CHƯƠNG 3. HOẠT ĐỘNG CHUYỂN GIAO CÔNG NGHỆ CỦA NHẬT BẢN VÀO VIỆT NAM KHI HIỆP ĐỊNH TPP CÓ HIỆU LỰC
3.1. Hoạt động chuyển giao công nghệ vào Việt Nam thông qua đầu tư nước ngoài trong thời gian qua
3.1.1. Thực trạng hoạt động chuyển giao công nghệ vào Việt Nam thông qua đầu tư nước ngoài trong thời gian qua
Từ khi mở cửa nền kinh tế đến nay, nguồn vốn từ đầu tư nước ngoài luôn là một nguồn lực quan trọng đóng góp vào sự phát triển của nền kinh tế Việt Nam.
Bên cạnh đó, hoạt động chuyển giao công nghệ đi kèm nguồn vốn đầu tư nước ngoài cũng có tác động không nhỏ đến nền kinh tế.
Theo số liệu của Tổng cục thống kế, đến hết tháng 12 năm 2014, cả nước có 17.499 dự án đầu tư nước ngoài còn hiệu lực, tổng vốn đăng ký 250,6 tỷ USD, vốn thực hiện luỹ kế của các dự án ƣớc đạt 124,5 tỷ USD (chiếm 50
% vốn đăng ký). đầu tư nước ngoài là khu vực phát triển năng động nhất với tốc độ tăng GDP cao hơn tốc độ tăng trưởng cả nước: năm 1995 GDP của khu vực đầu tư nước ngoài tăng 14,98% trong khi GDP cả nước tăng 9,54%, đến năm 2010 tốc độ tương ứng là 8,12% và 6,78%. Tỷ trọng đóng góp của khu vực đầu tư nước ngoài trong GDP tăng dần, từ 2% GDP (1992), lên 12,7% (2000), 16,98% (2006) và 18,97% (2011). Tỷ trọng này cho thấy mức độ đóng góp và ảnh hưởng của các dự án đầu tư nước ngoài vào nền kinh tế là khá lớn.
Trong số 17.499 dự án FDI, số hợp đồng chuyển giao công nghệ thuộc các dự án FDI chiếm trên 50%. Nội dung các hợp đồng chuyển giao công nghệ thường tập trung vào việc chuyển giao quy trình công nghệ 82%;
bí quyết công nghệ 80%; trợ giúp kỹ thuật 87%; đào tạo 78%; chuyển giao quyền sở hữu công nghiệp 21%,... (trong đó, có nhiều hợp đồng chuyển giao đồng thời nhiều đối tƣợng công nghệ nêu trên).
Số hợp đồng chuyển giao công nghệ qua các dự án FDI đƣợc tổng hợp trong bảng sau:
Bảng 3.1 Số hợp đồng về chuyển giao công nghệ của Việt Nam giai đoạn 1993 – 2014
Năm Hợp đồng đƣợc phê
duyệt Năm Hợp đồng đƣợc phê
duyệt
1993 4 2004 52
1994 4 2005 61
1995 11 2006 43
1996 24 2007 32
1997 19 2008 32
1998 34 2009 36
1999 24 2010 27
2000 44 2011 28
2001 28 2012 31
2002 27 2013 33
2003 44 2014 29
Tổng số 1013
Nguồn: Bộ Khoa học công nghệ, năm 2014
Khu vực đầu tư nước ngoài sử dụng công nghệ cao hơn hoặc bằng công nghệ tiên tiến đã có trong nước và thuộc loại phổ cập trong khu vực.
Từ năm 1993 đến 2014, cả nước có 1013 hợp đồng chuyển giao công nghệ đã đƣợc phê duyệt/đăng ký, trong đó có 644 hợp đồng của doanh nghiệp đầu tư nước ngoài, chiếm 63,6% ( Theo số liệu báo cáo của Bộ Khoa học công nghệ năm 2014).
Tác động lan tỏa công nghệ của khu vực đầu tư nước ngoài được thực hiện thông qua mối liên kết sản xuất giữa doanh nghiệp đầu tư nước ngoài với doanh nghiệp trong nước. Thông qua hợp đồng chuyển giao công nghệ, khu vực đầu tư nước ngoài đã góp phần thúc đẩy chuyển giao công nghệ tiên tiến vào Việt Nam, nâng cao năng lực công nghệ trong nhiều lĩnh vực:
Bảng 3.2 Lĩnh vựa chuyển giao công nghệ qua FDI các năm 1993- 2014
STT Ngành/lĩnh vực Số hợp đồng (%)
1 Công nghiệp nhẹ 11
2 Công nghiệp nặng 27,4
3 Công nghiệp dầu khí 3,2
4 Công nghiệp thực phẩm 16,4
5 Hóa – Mỹ phẩm 13,7
6 Nông – Lâm nghiệp 3,2
7 Điện - điện tử – BCVT 14,6
8 Xây dựng –Vật liệu XD 4,6
9 Dịch vụ 5,9
Nguồn: Bộ Khoa học công nghệ, năm 2014
Các hợp đồng chuyển giao công nghệ chủ yếu tập trung vào một số lĩnh vực nhƣ: Lắp ráp và sản xuất ô tô, xe máy; Hóa chất; Điện tử - viễn thông; Công nghệ thực phẩm. Một số các nhà đầu tƣ lớn nhƣ: Alcatel, Corning Inter Corp. , Siemen, Nec, Fujitsu, Fujikura Ltd, LG Chemical Ltd (Hàn Quốc), Toyota Motor Corp. (Nhật Bản), Ford Motor Company (Hoa Kỳ), Mercedes-Benz (Đức).
Xét về cấp độ chuyển giao công nghệ, công nghiệp chế biến, chế tạo đạt hiệu quả cao nhất. Theo Bộ Khoa học và Công nghệ, một số ngành đã thực hiện tốt chuyển giao công nghệ nhƣ dầu khí, điện tử, viễn thông, tin học, cơ khí chế tạo, ô tô, xe máy, dệt may và giày dép, trong đó viễn thông, dầu khí đƣợc đánh giá có hiệu quả nhất.
Tuy nhiên, Theo xếp hạng của Diễn đàn kinh tế thế giới (WEF) năm 2012, hoạt động chuyển giao công nghệ của Việt Nam còn khá hạn chế. Chỉ số về chuyển giao công nghệ của Việt Nam đứng thứ 62 trên 142 quốc gia đƣợc điều tra. Chỉ số chuyển giao công nghệ thấp là một yếu tố tạo nên chỉ số xếp hạng năng lực của nền kinh tế nước ta đứng 65/142 nước xếp hạng.
Biểu đồ 3.1 Xếp hạng về mức độ chuyển giao công nghệ các nước Đông Nam Á
Nguồn: Báo cáo thường niên WEF 2008-2011
Theo WEF đã mô tả, những nhân tố cản trở nhất để kinh doanh ở Việt Nam là: tham nhũng, bộ máy hành chính kém hiệu quả. Tiếp đó là kết cấu hạ
tầng chưa thích hợp, lực lượng lao động chưa được đào tạo tương xứng, qui định về thuế, khả năng tiếp cận các nguồn tài chính... Năng lực công nghệ yếu kém của doanh nghiệp trong nước và sự thiếu liên kết của doanh nghiệp FDI với doanh nghiệp trong nước là những rào cản của quá trình chuyển giao công nghệ thông qua FDI ở Việt Nam.
Xét về hình thức chuyển giao công nghệ thì những công nghệ hạng hai không còn mới, không còn đem lại lợi thế cạnh tranh cho các công ty xuyên quốc gia thường được chuyển giao cho các công ty liên doanh hoặc các công ty nằm ngoài hệ thống công ty xuyên quốc gia tại các nước đang phát triển trong đó có Việt Nam. Lý do mà các công ty xuyên quốc gia chuyển giao công nghệ hạng hai này cho các nước đang phát triển không chỉ bắt nguồn từ chiến lƣợc của công ty xuyên quốc gia trong việc khai thác lợi ích của công nghệ mà còn vì các công nghệ đó phù hợp với khả năng tài chính và trình độ của các nước này. Ngay cả khi các công ty xuyên quốc gia có công nghệ hiện đại để chuyển giao thì Việt Nam cũng không có khả năng khai thác hiệu quả công nghệ đó. Hơn nữa, do mặt bằng công nghệ của các đối thủ cạnh tranh tại Việt Nam chƣa cao nên cũng không đòi hỏi công nghệ hàng đầu.