư cho giáo dục”. [8]
Tăng cường hợp tác quốc tế, tranh thủ các nguồn viện trợ không hoàn lại, tài trợ, cho vay lãi suất thấp để đầu tư và phát triển giáo dục.
Nhờ các nguồn đầu tư đa dạng hóa đó, ngành giáo dục đã chủ động thực hiện đa dạng hóa các loại hình đào tạo, tạo nên động lực phát triển giáo dục cả về quy mô lẫn chất lượng.
Ba là, đa dạng hóa loại hình, phương thức giáo dục.
Huy động các LLXH tham gia vào quá trình đa dạng hóa các hình thức học tập và các loại hình trường lớp.
Theo chủ trương của Đảng và Nhà nước về XHHGD: Nhà nước trong hệ thống quốc dân bao gồm các loại hình trường công lập, dân lập, tư thục (Luật Giáo dục 2005 qui định tại điều 48). Ngoài hình thức học tập chính quy, tập trung còn có các hình thức học tập khác như: hình thức học không tập trung, học tại chức và học từ xa, tự học có hướng dẫn, trong đó phải lấy loại hình trường công lập, giáo dục chính quy giữ vai trò nồng cốt, chủ đạo chi phối toàn bộ hệ thống giáo dục.
Như vậy, XHHGD là xây dựng hệ thống giáo dục mở, giáo dục hướng đến cộng đồng, cộng đồng quan tâm chăm lo giáo dục. Đây là kinh nghiệm phổ biến về XHHGD của các nước phát triển trên thế giới, cũng là bài học quý báu để Việt Nam thực hiện đổi mới giáo dục, đáp ứng yêu cầu phát triển của xã hội.
Bốn là, giáo dục hóa xã hội.
Tạo ra phong trào học tập sâu rộng trong toàn xã hội theo nhiều hình thức; vận động toàn dân, trước hết là những người trong độ tuổi lao động, thực hiện học tập suốt đời để làm việc tốt hơn cho xã hội, có thu nhập cao hơn và có cuộc sống tốt đẹp hơn, làm cho toàn xã hội trở thành một xã hội học tập.
Cần phải đổi mới cơ bản tư duy và cơ chế quản lý giáo dục, bắt nguồn từ cái gốc “nhu cầu học tập suốt đời của dân”. Nhu cầu học của dân cũng là nhu cầu hàng đầu của sự nghiệp đổi mới, CNH, HĐH đất nước, lấy sức dân đáp ứng nhu cầu học của dân, phát huy đạo học làm người của cha ông, thực hiện sáng tạo tư tưởng Hồ Chí Minh và Nghị quyết Đại hội Đảng về xây dựng xã hội học tập: “Ai cũng được học hành. Hoạt động và học tập cho đến phút cuối cùng. Công nông trí thức hoá. Dân tộc thông thái”, “Thực hiện giáo dục cho mọi người. Cả nước trở thành một xã hội học tập,... nâng cao giác ngộ và bản lĩnh chính trị, hoàn thiện học vấn và tay nghề, thực hiện trí thức hoá công nhân,... Nâng cao hàm lượng tri thức trong các nhân tố phát
triển kinh tế - xã hội,... Nội lực là quyết định, ngoại lực là quan trọng, gắn kết với nhau thành nguồn lực tổng hợp để phát triển đất nước. Phát huy khả năng “năm tự”:
Tự học, tự nghiên cứu, tự hoàn thiện học vấn và tay nghề, tự tìm và tạo việc làm, tự hoàn thiện nhân cách”. [19]
Chất lượng GD là chất lượng học của từng người học, của từng người dân, trong một xã hội mà ai cũng thi đua yêu nước, ai cũng tự học tốt, làm tốt, sống tốt. Đây là mấu chốt khái niệm XHHGD để xây dựng một XHHT.
Muốn đạt mục tiêu trên phải lấy XHH toàn diện và phong trào cách mạng quần chúng “Toàn dân đoàn kết thi đua học tập tốt, làm tốt, sống tốt, xây dựng cả nước thành một xã hội học tập ngang tầm thời đại” làm nguồn lực tổng thể.
Truyền thống tốt đẹp của dân tộc ta là làm giáo dục để ai cũng được học hành, bằng con đường cách mạng quần chúng: Toàn dân thi đua diệt giặc dốt, xóa nạn mù chữ, thực hiện phổ cập tiểu học, phổ cập trung học cơ sở, tiến tới phổ cập bậc trung học phổ thông. Ngày nay diệt giặc dốt đã được nâng lên trình độ hiện đại: “Cả nước là một xã hội học tập”, “Xoá mù tin học”, “Xoá mù nghề”. Thi đua diệt giặc dốt trở thành thi đua xây dựng “Cả nước trở thành một xã hội học tập, học tập suốt đời”, kết hợp chặt chẽ với phong trào thi đua “Làm kinh tế giỏi, xoá đói giảm nghèo, làm giàu hợp pháp”, “Xây dựng đời sống văn hoá”, nhằm đáp ứng ba nhu cầu cơ bản của người dân: Nhu cầu học, nhu cầu làm và nhu cầu sống.
Năm là, phát huy vai trò ảnh hưởng của nhà trường đối với xã hội.
Xây dựng một môi trường sư phạm trong nhà trường, bao gồm cảnh quan, cơ sở hạ tầng, nền nếp kỉ cương, quan hệ trong sáng giữa thầy với thầy, thầy với trò, trò với trò, thầy trò với nhân dân địa phương,…Hội đồng sư phạm là tổ chức để mọi cán bộ, giáo viên, nhân viên thực hiện quyền dân chủ, quyền tham gia quản lý của mình đối với hoạt động giáo dục học sinh của nhà trường. Tạo được không khí dân chủ, cởi mở và đối thoại thẳng thắn nhằm đánh giá đúng thực trạng công tác giáo dục và công tác quản lý của nhà trường; tìm ra những biện pháp tháo gỡ khó khăn một cách chủ động.
Nhà trường cần phát huy vai trò ảnh hưởng của nhà trường đối với xã hội thông qua quá trình tham gia các hoạt động của địa phương, từ đó góp phần xây dựng hình thành nhân cách con người mới, đào tạo nguồn nhân lực có chất lượng, trang bị kỹ năng sống cho các thế hệ và tạo nên môi trường an toàn cho xã hội; góp phần xóa đói, giảm nghèo và xây dựng địa phương, đất nước ngày càng phát triển bền vững. Nhà trường cần quan tâm tốt đến việc phối hợp cùng với gia đình và xã hội, tạo nên môi trường giáo dục, trang bị kỹ năng sống, hình thành nhân cách cũng như cung cấp kiến thức khoa học cho HS. Bên cạnh đó nhà trường phải thực hiện tốt mục tiêu, nội dung, phương pháp giáo dục sẽ tạo ra cho xã hội những thế hệ HS đáp ứng nhu cầu ngày
càng cao; tạo điều kiện cho các em có đủ kiến thức cũng như kỹ năng học tiếp lên THPT hoặc học nghề hay trực tiếp tham gia vào lao động sản xuất.
Sáu là, nâng cao chất lượng giáo dục đáp ứng yêu cầu xã hội.
Việc nâng cao chất lượng giáo dục là vấn đề trọng tâm của giáo dục và là đầu ra của toàn bộ quá trình làm giáo dục, đồng thời cũng là tiêu chí đánh giá cuối cùng của một quá trình, một cách thức, một công cuộc cải cách, đổi mới giáo dục. Tất cả các biện pháp thực hiện XHHGD tập trung lại đều phục vụ cho việc nâng cao chất lượng giáo dục. Toàn xã hội đầu tư, chăm lo cho giáo dục cũng là sự mong mỏi chất lượng giáo dục làm sao ngày càng tốt hơn, đầu ra của quá trình giáo dục ngày càng tiến bộ hơn, sản phẩm của giáo dục đáp ứng được yêu cầu ngày càng cao của sự nghiệp đổi mới xã hội.
Mục tiêu của sản phẩm giáo dục được Luật giáo dục quy định “Giáo dục THCS nhằm giúp HS củng cố, phát triển những kết quả của giáo dục tiểu học; có học vấn phổ thông ở trình độ cơ sở và những hiểu biết ban đầu về kĩ thuật và hướng nghiệp để tiếp tục học trung học phổ thông, trung cấp học nghề hoặc đi vào cuộc sống lao động”. Để đào tạo được những sản phẩm như mục tiêu đã định, đòi hỏi giáo dục phải phấn đấu đổi mới toàn bộ các thành tố của quá trình giáo dục từ nội dung chương trình đến phương pháp giáo dục, từ phương tiện thiết bị dạy học đến đổi mới kiểm tra đánh giá, từ đổi mới nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên đến ứng dụng những thành tựu của khoa học công nghệ vào quá trình dạy học.
Bảy là, thể chế hóa sự quản lý của Nhà nước đối với xã hội hóa giáo dục.
XHHGD không có nghĩa là buông lỏng sự quản lý thống nhất của Nhà nước về giáo dục mà trái lại, vai trò quản lý giám sát, điều hành của Nhà nước luôn được tăng cường thông qua các văn bản pháp luật, các quy chế quản lý, những quyết định, chỉ thị,… hệ thống văn bản này chính là hành lang pháp lý, là những trụ cột căn bản để GD&ĐT phát triển. Trong khuôn khổ chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước, mọi cá nhân, tổ chức được hoạt động XHHGD có hiệu quả, góp phần tích cực vào việc nâng cao chất lượng giáo dục, hình thành và phát triển nhân cách cho thế hệ trẻ.
Do vậy, Nhà nước phải xây dựng và không ngừng hoàn thiện hệ thống pháp luật đầy đủ, minh bạch để đảm bảo trách nhiệm, quyền lợi, tính công bằng dân chủ và công khai trong hoạt động giáo dục. Trong khuôn khổ chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước, mọi tổ chức, cá nhân được tự do tham gia XHHGD và Nhà nước chỉ can thiệp khi có dấu hiệu vi phạm pháp luật, nhằm tránh những cách làm tuỳ tiện, lợi dụng, dẫn đến những vi phạm, đặc biệt là trong việc huy động các nguồn lực tài chính phục vụ cho sự nghiệp GD&ĐT.