QUY HOẠCH SỬ DỤNG ĐẤT
2.2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU TRONG QHSDĐ
Cơ sở phương pháp luận trong nghiên cứu QHSDĐ dựa trên phép biện chứng duy vật về mặt nhận thức, thể hiện ở các điểm sau:
- Nghiên cứu các sự kiện, hiện tượng, phạm trù xã hội trong mối liên hệ phụ thuộc lẫn nhau ở trạng thái vận động (phát triển).
- Nhìn nhận sự phát triển như là sự chuyển hoá từ lượng thành chất.
- Xem xét các sự kiện và hiện tượng trên quan điểm thống nhất của các mặt đối lập nhau.
- Phát hiện những nhân tố mới, tiến bộ trong quá trình vận động và phát triển.
2.2.2. Phương pháp nghiên cứu các vấn đề cụ thể a. Phương pháp điều tra khảo sát
Phương pháp này được ứng dụng để điều tra thu thập các số liệu, sự kiện, thông tin cần thiết phục vụ cho mục đích nghiên cứu. Trong thực tiễn có thể thực hiện phương pháp điều tra nội nghiệp, ngoại nghiệp, điều tra nông thôn có sự tham gia của người dân.
b. Phương pháp minh hoạ trên bản đồ
Đây là phương pháp đặc thù của QHSDĐ. Mọi thông tin cần thiết được biểu diễn trên bản đồ có tỷ lệ thích hợp, tạo thành tập bản đồ gồm bản đồ hiện trạng sử dụng đất, QHSDĐ, bản đồ địa hình, thổ nhưỡng - nông hoá, bản đồ cây trồng, bản đồ khảo sát, quy hoạch giao thông, thuỷ lợi, chế độ nước...
c. Phương pháp thống kê
Mục đích của việc sử dụng phương pháp thống kê là nhằm phân nhóm toàn bộ các đối tượng điều tra có cùng một chỉ tiêu, xác định các giá trị trung bình của chỉ tiêu, phân tích tương quan giữa các yếu tố.
35
Về đối tượng nghiên cứu, phương pháp thống kê đề cập vấn đề sau:
- Nghiên cứu tình hình sử dụng đất: cơ cấu đất, đặc tính về lượng và chất.
- Phân tích đánh giá về diện tích, vị trí và khoảng cách.
- Đánh giá các mối quan hệ và sự phụ thuộc lẫn nhau giữa các chỉ tiêu kinh tế kỹ thuật.
Phương án này có nhược điểm cơ bản là do đối tượng nghiên cứu lớn nên kết quả thu được đôi khi không phản ánh đúng bản chất và nguồn gốc của các sự kiện và hiện tượng.
d. Phương pháp nghiên cứu điểm
Đây là phương pháp áp dụng nhằm bổ sung cho phương pháp thống kê, nó nghiên cứu từng sự kiện và hiện tượng mang tính điển hình. Phương pháp này có ưu điểm là cho phép phân tích cụ thể tình trạng quá khứ và hiện tại của các sự kiện và hiện tượng, song cũng có nhược điểm là xuất hiện các điều kiện và các mối quan hệ mới thì kết quả nghiên cứu cũ của nó không thể áp dụng cho tương lai.
e. Phương pháp nghiên cứu mẫu
Theo phương pháp này người ta lựa chọn ra những mẫu đại diện cho từng sự kiện, từng hiện tượng để nghiên cứu. Khi ứng dụng phương pháp nghiên cứu mẫu, đòi hỏi phải rất thận trọng trong việc chọn mẫu và quy mô cũng như đặc điểm của sự kiện và hiện tượng có liên quan đến mẫu.
g. Phương pháp phương án (phương pháp tính toán theo định mức)
Đây là phương pháp áp dụng nhiều trong QHSDĐ để dự đoán và tạo ra các hình thức tổ chức lãnh thổ mới dựa vào định mức tính toán về thời gian, chi phí vật chất, lao động, thức ăn, nhiên liệu...
Phương pháp này đòi hỏi xây dựng hệ thống định mức trên cơ sở khoa học vì nó ảnh hưởng quyết định đến kết quả, phải xây dựng được các phương án QHSDĐ sơ bộ theo định mức, phải phân tích, so sánh, đánh giá và lựa chọn phương án hợp lý và kinh tế nhất theo các chỉ tiêu kinh tế kỹ thuật. Ngoài ra cần phải kết hợp phương pháp này với phương pháp tư duy trừu tượng.
Phương pháp phương án cũng có một số hạn chế, cụ thể là nó bị giới hạn về số lượng phương án (thường chỉ xây dựng 2 - 3 phương án) và việc lựa chọn phương án
36
chỉ là kết quả so sánh tương đối giữa các phương án với nhau, chứ chưa tìm được phương án thực sự tối ưu.
h. Phương pháp mô hình tính toán kinh tế sử dụng máy vi tính
Đây là phương pháp đang được áp dụng rộng rãi. Phương án tối ưu được tìm ra trên cơ sở xây dựng các mô hình tính toán kinh tế dưới dạng các bài toán vận tải, các bài toán tương quan hồi quy hoặc quy hoạch tuyến tính, lập và giải trên máy tính điện tử.
Phương pháp này đòi hỏi phải định lượng được các yếu tố cần biểu thị và điều kiện hạn chế phải trình bày được bằng ngôn ngữ toán học. Do đó, nó có hạn chế cơ bản là khó áp dụng đối với các điều kiện văn hoá - xã hội và sinh thái.
Trong lĩnh vực QHSDĐ, một số vấn đề có thể giải quyết được bằng phương pháp mô hình hoá toán học như:
- Vấn đề chuyển loại sử dụng đất.
- Xác định quy mô sản xuất hợp lý các ngành.
- Phân bố hợp lý các điểm dân cư.
- Xác định cơ cấu diện tích gieo trồng.
- Bố trí đất đai và cây trồng theo các điều kiện xói mòn đất.
- Xác định năng suất cây trồng.
- Tổ chức hệ thống luân canh hợp lý.
- Tổ chức sử dụng hợp lý nguồn thức ăn gia súc.
i. Phương pháp điển hình
Chọn các đối tượng, các chỉ tiêu đạt được cao nhất để nghiên cứu các sự kiện, hiện tượng làm điển hình chung cho các đối tượng có cùng điều kiện.
k. Phương pháp thực nghiệm
Bố trí thực nghiệm để phát hiện các quy luật khác nhau.
l. Các phương pháp dự báo
Dựa vào việc ứng dụng chuỗi biến động, phép ngoại suy toán học, phương pháp chuyên gia để đưa ra các dự báo trong tương lai về năng suất cây trồng, năng suất gia súc, khả năng phát triển các ngành, dự báo về dân số, lao động...
m. Phương pháp chuyên gia
37
Phương pháp này chủ yếu lấy ý kiến đóng góp từ các chuyên gia am hiểu về đối tượng nghiên cứu. Để thực hiện một cách có hiệu quả, phương pháp cần phải được triển khai theo quy trình chặt chẽ như thành lập nhóm chuyên gia, thành lập bảng câu hỏi và xử lý kết quả thu được từ sự phản hồi của các chuyên gia. Phương pháp này được áp dụng khi đối tượng nghiên cứu thiếu số liệu, kết quả mang tính chất chủ quan.