CHƯƠNG 3. HOẠT ĐỘNG CHUYỂN GIAO CÔNG NGHỆ CỦA NHẬT BẢN VÀO VIỆT NAM KHI HIỆP ĐỊNH TPP CÓ HIỆU LỰC
3.1. Hoạt động chuyển giao công nghệ vào Việt Nam thông qua đầu tư nước ngoài trong thời gian qua
3.1.2. Những thành tựu và tồn tại trong hoạt động chuyển giao công nghệ thông qua các dự án FDI vào Việt Nam
3.1.2.1. Những thành tựu đạt được trong hoạt động chuyển giao công nghệ thông qua các dự án FDI vào Việt Nam
- Tác động tích cực đến kinh tế - xã hội: Nguồn vốn lớn từ FDI cũng với những công nghệ cao đi kèm với vốn đã có những đóng góp tích cực vào sự thay đổi và phát triển của kinh tế, xã hội Việt Nam trong những năm qua.
Các doanh nghiệp FDI có đóng góp to lớn cho tốc độ tăng trưởng kinh tế cao và ổn định của Việt Nam, các doanh nghiệp FDI luôn đóng góp phần lớn vào GDP cũng như kim ngạch xuất khẩu của nước ta. Công nghệ của các doanh
nghiệp FDI đƣợc đánh giá chung là tiên tiến góp phần cải thiện công nghệ sản xuất, năng suất lao động của nền kinh tế, thay đổi chuyển dịch cơ cấu kinh tế đất nước, với chủ trương chú trọng chuyển giao công nghệ vào những ngành công nghiệp, dịch vụ phần nào đã nâng tỷ trọng đóng góp của ngành công nghiệp vào GDP đúng theo chiến lược phát triển theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa của đất nước. Ngày càng nhiều sản phẩm có chất lƣợng cao, có hình thức mẫu mã đẹp đƣợc sản xuất, không những đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng trong nước mà còn phục vụ cho mục đích xuất khẩu.
Về mặt xã hội, đóng góp của dòng vốn FDI và các công nghệ đi kèm đó là tạo ra rất nhiều công ăn việc làm cho người lao động với mức lương tương đối cao, nâng cao chất lượng đời sống của người dân. Công nghệ sản xuất tiên tiến cũng kèm theo với yêu cầu về nguồn nhân lực chất lƣợng cao, do đó một mặt các doanh nghiệp trực tiếp đào tạo nên những người lao động có tay nghề, có kỹ năng cao, mặt khác gián tiếp thúc đẩy xã hội nói chung và các cơ sở đào tạo nói riêng nâng cao chất lƣợng, đào tạo nguồn nhân lực vừa có trình độ chuyên môn cao vừa có kỹ năng tốt, đáp ứng nhu cầu của nhà tuyển dụng. Trình độ quản lý, điều hành của đội ngũ cán bộ cũng đƣợc nâng lên rõ rệt. Những kinh nghiệm quản lý đƣợc tích lũy ngay trong quá trình làm việc, hội thảo trong và ngoài nước, thông qua các chương trình đào tạo, hợp tác quốc tế.
- Về mặt nâng cao năng lực công nghệ của nền kinh tế: Chuyển giao công nghệ qua các doanh nghiệp FDI vào Việt Nam thời gian qua đã diễn ra ngày càng đa dạng và phong phú. Nhiều công nghệ mới, hiện đại đƣợc du nhập vào nước ta nhất là trong các lĩnh vực dầu khí, điện tử, viễn thông, công nghiệp sản xuất và lắp ráp ôtô - xe máy… Các công nghệ đƣợc chuyển giao, cũng có nhiều công nghệ đƣợc cải tiến phù hợp với điều kiện ở Việt Nam, với những thông số kỹ thuật đáp ứng đƣợc các tiêu chuẩn của quốc tế, sử dụng
tiết kiệm các nguồn nguyên – nhiên liệu. Hoạt động chuyển giao công nghệ đã góp phần từng bước nâng cao năng lực sản xuất, năng lực công nghệ của một số ngành trong nước. Thông qua FDI, trình độ công nghệ sản xuất trong nước đã được nâng cao một cách rõ rệt so với thời kỳ trước đây. Một số ngành đã tiếp nhận đƣợc những công nghệ hiện đại, tiệm cận với những công nghệ tiên tiến nhất trên thế giới nhƣ viễn thông, dầu khí, xây lắp…
3.1.2.2 Những hạn chế trong hoạt động chuyển giao công nghệ từ các doanh nghiệp nước ngoài vào Việt Nam Việt Nam
Tuy hoạt động chuyển giao công nghệ từ các doanh nghiệp FDI vào Việt Nam đã có đóng góp tích cực đối với đổi mới và chuyển giao công nghệ, nâng cao năng lực công nghệ của các doanh nghiệp, song vẫn chƣa đáp ứng đƣợc yêu cầu của thực tiễn và nhu cầu đổi mới công nghệ của doanh nghiệp trong toàn nền kinh tế.
Hầu hết những công nghệ đƣợc chuyển giao vào Việt Nam là những công nghệ hạng hai, không còn mới, không còn đem lại lợi thế cạnh tranh cho các công ty xuyên quốc gia, thường được chuyển giao cho các công ty liên doanh hoặc các công ty nằm ngoài hệ thống công ty xuyên quốc gia tại các nước đang phát triển trong đó có Việt Nam. Trong chính sách này, ngay cả khi công nghệ đã hao mòn vô hình, không còn mới nữa thì công ty xuyên quốc gia vẫn duy trì chính sách chuyển giao cầm chừng nhằm duy trì sự phụ thuộc của đối tác và giữ quyền kiểm soát đối với công nghệ.
Mặc dù công nghệ đƣợc chuyển giao hầu hết có trình độ bằng hoặc cao hơn công nghệ sẵn có ở Việt Nam, nhƣng mới chỉ đạt mức trung bình hoặc trung bình tiên tiến so với các nước trong khu vực. Những công nghệ được chuyển giao theo các dự án FDI thường là công nghệ được đưa vào theo lợi ích của nhà đầu tư, mà thường không phải theo nhu cầu đổi mới công nghệ do phía Việt Nam chủ động đƣa ra. Công nghệ thích hợp là công nghệ cho phép
người sử dụng nó khai thác tối đa những lợi thế so sánh của nền kinh tế trong nước và đưa lại hiệu quả kinh tế - xã hội cao, phù hợp với khả năng và trình độ phát triển của quốc gia trong từng thời kỳ nhất định. Đối với một dự án cụ thể, khi lựa chọn công nghệ thích hợp buộc các nhà đầu tƣ phải cân nhắc đến tình hình lao động cho dự án, tình hình thị trường (nhu cầu, cung ứng và cạnh tranh) của dự án, khả năng về vốn của các chủ đầu tƣ và các nguồn cung ứng đầu vào sẵn có…
Hiện nay công tác lựa chọn công nghệ của Việt Nam còn rất yếu kém.
Các doanh nghiệp thực hiện chuyển giao công nghệ do nhu cầu của thị trường chứ không phải do chủ động kế hoạch. Hơn nữa, những công nghệ đƣợc chuyển giao phần lớn là do phía nước ngoài tự giới thiệu chứ không phải tự các doanh nghiệp của ta tìm kiếm hoặc tự nghiên cứu, thiết kế.
Do nền tảng tầng kỹ thuật, công nghệ của Việt Nam còn thấp nên chƣa khai thác một cách triệt để các công nghệ đƣợc chuyển giao. Còn thiếu nhiều ngành sản xuất bổ trợ có trình độ kỹ thuật tiên tiến tương ứng, cơ sở hạ tầng và trình độ người lao động chưa cao cũng là nguyên nhân Việt Nam chưa nắm bắt và khai thác tối đa các công nghệ mà nước ngoài chuyển giao vào. Hoạt động nghiên cứu và phát triển của các doanh nghiệp Việt Nam cũng rất hạn chế, không tận dụng và phát huy đƣợc các công nghệ mới đƣợc đƣa vào. Việc tiếp thu học hỏi công nghệ cũng nhƣ kinh nghiệm quản lý của cán bộ Việt Nam trong quá trình hợp tác với nước ngoài chưa đạt được kết quả đáng kể.