Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN - PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU, ĐÁNH GIÁ CÁC ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN VÀ TÀI NGUYÊN DU LỊCH PHỤC VỤ PHÁT TRIỂN DU LỊCH BỀN VỮNG
1.3. Phương pháp nghiên cứu
1.3.2. Phương pháp đánh giá tổng hợp điều kiện tự nhiên, tài nguyên du lịch
Mục đích của việc đánh giá các ĐKTN và TNTN là nhằm xác định mức độ thuận lợi (rất thuận lợi, trung bình, kém thuận lợi) của chúng đối với toàn bộ hoạt động du lịch nói chung hay đối với từng loại hình du lịch, từng lĩnh vực hoạt động cụ thể phục vụ du lịch nói riêng.
Trong đánh giá tổng hợp các ĐKTN, việc xác định đối tượng đánh giá là các thể tổng hợp tự nhiên các cấp khác nhau phải phù hợp với quy mô và nội
dung đánh giá, trên cơ sở đó lựa chọn các phương pháp và chỉ tiêu đánh giá thích hợp. Thông thường ở quy mô toàn quốc hoặc một vùng rộng lớn, người ta lấy cảnh quan làm đối tượng đánh giá. Ở quy mô nhỏ hơn như cấp tỉnh và cấp huyện, đối tượng đánh giá là các nhóm dạng và dạng địa lý. Còn ở các điểm du lịch thì đối tượng đánh giá lại là các dạng và diện địa lý.
Đánh giá tổng hợp TNDL rất phức tạp, không chỉ đánh giá tài nguyên mà còn đánh giá cả điều kiện nhằm khai thác tài nguyên đó, do đó đòi hỏi phải kết hợp nhiều tiêu chí, nhiều lĩnh vực khác nhau.
Khi đánh giá tổng hợp cần xác định rõ mục tiêu đánh giá và xây dựng thang đánh giá. Để xây dựng thang đánh giá phải xác định được các tiêu chí đánh giá, các bậc đánh giá, chỉ tiêu, số điểm của từng bậc và cách tính kết quả chung. Ngoài ra để nhấn mạnh ý nghĩa quan trọng của một số tiêu chí còn phải xác định các trọng số của những tiêu chí đó.
Trong luận án, đánh giá tổng hợp ĐKTN, TNDL cho phát triển du lịch được xây dựng trên kết quả đánh giá từng thành phần tự nhiên và giá trị của các điểm tài nguyên. Các giai đoạn đánh giá gồm:
1.3.2.1. Xác định các tiêu chí cần đánh giá
Mục tiêu của đề tài là đánh giá ĐKTN, TNDL cho phát triển du lịch. Bởi vậy các tiêu chí tự nhiên được lựa chọn để đánh giá bao gồm: địa hình, khí hậu, thủy văn, sinh vật (thảm thực vật và đa dạng sinh học). Còn đối với đánh giá giá trị của các điểm tài nguyên thì các tiêu chí được lựa chọn là: cấp độ xếp hạng của điểm tài nguyên, thời gian khai thác trong năm, quy mô có khả năng khai thác.
1.3.2.2. Xác định mức đánh giá và điểm đánh giá
TNDL là những điểm ít nhiều đã được lựa chọn nên sẽ không có tiêu chí nào được đánh giá là không thuận lợi mà chỉ ở các mức độ thuận lợi ít hay nhiều mà thôi. Còn đối với ĐKTN thì sẽ có những tiêu chí không thuận lợi
cho phát triển loại hình du lịch này nhưng lại thuận lợi cho phát triển loại hình du lịch khác. Vì vậy trong đề tài này việc đánh giá ĐKTN và TNDL cho phát triển du lịch sẽ sử dụng 4 bậc để chỉ 4 mức độ: RTL, KTL, TB và ITL. Điểm đánh giá tương ứng sẽ là 4, 3, 2, 1.
1.3.2.3. Xác định trọng số đánh giá
Trong các tiêu chí được lựa chọn để đánh giá không phải tiêu chí nào cũng có mức độ và giá trị phục vụ du lịch ngang nhau mà có những tiêu chí có những ý nghĩa quan trọng hơn. Do đó để đảm bảo cho việc đánh giá được chính xác và khách quan cần xác định thêm trọng số cho các tiêu chí. Có nhiều cách xác định trọng số đánh giá, theo Nguyễn Cao Huần (2005) [29] trọng số đánh giá có thể xác định dựa trên:
- Kết quả so sánh ảnh hưởng của các yếu tố theo phương pháp ma trận tam giác: Dựa trên việc so sánh tầm quan trọng của từng cặp nhân tố đối với các hình thức khai thác sử dụng tài nguyên. Số lần lặp lại của các yếu tố càng cao thì trọng số của nó càng lớn. Các yếu tố có số lần lặp lại lớn nhất được xác định trọng số là 1. Các yếu tố còn lại được xác định trọng số bằng cách lấy tần số gặp lại của yếu tố đó chia cho tần số gặp lại của yếu tố có trọng số bằng 1.
- Theo phương pháp chuyên gia: Ý kiến đánh giá của các chuyên gia được xác định bằng điểm, sau đó chia trung bình.
- Theo phương pháp toán học: Dựa vào phân tích hệ số quan hệ, hàm số hồi quy, phân tích nhân tố…
- Theo hệ số quan hệ giữa yếu tố đánh giá và chủ thể: Hệ số quan hệ càng cao thì trọng số được xác định càng lớn.
Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp việc xác định trọng số thiếu luận cứ khoa học mà thường được lựa chọn dựa theo cảm tính nên làm tăng mức độ định tính trong đánh giá và sự tùy tiện trong định ra thang cấp đánh giá.
Trong luận án, một số tiêu chí đánh giá có tính định lượng như: độ dốc, độ chia cắt của địa hình hay lượng mưa, số ngày mưa… một số tiêu chí lại có tính định tính cao như độ hấp dẫn của điểm tài nguyên… Do đó, đánh giá ĐKTN và TNDL không thể sử dụng những công thức xác định trọng số thuần túy định lượng mà phải kết hợp cả định lượng và định tính. Trong luận án, trọng số đánh giá của các tiêu chí được sử dụng với các số nguyên là: 1, 2, 3.
1.3.2.4. Xây dựng thang đánh giá tổng hợp và trọng số đánh giá Thang đánh giá tổng hợp và trọng số đánh giá Tiêu chí đánh giá Trọng số Cấp đánh giá
K1 K2 K3 K4
Tiêu chí 1 R1 K1 R1 K2 R1 K3 R1 K4 R1
Tiêu chí 2 R2 K1 R2 K2 R2 K3 R2 K4 R2
Tiêu chí 3 R3 K1 R3 K2 R3 K3 R3 K4 R3
Tổng điểm đánh giá X1 X2 X3 X4
Phân cấp đánh giá RTL KTL TB ITL
K1: Rất thuận lợi điểm = 4 K2: Khá thuận lợi điểm = 3 K3: Trung bình điểm = 2 K4: Ít thuận lợi điểm = 1 R1: Trọng số 1, điểm = 3; R2: Trọng số 2, điểm = 2; R3: Trọng số 3, điểm = 1
Trong đánh giá tổng hợp cho phát triển du lịch, việc sử dụng điểm trung bình nhân sẽ tạo ra sự chênh lệch điểm rất lớn giữa các mức độ đánh giá. Do đó việc sử dụng điểm trung bình cộng của các điểm đánh giá riêng của từng tiêu chí để phân biệt mức độ thuận lợi là phù hợp nhất.
1.3.3. Phương pháp đánh giá sử dụng công cụ hệ thông tin địa lí (GIS) 1.3.3.1. Quá trình đánh giá sử dụng công cụ GIS
Trong luận án, GIS được sử dụng như một phương pháp và phương tiện đánh giá. Dữ liệu đầu vào là các bản đồ thành phần tự nhiên cùng với các đặc trưng của các thành phần đó. Trên cơ sở các chỉ tiêu và bậc đánh giá đã xác lập, GIS sẽ phân tích và xây dựng các bản đồ cùng với kết quả đánh giá.
Để thể hiện kết quả đánh giá, các lớp thông tin được sử dụng bao gồm:
thông tin địa lí (theo diện, theo điểm hoặc theo tuyến); thông tin thuộc tính (các đặc tính của tài nguyên, giá trị của tài nguyên...). Những thông tin này được thể hiện dưới dạng mô tả hoặc dạng số.
Kết quả đánh giá của mỗi tiêu chí đánh giá với việc sử dụng GIS sẽ được thể hiện trên bản đồ đánh giá riêng và đánh giá chung cho từng loại hình du lịch.
1.3.3.2. Sản phẩm đánh giá
Sản phẩm đánh giá sẽ là bản đồ, bảng kết quả đánh giá riêng của các tiêu chí tự nhiên đối với từng loại hình du lịch và bản đồ kết quả đánh giá chung cho từng loại hình và được thể hiện bằng việc thống kê diện tích theo các mức độ thuận lợi phân theo đơn vị hành chính.
Hệ thống bản đồ đánh giá phải thể hiện được kết quả đánh giá một cách rõ ràng và chính xác. Hệ thống bản đồ được biên tập ở tỉ lệ 1/100.000 để đảm bảo độ chi tiết và chính xác trong việc xác định vị trí và diện tích của các tiêu chí đánh giá. Sau khi hoàn thành, để phù hợp với khổ giấy A3, các bản đồ được điều chỉnh và đưa về tỉ lệ 1/600.000.