Khi bạn xây dựng một doanh nghiệp, điều đó cũng có nghĩa là bạn đang tạo ra một cộng đồng. Có thể bạn chưa nhận ra những gì mình đang làm hay thậm chí không muốn làm như thế. Nhưng dù có thích hay không thì bạn cũng phải giải quyết vấn đề này. Nó đến một cách tự nhiên. Một sáng bạn thức dậy và chợt nhận ra công ty của mình không chỉ là một doanh nghiệp mà còn là một hệ thống kinh tế thu nhỏ, một xã hội mà nhiều người gắn bó một phần không nhỏ cuộc đời với nó.
Tất nhiên, mỗi người lại có một ý kiến khác nhau về hình thức cộng đồng mà họ mong muốn có trong công ty của mình. Tôi luôn hình dung được một bức tranh tương đối rõ ràng về cộng đồng mà tôi hy vọng là đã được tạo ra tại SRC. Tôi muốn nó vận hành dựa trên những nguyên tắc công bằng mà chúng tôi đã quen thuộc từ khi còn bé đến lúc trưởng thành, những nguyên tắc mà chúng tôi đã cùng nhau chia sẻ. Hơn nữa, kỳ vọng của tôi không chỉ là như vậy.
411 | h t t p : / / w w w . t a i s a c h h a y . c o m
Trong tâm trí tôi, cộng đồng này phải trở thành một nơi hoàn hảo. Nhưng cùng với thời gian, tôi nhận ra rằng thật không tưởng nếu muốn đạt tới sự hoàn hảo trong cuộc sống thực tại; mặc dù vậy, tôi vẫn mong muốn xây dựng một xã hội công bằng tương đối, trong đó tất cả chúng tôi đều có cơ hội cải thiện cuộc sống, nâng cao mức sống và không ai bị kìm hãm lại phía sau bởi những rào cản phi lý. Đó có thể là một xã hội được xây dựng dựa trên sự tin tưởng và tôn trọng lẫn nhau cũng như dựa trên sự chia sẻ trách nhiệm. Đúng là mỗi chúng ta có một vai trò khác nhau trong xã hội, nhưng bất cứ ai cũng sẽ được đánh giá và coi trọng đúng mức. Chúng tôi mong muốn xây dựng mọi mối quan hệ trong cuộc sống giống như những mối quan hệ mà chúng tôi đang có trong công việc. Mọi người sẽ không bị đối xử như những đứa trẻ, được nâng niu chiều chuộng quá đáng hay như những vật dụng chỉ dùng một lần rồi bị vứt bỏ mà họ sẽ được đối xử như những người trưởng thành và những công dân thực sự.
412 | h t t p : / / w w w . t a i s a c h h a y . c o m
Ban đầu, tôi nghĩ sẽ thật dễ dàng để tạo lập một cộng đồng như thế và để điều hành một công ty dựa trên các giá trị đó, nhưng thực tế thì mọi chuyện khó khăn hơn rất nhiều – chủ yếu là do các mối đe dọa mà chúng tôi phải đối mặt, những mối đe dọa mà chúng tôi không thể hình dung ra chúng khi chưa thực sự bắt tay vào kinh doanh. Đó là những mối đe dọa từ phía các chủ nợ, từ các đối thủ cạnh tranh, từ phía khách hàng và nhà cung cấp, từ thực trạng nền kinh tế, từ các nhà hoạch định chính sách, từ các vụ kiện tụng hay thậm chí là từ người của chính chúng tôi. Có vô số các mối đe dọa và chúng tôi nhận thấy cuộc chiến chống lại chúng để bảo vệ cho cộng đồng của mình kéo dài gần như bất tận.
Điều quan trọng mà chúng tôi đúc rút được là phải duy trì được sự cân bằng cần thiết. Mọi hành động bạn thực hiện đều có tác động tới việc kinh doanh cũng như tới cộng đồng trong công ty. Làm sao bạn biết hành động như thế nào sẽ tốt cho cả hai phía?
Điều cốt yếu là, như chúng tôi rút ra sau này, mọi thành viên của cộng đồng đều phải tham gia vào
413 | h t t p : / / w w w . t a i s a c h h a y . c o m
công việc – họ biết chuyện gì đang diễn ra, hiểu được vai trò của mình và được hưởng lợi từ kết quả đạt được. Bạn không thể trông đợi việc chia sẻ trách nhiệm nếu như không có sự chia sẻ quyền lợi. Cộng đồng và công ty của chúng tôi được xây dựng dựa trên hai trụ cột này.
Chúng tôi học được rất nhiều theo cách tiếp cận này.
Chúng tôi học được nhu cầu đa dạng hóa, tầm quan trọng của việc xây dựng các kế hoạch vốn không nằm trong dự kiến, phát triển thói quen tư duy đa diện – luôn luôn xem xét mọi khả năng, tập trung vào những khâu có thể xuất hiện sai sót và đưa ra các đối sách cho chúng. Chúng tôi đưa ra khái niệm “sự đa nghi sáng tạo” (creative paranoia) thậm chí trước cả khi Andrew Grove của Intel phổ biến khái niệm này trong cuốn sách Only the Paranoid Survive (Chỉ có sự đa nghi sống sót) của mình. Chúng tôi luôn cố gắng chỉ ra vấn đề tiếp theo có thể đến từ đâu và làm thế nào để đối phó với nó, tốt nhất là trước khi nó trở thành vấn đề thật sự.
414 | h t t p : / / w w w . t a i s a c h h a y . c o m
May thay, quá trình này cũng có mặt tích cực của nó.
Khi chúng tôi cố gắng bảo vệ và mở rộng cộng đồng của mình, chúng tôi cũng tạo ra sự giàu có và thịnh vượng. Những mối đe dọa hóa ra lại cho chúng tôi nhiều bài học bổ ích trong kinh doanh về cách đối phó với chúng, và chúng tôi càng trở thành doanh nhân chuyên nghiệp bao nhiêu thì chúng tôi càng có khả năng tạo ra nhiều của cải và sự thịnh vượng bấy nhiêu; đây đúng là những gì chúng tôi dự trù sẽ diễn ra. Chúng tôi rất tin tưởng là mình có thể có được cả tình hình tài chính tốt đẹp trong kinh doanh lẫn một cộng đồng lành mạnh để chung sống, và chúng tôi không thấy bất cứ nhân tố nào trong hệ thống tư bản chủ nghĩa có thể ngăn cản mình thực hiện điều đó.
Tuy nhiên, đã làm kinh doanh, cuối cùng bạn vẫn phải đặt ra câu hỏi này: Tất cả mọi chuyện rồi sẽ kết thúc ở đâu? Bao giờ tôi nên cảm thấy thỏa mãn về sự giàu có của mình và nên ra đi? Đó có lẽ là lý do tại sao bạn đặt vấn đề tạo ra của cải lên vị trí hàng đầu.
415 | h t t p : / / w w w . t a i s a c h h a y . c o m
Khi bạn tham gia một mô hình kinh doanh do nhân viên làm chủ, thì chuyện rút ra khỏi công ty phải trở thành một trong những mục tiêu của bạn. Nếu không, công ty đó sẽ trở thành nhà tù giam lỏng, một cái bẫy đối với bạn. Nó sẽ là nhà tù nếu mọi người không có sự lựa chọn nào khác ngoài việc phải tiếp tục làm việc cho nó suốt phần đời còn lại. Nó sẽ là cái bẫy nếu bạn không thể hoàn thành lời hứa đã đưa ra, khi mà nhân viên của bạn thực tế không bao giờ được chạm vào những đồng tiền mà họ kiếm được.
Vậy nên trách nhiệm của tôi, với tư cách Giám đốc điều hành, là bảo đảm cho SRC sẽ không biến thành nhà tù hay cái bẫy nào cả, nói cách khác là tìm ra cách để trả đủ tiền cho tất cả mọi người. Nếu không, cả cộng đồng sẽ sụp đổ. Cũng không phải tôi bị đè nặng bởi trách nhiệm đối với các cổ đông khác. Bản thân tôi cũng muốn ra đi tại những thời điểm nhất định, và tôi cũng sẽ chẳng thể đi đâu được cho đến khi chúng tôi có một cơ chế đảm bảo thanh toán cho mọi người vào thời điểm xác định.
416 | h t t p : / / w w w . t a i s a c h h a y . c o m
Không có một cơ chế như thế, những gì chúng tôi tạo lập chỉ là một trò hề không hơn không kém. Tại sao?
Bởi những cộng đồng được xây dựng dựa trên các luật lệ, chúng có thể rõ ràng hoặc ngầm định, nhưng tất cả mọi người đều hiểu và chấp nhận chúng.
Chúng là chất kết nối cộng đồng, và bạn sẽ gây ra những tổn thất không thể bù đắp nổi nếu vi phạm những điều luật ấy.
Chúng tôi xây dựng cộng đồng của mình dựa trên một nhận thức chung là chúng tôi chia sẻ mọi thành công và thịnh vượng cùng nhau. Đó là thỏa thuận giữa chúng tôi, và nhân viên của tôi đã sống trung thành với nguyên tắc ấy. Tôi sẽ không thể đi đâu khỏi SRC đến khi tôi chắc chắn là bản thân tôi cũng đã sống hết mình vì nó – rằng tất cả trong chúng tôi sẽ có được một phần cổ phiếu công bằng để tưởng thưởng và không ai sẽ phải ra đi tay trắng.
Do vậy tôi rất vui mừng khi đầu năm 1990, chiến lược mới của chúng tôi được thảo luận và đưa ra; tôi
417 | h t t p : / / w w w . t a i s a c h h a y . c o m
bắt đầu nhìn thấy làm thế nào để tới được nơi mà tôi biết là chúng tôi phải tới.
KẾ HOẠCH
Ý tưởng đưa ra, nói một cách ngắn gọn, là tận dụng kinh nghiệm chúng tôi có với Engine Plus và áp dụng chúng trong toàn công ty. Chúng tôi mở ra một công ty con mới nhanh nhất có thể, tuyển người từ bộ phận máy móc hạng nặng và kinh doanh ô tô sang điều hành. Cùng lúc đó, chúng tôi cho phép các bộ phận của SRC có nhiều quyền tự quyết hơn. Mảng kinh doanh ô tô sẽ có thương hiệu riêng của mình – sau nhiều lần đắn đo, chúng tôi quyết định chọn cái tên Sequel – và được xây dựng như một thực thể tách biệt. Nó sẽ không còn chia sẻ chức năng với bộ phận máy móc hạng nặng (bộ phận này vẫn mang thương hiệu SRC, và chúng tôi vẫn gọi nó bằng cái tên “Máy móc hạng Nặng” trong nội bộ). Chúng sẽ hoạt động độc lập như các công ty mới mà chúng tôi vừa thành lập. Bên cạnh đó, chúng tôi cũng lập ra một văn phòng trung tâm nhỏ để đàm phán hợp
418 | h t t p : / / w w w . t a i s a c h h a y . c o m
đồng, phát triển chiến lược, quản lý tài chính, dự báo tương lai của công ty và các chức năng khác nữa, nhưng tập trung nhất vẫn là vào nhiệm vụ phân quyền nhiều hơn xuống các đơn vị phía dưới.
Lúc đó, tôi hy vọng chúng tôi có thể bán hết các đơn vị này – lý tưởng nhất là cho chính các giám đốc và nhân viên ở đó. Dự định của chúng tôi là biến ít nhất một vài giám đốc thành những người đồng sở hữu các công ty mới ngay từ đầu. Những người ra đi có thể rút tiền thông qua ESOP và đầu tư chúng vào các công việc làm ăn mới, do vậy có thể tranh thủ tận dụng được lợi thế trước khi giá trị vốn góp tăng lên.
Nếu sau đó họ mua lại các công ty con này, họ có thể sử dụng đòn bẩy tài chính và làm những gì chúng tôi đã làm với SRC – nghĩa là, mua lại công ty đang mắc nợ, dùng lợi nhuận để trả hết nợ và khiến giá cổ phiếu tăng lên. Cùng lúc đó, họ có thể chia sẻ thành công và tiền bạc với các nhân viên giống như chúng tôi đã làm với họ.
419 | h t t p : / / w w w . t a i s a c h h a y . c o m
Đó là cách tôi hình dung mọi chuyện sẽ diễn ra như thế nào, ở một mức độ nào đó. Cuối cùng, chúng tôi lại đi theo một con đường khác, vì nhiều lý do, tôi sẽ giải thích ở chương sau. Tuy nhiên, từ đó về sau, tôi chú tâm đến chuyện xây dựng những công ty con mà chúng tôi có thể bán lại chúng nhằm tăng thêm lượng tiền mặt cần thiết để trả cho các cổ đông. Làm thế nào để bán được chúng? Bán chúng cho ai? Bán chúng từng phần hay cả gói? Tôi không thể trả lời những câu hỏi này, và tôi không nghĩ là chúng tôi phải làm thế. Tôi muốn để ngỏ mọi khả năng. Còn quá sớm để đi sâu vào chi tiết. Ai có thể nói trước là hoàn cảnh sẽ thay đổi thế nào? Dự đoán của tôi là chúng tôi sẽ chia nhỏ SRC thành nhiều mảng có thể được bán riêng rẽ nhưng chúng tôi không loại trừ bất cứ khả năng nào. Đến thời điểm thích hợp, chúng tôi sẽ làm những gì tốt nhất cho những người có quyền lợi liên quan. Đó là cách chúng tôi hoạt động và tôi không thấy có bất cứ lý do gì để dừng điều này lại.
XÂY DỰNG ĐỂ TỒN TẠI HAY XÂY DỰNG ĐỂ BÁN
420 | h t t p : / / w w w . t a i s a c h h a y . c o m
Tôi thừa nhận ở đó có một nghịch lý mà tôi chắc là các công ty khác cũng sẽ vấp phải. Bạn làm việc cật lực để xây dựng một cộng đồng tốt đẹp, nhưng sau đó – để hoàn thành những cam kết mà bạn đã đưa ra với các thành viên trong cộng đồng – bạn phải chia nhỏ việc kinh doanh – cơ sở để tạo lập cộng đồng.
Thay vào đó, tại sao bạn không cố gắng để giữ lại cả công việc kinh doanh và cộng đồng này? Đáng ra bạn nên nỗ lực để duy trì công ty của bạn chứ?
Đó là những câu hỏi hay, và câu trả lời của tôi hôm nay sẽ khác với câu trả lời của mười năm trước. Sự thực là, tôi chưa bao giờ giả định chúng tôi sẽ xây dựng một công ty tồn tại lâu dài cả. Tôi coi giả định này ẩn chứa chút gì kiêu căng và tự mãn trong đó.
Chắc chắn là tôi sẽ cảm thấy tự hào về những gì chúng tôi đã làm được, và cảm thấy đôi chút mất mát khi SRC biến mất, nhưng chúng tôi tham gia kinh doanh không phải để tạo ra một thể chế lâu dài.
Chúng tôi kinh doanh để giúp cho một nhóm người có thể tồn tại và sinh sống được.
421 | h t t p : / / w w w . t a i s a c h h a y . c o m
Giả định này nằm ở vị trí trung tâm trong giấc mơ của chúng tôi. Toàn bộ ý tưởng là xây dựng một công ty giúp cuộc sống của mọi người tốt đẹp hơn chứ không phải là một công ty luôn luôn sẵn sàng hy sinh nhân viên cho những mục tiêu có vẻ như cao cả hơn.
Tôi rất cảnh giác với ý định xây dựng công ty thành kiểu mẫu để ngưỡng mộ. Nói cho cùng thì cam kết của chúng tôi không phải là đối với công ty, mà là đối với từng cá nhân trong số chúng tôi.
Không hẳn là chúng tôi không mất đi các thành viên của mình, một số đã ra đi. Và, đúng là, trên suốt chặng đường, chúng tôi cũng phải hy sinh. Cuộc sống luôn luôn khó khăn, kinh doanh thì khắc nghiệt và trên thị trường thì không có sự khoan nhượng. Đó là thực tế. Tuy nhiên, khi chúng tôi sẵn sàng đối mặt với thực tế, chúng tôi có thể chỉ ra mình phải làm gì – cả trên phương diện cá nhân lẫn tập thể - để bảo vệ bản thân và tạo ra phần thưởng mà chúng tôi sẽ cùng chia sẻ.
422 | h t t p : / / w w w . t a i s a c h h a y . c o m
Trong quá trình ấy, chúng tôi học hỏi và trưởng thành. Chúng tôi đối mặt với thách thức và vượt qua chúng. Chúng tôi nuôi sống gia đình, giúp đỡ cộng đồng, lao động và tranh đấu, thư giãn và kiếm tiền.
Và khi đã kiếm đủ, khi chúng tôi sẵn sàng cho một điều gì khác, chúng tôi có thể lấy những gì mình đã kiếm ra và lên đường.
Đó là mục tiêu của công ty. Chúng tôi không xây dựng một đài tưởng niệm. Chúng tôi muốn có một cuộc sống đầy đủ, sung túc và vui vẻ. Ở một mức nào đó thì bản thân tôi cũng vậy, và tôi nghĩ những người khác cũng giống tôi. SRC chỉ là công cụ giúp chúng tôi đạt được những gì mình muốn, hiện thực hóa mong ước của mỗi cá nhân. Nó có thể tồn tại được lâu dài như một công ty độc lập hay không – thực ra là liệu nó có tồn tại được hay không – không phải là vấn đề một khi chúng tôi đã đạt được mục đích của mình.
Và tôi nghĩ chiến lược mới sẽ cho phép chúng tôi thực hiện điều này.
423 | h t t p : / / w w w . t a i s a c h h a y . c o m
Bằng cách nào? Bằng cách làm cho cổ phiếu của chúng tôi có tính thanh khoản cao. Bằng cách cho chúng tôi một chiếc la bàn để định hướng phát triển theo hướng vừa làm cho SRC trở nên hấp dẫn hơn trong mắt các nhà đầu tư tiềm năng vừa cho chúng tôi một loạt lựa chọn và khả năng để tạo ra đủ lượng tiền mặt cần thiết nhằm mua lại cổ phần từ các cổ đông.
Tuy nhiên, cần hết sức lưu ý là chúng tôi không thể thành công nếu không xây dựng đồng thời cả công việc kinh doanh lẫn cộng đồng trong công ty. Mặc dù xu hướng lâu dài của chúng tôi là chia nhỏ SRC ra để bán thì hiện tại, chúng tôi vẫn cần lưu ý đến mọi khía cạnh của nó. Điều này lý giải tại sao cổ phiếu của chúng tôi ngày càng hấp dẫn và tạo thêm những lựa chọn cho chúng tôi trong tương lai.
Do vậy, thật lạ lùng là chiến lược rút lui của chúng tôi chỉ đơn giản là những gì chúng tôi cần khi không muốn xây dựng một công ty tồn tại lâu dài, nhưng lúc đó tôi chưa nghĩ đến chuyện này. Tôi chỉ tập