1.3.1. Mục tiêu, nhiệm vụ, nội dung, phương pháp, hình thức giáo dục đạo đức cho học sinh trung học phổ thông
1.3.1.1. Mục tiêu giáo dục đạo đức cho học sinh trung học phổ thông
* Kiến thức:
- Biết được biểu hiện và ý nghĩa của một số giá trị đạo đức cơ bản, phù hợp với lứa tuổi.
- Biết được nội dung cơ bản của một số quyền và nghĩa vụ công dân trong các lĩnh vực của đời sống xã hội.
- Có những hiểu biết sơ bộ về tổ chức bộ máy nhà nước CHXHCN Vịêt Nam về trách nhiệm của Nhà nước trong việc bảo đảm thực hiện các quyền của công dân.
- Hiểu những yêu cầu về đạo đức và ý thức tuân thủ pháp lụât trong đời sống hàng ngày.
* Kỹ năng
- Biết sống và ứng xử theo các giá trị đạo đức đã học.
- Biết ứng xử giao tiếp một cách có văn hoá.
- Thực hiện quyền và nghĩa vụ công dân phù hợp với lứa tuổi.
* Thái độ
- Yêu quê hương, đất nước Việt Nam, biết tự hào, có ý thức giữ gìn, phát huy các truyền thống tốt đẹp của dân tộc. Tôn trọng đất nước, con người và các nền văn hoá khác.
- Yêu thương, tôn trọng mọi người xung quanh.
- Tự trọng, tự tin trong giao tiếp và các hoạt động hàng ngày. Ý thức thực hiện quyền và nghĩa vụ của bản thân, đồng thời tôn trọng các quyền của người khác.
- Có ý thức học tập và vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn. Có ý thức định hướng nghề nghiệp đúng đắn. Bước đầu hình thành được một số phẩm chất cần thiết của người lao động như cần cù, sáng tạo, trung thực, có trách nhiệm, có ý thức kỷ luật và tác phong công nghiệp, biết hợp tác trong công việc.
- Tích cực tham gia các hoạt động tập thể, hoạt động xã hội phù hợp với khả năng.
- Có ý thức rèn luyện thân thể, giữ gìn vệ sinh, bảo vệ môi trường.
- Bước đầu có ý thức thẩm mỹ, yêu và trân trọng cái đẹp.
1.3.1.2. Nhiệm vụ giáo dục đạo đức cho học sinh trung học phổ thông
Trong giai đoạn hiện nay, nhiệm vụ giáo dục đạo đức cho học sinh trung học phổ thông bao gồm việc giáo dục ý thức đạo đức, giáo dục tình cảm đạo đức và giáo dục hành vi đạo đức với các nhiệm vụ cụ thể sau:
+ Làm cho học sinh thấm nhuần sâu sắc thế giới quan Mác - Lênin, tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh, tính chân lý khách quan của các giá trị đạo đức, nhân văn, nhân bản của tư tưởng đó, coi đó là kim chỉ nam cho hành động của mình.
+ Trên cơ sở đó, thông qua việc tiếp cận với cuộc đấu tranh cách mạng của dân tộc và hoạt động của cá nhân để học sinh củng cố niềm tin và lẽ sống, lý tưởng sống, lối sống theo con đường XHCN.
+ Làm cho học sinh thấm nhuần chủ trương, chính sách của Đảng, biết sống và làm việc theo pháp luật, sống có kỉ cương nề nếp, có văn hoá trong các mối quan hệ giữa con người với tự nhiên, với XH và quan hệ giữa con người với nhau.
+ Làm cho học sinh nhận thức ngày càng sâu sắc nguyên tắc, yêu cầu, chuẩn mực và các giá trị ĐĐ xã hội chủ nghĩa. Biến các giá trị đó thành ý thức tình cảm hành vi, thói quen và cách ứng xử trong đời sống hàng ngày.
+ Giúp học sinh phát triển nhu cầu đạo đức cá nhân, hình thành và phát triển ý thức ĐĐ, rèn luyện ý chí, hành vi, thói quen và cách ứng xử ĐĐ. Phát triển các giá trị ĐĐ cá nhân theo những định hướng giá trị mang tính đặc thù dân tộc và thời đại.
Nhiệm vụ của quá trình GDĐĐ này không những định hướng cho các hoạt động GDĐĐ mà còn định hướng cho hoạt động dạy học nói chung, dạy môn giáo dục công dân nói riêng.
1.3.1.3. Nội dung giáo dục đạo đức cho học sinh trung học phổ thông Nội dung GDĐĐ cho học sinh THPT bao gồm những chuẩn mực sau:
- Nhóm chuẩn mực đạo đức thể hiện nhận thức chính trị, tư tưởng, có lý tưởng xã hội chủ nghĩa, yêu quê hương, đất nước, tự cường, tự hào dân tộc, tin tưởng vào Đảng và Nhà nước.
- Nhóm chuẩn mực hướng vào sự tự hoàn thiện bản thân như: tự trọng, tự tin, tự lập, giản dị, tiết kiệm, trung thành, siêng năng, hướng thiện, biết kiềm chế, biết hối hận.
- Nhóm chuẩn mực đạo đức thể hiện quan hệ với công việc đó là: Trách nhiệm cao, có lương tâm, tôn trọng pháp luật, lẽ phải, dũng cảm, liêm khiết.
- Nhóm chuẩn mực liên quan đến xây dựng môi trường sống (môi trường tự nhiên, môi trường văn hoá, xã hội) như: xây dựng hạnh phúc gia đình, giữ gìn bảo vệ tài nguyên, xây dựng xã hội dân chủ, bình đẳng...; đồng thời có ý thức chống lại những hành vi gây tác hại đến con người, môi trường sống, bảo vệ hoà bình, bảo vệ phát huy truyền thống di sản văn hoá của dân tộc và nhân loại.
Ngày nay, trong nội dung GDĐĐ cho HS THPT có thêm một số chuẩn mực mới như tính tích cực xã hội, quan tâm đến thời sự, sống có mục đích, có tinh thần hợp tác với bạn bè, với người khác…
1.3.1.4. Phương pháp giáo dục đạo đức cho học sinh trung học phổ thông
Phương pháp GDĐĐ là cách thức hoạt động chung giữa giáo viên (GV), tập thể HS và từng HS nhằm giúp HS lĩnh hội được nền văn hoá đạo đức của loài người và của dân tộc.
Các phương pháp GDĐĐ ở THPT rất phong phú, đa dạng, kết hợp giữa các phương pháp truyền thống và hiện đại như:
- Phương pháp đàm thoại: Là phương pháp tổ chức trò chuyện giữa giáo viên và học sinh về các vấn đề đạo đức, dựa trên một hệ thống câu hỏi được chuẩn bị trước.
- Phương pháp nêu gương: Dùng những tấm gương của của cá nhân, tập thể để giáo dục, kích thích học sinh học tập và làm theo tấm gương mẫu mực đó. Phương pháp nêu gương có giá trị to lớn trong việc phát triển nhận thức và tình cảm đạo đức cho học sinh, đặc biệt giúp học sinh nhận thức rõ ràng hơn về bản chất và nội dung đạo đức mới.
- Phương pháp đóng vai: Là tổ chức cho học sinh nhập vai vào nhân vật trong những tình huống đạo đức gia đình để các em bộc lộ nhận thức, thái độ, hành vi ứng xử.
- Phương pháp trò chơi: Tổ chức cho học sinh thực hiện những thao tác hành động, lời nói phù hợp với chuẩn mực hành vi đạo đức thông qua những trò chơi cụ thể.
- Phương pháp dự án: Là phương pháp trong đó người học sinh thực hiện nhiệm vụ học tập tích hợp, có sự kết hợp giữa lý thuyết với thực tiễn, giữa giáo dục nhận thức với giáo dục các phẩm chất nhân cách cho học sinh. Thực hành nhiệm vụ này người học được rèn luyện tính tự lập cao, từ việc xác định mục đích, lập kế hoạch hành động đến việc thực hiện dự án với nhóm bạn bè, tự kiểm tra, đánh giá quá trình và kết quả thực hiện.
1.3.1.5. Hình thức giáo dục đạo đức cho học sinh trung học phổ thông
Hiện nay có nhiều hình thức GDĐĐ cho học sinh THPT được sử dụng, nhưng nhìn chung có thể chia làm 2 loại:
+ GDĐĐ thông qua các môn học, đặc biệt là môn Giáo dục công dân nhằm giúp các em có nhận thức đúng đắn về một số giá trị đạo đức cơ bản, về nội dung cơ bản của một số quyền và nghĩa vụ công dân trong các lĩnh vực của đời sống xã hội, về tổ chức bộ máy nhà nước XHCN Việt Nam, về trách nhiệm của Nhà nước trong việc bảo đảm thực hiện các quyền của công dân.
+ GDĐĐ thông qua hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp: giúp củng cố, mở rộng và khơi sâu các hiểu biết về chuẩn mực đạo đức, hình thành những kinh nghiệm đạo đức, rèn luyện kỹ xảo và thói quen đạo đức thông qua nhiều hình thức sinh hoạt đa dạng: như hái hoa dân chủ; hội diễn văn nghệ; thi làm báo tường; thi kể chuyện; trò chơi …
1.3.2. Mục tiêu, nội dung quản lí công tác giáo dục đạo đức cho học sinh trung học phổ thông
1.3.2.1. Mục tiêu quản lí công tác giáo dục đạo đức cho học sinh trung học phổ thông
Mục tiêu của quản lý công tác GDĐĐ cho HS là làm cho quá trình GDĐĐ vận hành đồng bộ, hiệu quả để nâng cao chất lượng GDĐĐ. Mục tiêu quản lý công tác GDĐĐ bao gồm:
* Về nhận thức: Giúp cho mọi người có nhận thức đúng đắn về tầm quan trọng của hoạt động quản lý GDĐĐ, nắm vững quan điểm của Chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về vấn đề phát triển con người toàn diện hay nói cách khác: người quản lý phải có trách nhiệm tuyên truyền, giáo dục để mọi người… nhận thức đúng đắn về vai trò và tầm quan trọng của đạo đức và GDĐĐ cho thế hệ trẻ nói chung và học sinh THPT nói riêng.
* Về thái độ: Giúp cho mọi người biết ủng hộ những việc làm đúng, đấu tranh với những việc làm trái pháp luật và trái với truyền thống lễ giáo, đạo đức dân tộc Việt Nam, có thái độ đúng đắn với hành vi của bản thân, với hoạt động quản lý GDĐĐ.
* Về hành vi: Từ nhận thức thái độ đồng thuận, thu hút mọi người tích cực tham gia công tác GDĐĐ cũng như hỗ trợ công tác quản lý GDĐĐ đạt hiệu quả.
Tóm lại, mục tiêu quản lý công tác GDĐĐ là làm cho quá trình GDĐĐ tác động đến người học được đúng hướng, phù hợp với các chuẩn mực xã hội, thu hút đông đảo các lực lượng tham gia GDĐĐ cho HS. Trên cơ sở đó trang bị cho HS tri thức đạo đức, xây dựng niềm tin, tình cảm đạo đức, hình thành thói quen, hành vi đạo đức.
1.3.2.2. Nội dung quản lí công tác giáo dục đạo đức cho học sinh trung học phổ thông
* Quản lý kế hoạch giáo dục đạo đức
- Xây dựng kế hoạch: Hoạt động GDĐĐ trong trường THPT là bộ phận quan trọng trong toàn bộ hệ thống kế hoạch quản lý trường học. Vì vậy, kế hoạch phải đảm bảo tính thống nhất giữa mục tiêu GDĐĐ với mục tiêu giáo dục trong trường THPT,
phối hợp hữu cơ với kế hoạch hoạt động trên lớp, lựa chọn nội dung, hình thức đa dạng, thiết thực, phù hợp với tâm sinh lý của HS để đạt hiệu quả cao. Có một số kế hoạch sau:
+ Kế hoạch hoạt động theo chủ điểm
+ Kế hoạch hoạt động theo các môn học trong chương trình.
+ Kế hoạch hoạt động theo các mặt xã hội.
Kế hoạch phải đưa ra những chỉ tiêu và các giải pháp cụ thể, có tính khả thi.
- Tổ chức bộ máy thực hiện kế hoạch đã đề ra: Nhà trường phải thành lập Ban chỉ đạo (Ban đức dục) và phân công nhiệm vụ cụ thể, đúng người, đúng việc. Thành phần Ban đức phụ gồm.
* Hiệu trưởng (hoặc Phó hiệu trưởng) làm trưởng ban.
* Bí thư Đoàn trường làm phó ban
* Giáo viên chủ nhiệm.
* Đại diện Hội cha mẹ học sinh.
- Triển khai chỉ đạo thực hiện kế hoạch đã đề ra, thường xuyên kiểm tra, đánh giá, khen thưởng, trách phạt kịp thời nhằm động viên các lực lượng tham gia quản lý và tổ chức GDĐĐ
* Quản lý nội dung, chương trình, phương pháp giáo dục đạo đức cho học sinh Lãnh đạo nhà trường phải xác định rõ nội dung GDĐĐ cho học sinh làm cơ sở cho các bộ phận xác định được nội dung công tác GDĐĐ của bộ phận mình.
Ngoài việc xây dựng nội dung GDĐĐ thống nhất trong nhà trường, Hiệu trưởng thông qua các Phó Hiệu trưởng, các tổ trưởng xây dựng chương trình GDĐĐ của nhà trường bao gồm: Chương trình GDĐĐ thông qua hoạt động giảng dạy, thông qua hoạt động quản lý HS, thông qua HĐGD NGLL.. Trên cơ sở đó Hiệu trưởng phải yêu cầu các tổ bộ môn lập chương trình GDĐĐ, nêu rõ hình thức và biện pháp đạo đức, thể hiện rõ sự phân công cho từng cá nhân đối với từng nội dung của chương trình.
* Quản lý hình thức, phương tiện trong giáo dục đạo đức
Phương tiện quản lý công tác GDĐĐ bao gồm: các văn bản pháp quy về GDĐĐ, bộ máy làm công tác GDĐĐ, nguồn lực tài chính, cơ sở vật chất, thông tin về công tác GDĐĐ.
Các văn bản pháp quy là cơ sở pháp lý để Hiệu trưởng xây dựng kế hoạch ra các quyết định quản lý. Việc vận dụng các văn bản pháp lý về công tác GDĐĐ phải phù hợp với đặc điểm của mỗi nhà trường và các chuẩn mực đạo đức XH.
Bộ máy làm công tác giáo dục ở trường THPT đó là Ban giám hiệu, các tổ chuyên môn, tổ văn phòng, đội ngũ giáo viên chủ nhiệm, các tổ chức đoàn thể trong nhà trường như Công đoàn, Đoàn trường và các tập thể học sinh. Trong phạm vi quyền hạn được giao, Hiệu trưởng có các biện pháp để tổ chức, vận hành, sử dụng bộ máy một cách hợp lý khoa học, điều hành chỉ đạo chặt chẽ; kiểm tra, đánh giá thường xuyên nhằm phát huy hiệu quả hoạt động của bộ máy.
Để tổ chức các hoạt động giáo dục trong nhà trường cần thiết phải có nguồn lực tài chính, cơ sở vật chất. Nguồn quỹ lương đảm bảo cho sự gắn bó của cán bộ, giáo viên với nghề nghiệp, tạo động lực phát huy sự nỗ lực, sức sáng tạo của đội ngũ. Các nguồn quỹ trong nhà trường nhằm tăng cường các điều kiện về tài lực, cơ sở vật chất, phương tiện phục vụ cho các hoạt động giáo dục trong nhà trường. Có thể sử dụng nguồn lực tài chính để tăng thu nhập cho giáo viên theo quy định của nhà nước hoặc khen thưởng, động viên sự nỗ lực của đội ngũ cán bộ giáo viên và học sinh.
Trên cơ sở chủ trương xã hội hóa (XHH) giáo dục, Hiệu trưởng phải huy động các lực lượng xã hội tham gia vào các quá trình giáo dục của nhà trường, giúp đỡ nhà trường tăng thêm thu nhập nguồn kinh phí, đầu tư phát triển cơ sở vật chất, phương tiện nhằm nâng cao chất lượng hoạt động giáo dục nói chung và hoạt động GDĐĐ nói riêng.
* Quản lý giáo viên
Nội dung quản lý giáo viên về công tác GDĐĐ học sinh bao gồm: lập kế hoạch, phân công sắp xếp, bộ máy làm công tác GDĐĐ, chỉ đạo, kiểm tra đánh giá, khen thưởng các tập thể và cá nhân có thành tích trong công tác GDĐĐ.
Trước hết Hiệu trưởng phải xây dựng kế hoạch GDĐĐ của nhà trường, chỉ đạo các tổ chuyên môn, tổ GVCN quản lý học sinh và từng giáo viên xây dựng kế hoạch GDĐĐ của tổ và cá nhân mình.
Để tổ chức thực hiện tốt kế hoạch GDĐĐ của nhà trường và của đội ngũ cán bộ giáo viên thì Hiệu trưởng phải có sự phân công trách nhiệm rõ ràng trong BGH, bố trí sắp xếp cán bộ, giáo viên đúng người, đúng việc. Công việc này đòi hỏi Hiệu trưởng phải hiểu biết sâu sắc từng cán bộ giáo viên, nắm bắt được tâm tư, tình cảm, nguyện vọng và xác định rõ những vị trí, nhiệm vụ phù hợp mà họ có thể đảm nhận.
Việc chỉ đạo thực hiện công tác GDĐĐ của đội ngũ CBGV được cụ thể hóa và phân chia thành từng nội dung như chỉ đạo công tác GDĐĐ của tổ chủ nhiệm, GVCN, chỉ đạo công tác GDĐĐ của tổ bộ môn và giáo viên bộ môn, chỉ đạo công tác GDĐĐ của các bộ phận được phân công thực hiện HĐGD NGLL và các thành viên, chỉ đạo công tác phục vụ của tổ hành chính.
* Quản lý học sinh
Học sinh THTP có đầy đủ các điều kiện cơ bản về nhận thức, ý thức, hoạt động để phát triển tài, đức cá nhân. Nhưng học sinh THPT còn thiếu kinh nghiệm, vốn sống nên dễ lệch lạc, thiếu chín chắn trong nhận thức và hoạt động của mình.
Một trong những biện pháp nâng cao hiệu quả tự giáo dục của học sinh là tăng cường quản lý hoạt động tự quản của tập thể lớp học sinh. Hoạt động tự quản sẽ giúp học sinh tự giác, chủ động, sáng tạo trong học tập và rèn luyện đạo đức. Nhờ hoạt động tự quản những nội dung giáo dục đạo đức của nhà trường biến thành nhu cầu bên trong của học sinh, thôi thúc học sinh tự giác, chủ động sáng tạo trong học tập và rèn luyện đạo đức. Nhờ hoạt động tự quản những nội dung giáo dục đạo đức của nhà trường biến thành nhu cầu bên trong của học sinh, thôi thúc học sinh tự giác tiếp nhận và quyết tâm rèn luyện để trở thành người học sinh có đạo đức tốt, có ý thức học tập tốt.
Nội dung quản lý hoạt động tự quản của HS bao gồm: Xác định cho HS thấy tầm quan trọng của hoạt động tự quản, giúp HS nâng cao ý thức tự giác rèn luyện đạo đức, tự giác học tập, xây dựng nội dung, tổ chức học tập phổ biến nội quy đến từng