CƠ SỞ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN THANH TOÁN KHÔNG DÙNG TIỀN MẶT TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI
HOẠT ĐỘNG THANH TOÁN KHÔNG DÙNG TIỀN MẶT CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI
1.1.1 Khái niệm và đặc điểm thanh toán không dùng tiền mặt a Khái niệm thanh toán không dùng tiền mặt Để xác định được khái niệm thanh toán không dùng tiền mặt, tác giả đưa ra định nghĩa về thanh toán Có rất nhiều định nghĩa khác nhau về thanh toán, trong bài luận văn này, tác giả thu thập và lựa chọn định nghĩa về thanh toán như sau. Trong các mối quan hiệ kinh tế, thanh toán được hiểu một cách khái quát nhất là việc thực hiện chi trả bằng tiền giữa các bên Tiền ở đây là một phương tiện thanh toán, được hiểu là bất cứ cái gì được chấp nhận chung trong việc thanh toán, tiền không chỉ được sử dụng để chi trả các khoản nợ về mua chịu hàng hóa mà nó còn được sử dụng để thanh toán các khoản nợ vượt ra ngoài phạm vi trao đổi như nộp thuế, đóng góp các khoản chi dịch vụ,
Thanh toán không dùng tiền mặt (TTKDTM) là phương thức thanh toán hiện đại, không sử dụng tiền mặt, đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế thị trường Sự phát triển của TTKDTM gắn liền với nhu cầu gia tăng trong giao dịch kinh tế nội địa và quốc tế Khi nền kinh tế hàng hóa phát triển mạnh mẽ, khối lượng hàng hóa trao đổi tăng lên, yêu cầu về các phương thức thanh toán an toàn, thuận tiện và tiết kiệm trở nên cần thiết hơn bao giờ hết.
TTKDTM là phương thức thanh toán không sử dụng tiền mặt, trong đó tiền được trích từ tài khoản của người chi trả và chuyển vào tài khoản của người thụ hưởng tại ngân hàng Ngoài ra, giao dịch cũng có thể được thực hiện thông qua việc bù trừ lẫn nhau với sự trung gian của ngân hàng.
TTKDTM, hay thanh toán không dùng tiền mặt, là quá trình chuyển giá trị giữa các tài khoản trong hệ thống kế toán của tổ chức tín dụng để thanh toán cho hàng hóa hoặc dịch vụ Khi nhận "giấy báo có" hoặc "giấy báo nợ" từ ngân hàng thương mại, cơ quan, doanh nghiệp hoặc cá nhân sẽ hạch toán vào tài khoản phù hợp, dẫn đến việc tăng hoặc giảm tài khoản tiền gửi kỳ hạn Ngoài ra, thanh toán cũng có thể được thực hiện qua "ví tiền điện tử" thông qua các trung gian như trung tâm thanh toán thẻ hoặc máy POS, với hợp đồng thanh toán được thực hiện tại ngân hàng thông qua tài khoản của người thanh toán.
TTKDTM, hay còn gọi là thanh toán không dùng tiền mặt, sử dụng tiền ghi sổ (bút tệ) và là một trong những đặc điểm cơ bản nhất của hệ thống này Khi thực hiện TTKDTM, tiền sẽ được trích từ tài khoản tiền gửi của người thanh toán và chuyển sang tài khoản của người hưởng thụ tại Ngân hàng Do đó, để tham gia vào TTKDTM, người sử dụng dịch vụ cần phải mở tài khoản tại Ngân hàng thương mại.
Sự vận động của tiền tệ có thể diễn ra độc lập với sự vận động của hàng hóa về không gian và thời gian Cụ thể, việc giao nhận hàng hóa có thể xảy ra tại một địa điểm và thời điểm nhất định, trong khi thanh toán có thể được thực hiện ở một địa điểm khác.
Để thực hiện thanh toán không dùng tiền mặt (TTKDTM), cần có ít nhất ba bên tham gia: người trả tiền, trung gian thanh toán và ngân hàng thương mại Người trả tiền có thể là người mua hàng, người sử dụng dịch vụ, nộp thuế hoặc trả nợ, trong khi người nhận tiền, hay còn gọi là người thụ hưởng, là đối tượng nhận khoản tiền từ việc bán hàng hoặc cung cấp dịch vụ Khác với thanh toán bằng tiền mặt, thanh toán không dùng tiền mặt yêu cầu sự tham gia của ít nhất một ngân hàng, làm cho ngân hàng trở thành trung gian thanh toán thiết yếu trong quá trình này và đóng vai trò quan trọng trong hệ thống tài chính xã hội.
1.1.2 Vai trò của thanh toán không dùng tiền mặt
TTKDTM có vai trò quan trọng đối với nền kinh tế, ngân hàng và người sử dụng dịch vụ Nó góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế, tạo điều kiện thuận lợi cho các giao dịch tài chính và nâng cao hiệu quả hoạt động của các tổ chức ngân hàng Đồng thời, TTKDTM cũng mang lại lợi ích cho người sử dụng dịch vụ thông qua việc cải thiện trải nghiệm và tăng cường sự tiện lợi trong các giao dịch hàng ngày.
Sự phát triển của TTKDTM giúp giảm chi phí in ấn và vận chuyển tiền mặt, vì trước đây ngân hàng phải in tiền giấy và phát hành ra thị trường, gây tốn kém Khi thanh toán không còn phụ thuộc nhiều vào tiền mặt, lượng tiền lưu thông giảm, dẫn đến nhu cầu sản xuất và in ấn tiền giấy cũng giảm theo Điều này không chỉ giúp nhà nước tiết kiệm chi phí in ấn, vận chuyển và thuê lao động, mà còn góp phần nâng cao giá trị đồng tiền và giảm lạm phát.
Tăng cường hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước thông qua việc theo dõi các khoản thu, chi của doanh nghiệp và cá nhân qua tài khoản ngân hàng Điều này giúp phản ánh tình hình sản xuất kinh doanh của từng doanh nghiệp, từ đó ban quản lý ngân sách nhà nước có thể dễ dàng kiểm tra và kiểm soát hoạt động kinh doanh, đảm bảo nguyên tắc thu chi tài chính.
TTKDTM là công cụ quan trọng giúp ngân hàng trung ương kiểm soát lạm phát và điều phối lượng tiền mặt một cách gián tiếp Bằng cách quản lý tỷ lệ dự trữ bắt buộc và tỷ lệ tái chiết khấu, ngân hàng trung ương có thể đảm bảo sự phát triển ổn định cho nền kinh tế Hơn nữa, TTKDTM còn đóng vai trò trong việc ngăn chặn hành vi rửa tiền, tạo điều kiện cho việc luân chuyển tiền tệ giữa các cá nhân, từ đó giúp nhà nước xây dựng các chính sách quản lý hiệu quả.
Ngân hàng có thể giám sát chặt chẽ tình hình hoạt động tài chính của doanh nghiệp và cá nhân, từ đó đưa ra các căn cứ cho việc cho vay và thu nợ Qua việc theo dõi tình hình thu chi, ngân hàng có khả năng đưa ra những khuyến nghị hữu ích để hỗ trợ doanh nghiệp phát triển Đồng thời, việc giám sát này cũng giúp ngân hàng kiểm soát tốt hơn quản lý tiền tệ và tuân thủ các nguyên tắc trong thanh toán.
Sử dụng dịch vụ TTKDTM giúp ngân hàng tăng khả năng sinh lời bằng cách thay thế tiền giấy bằng các giao dịch bù trữ lẫn nhau Điều này không chỉ tạo điều kiện cho việc thanh toán nhanh chóng và thuận lợi mà còn tích tụ nguồn vốn từ các tài khoản chưa sử dụng của khách hàng vào các cơ quan tín dụng Hình thức gửi tiền này mang lại lợi nhuận cho ngân hàng, do các giao dịch gửi tiền và thanh toán đều có phí đi kèm.
Tăng nguồn vốn cho ngân hàng thông qua dịch vụ TTKDM không chỉ giúp doanh nghiệp lưu thông vốn nhanh chóng mà còn mở rộng khả năng cho vay của các ngân hàng Sự gia tăng người sử dụng dịch vụ này sẽ làm giảm lượng tiền mặt trên thị trường, đồng thời tăng cường nguồn vốn của ngân hàng TTKDM thúc đẩy vòng quay vốn trong xã hội và gia tăng nhu cầu vay vốn, từ đó các ngân hàng có cơ hội mở rộng quy mô cho vay, góp phần vào sự phát triển mạnh mẽ hơn của ngân hàng.
Hệ thống ngân hàng đóng vai trò quan trọng trong việc tạo tiền thông qua dịch vụ chuyển tiền điện tử Khi ngân hàng trích tài khoản tiền gửi thanh toán của cá nhân hoặc doanh nghiệp để chuyển vào tài khoản của người hưởng, số tiền này trở thành nguồn vốn cho ngân hàng của người thụ hưởng để cho vay Khoản vay này sau đó được sử dụng bởi cá nhân hoặc doanh nghiệp để mua bán hàng hóa và dịch vụ Qua quá trình này, số tiền gửi ban đầu đã góp phần làm tăng tổng phương tiện thanh toán trong nền kinh tế, đáp ứng nhu cầu chi trả của xã hội.
