Ở trường Mầm non, đặc biệt đối với lứa tuổi mẫu giáo, âm nhạc là một trong những loại hình nghệ thuật phát triển năng lực cảm xúc, tưởng tượng, sáng tạo, sự tập trung chú ý, khả năng diễn tả hứng thú của trẻ.
Khác với các loại hình nghệ thuật khác như hội họa, văn học điện ảnh…, âm nhạc không hoàn toàn xác định hình ảnh cụ thể. Âm nhạc bằng giai điệu, âm sắc, cường độ, nhịp độ, hòa âm, tiết tấu…cùng với thời gian đã thu hút, hấp dẫn, làm thỏa mãn nhu cầu tình cảm của trẻ.
Âm nhạc là phương tiện giúp trẻ nhận thức thế giới xung quanh, phát triển lời nói, quan hệ giao tiếp, trao đổi tình cảm…Đối với trẻ, âm nhạc là thế giới kì diệu đầy cảm xúc. Trẻ có thể tiếp nhận âm nhạc ngay từ khi còn nằm trong nôi. Trẻ mầm non dễ xúc cảm, vốn ngây thơ, trong sáng, nên tiếp xúc với âm nhạc là nhu cầu không thể thiếu. Thế giới âm thanh muôn màu không ngừng chuyển động tạo điều kiện cho trẻ phát triển các chức năng tâm lí, năng lực hoạt động và sự hiểu biết của trẻ.
1.4.1. Âm nhạc là phương tiện giáo dục thẩm mỹ.
Âm nhạc là một trong các bộ môn nghệ thuật giáo dục cái đẹp cho trẻ.
Lời ca, giai điệu của các bài hát, bản nhạc đã giúp trẻ tưởng tượng, hoặc nói lên xúc cảm của mình, trẻ thấy được âm nhạc giúp mình có thể diễn tả những ý nghĩ, những ước mơ, những cảm xúc mạnh mẽ.
Trong giáo dục âm nhạc, điều quan trọng không phải là dạy trẻ hát chuẩn xác, rõ ràng một bài hát mà trẻ phải được tham gia các hoạt động âm nhạc như nghe nhạc, vận động theo nhạc, múa, trò chơi âm nhạc. Được tiếp xúc với âm nhạc ở một chừng mực nào đó trẻ sẽ biết nhận xét, trao đổi…sự cảm nhận về ý nghĩa lời ca, âm điệu, tiết tấu…Đó chính là ý nghĩa của giáo dục thẩm mỹ. Tiếp xúc với âm nhạc có quá trình sẽ tạo cho trẻ những ham thích, bắt đầu có sự lựa chọn sở thích khác nhau. Đây là cơ sở hình thành thị hiếu, thẩm mỹ âm nhạc. Bài hát là phương tiện để giáo dục trẻ nhiều mặt, vì vậy các bài hát giản dị, có tính nghệ thuật, phù hợp với lứa tuổi sẽ hình thành thị hiếu âm nhạc trong sáng, lành mạnh, cũng như tình cảm, thẩm mĩ, đạo đức tốt đẹp.
Âm nhạc có sức lay động tâm hồn mạnh mẽ, không có gì có thể đánh thức tâm hồn con người bằng âm nhạc. Âm nhạc có giá trị nghệ thuật cảm hóa mọi người cùng hướng tới cái đẹp. Những giai điệu, lời ca nói lên cái đẹp được thể hiện rõ trong các bài hát, điều này đã góp phần nuôi dưỡng tâm hồn trẻ giúp trẻ nhận thức được cái hay, cái đẹp. Từ nhận thức cái đẹp một cách khách quan đi và chiều sâu thế giới chủ quan của trẻ.
Âm nhạc giáo dục tình cảm thẩm mĩ cho trẻ, trong đó có cái đẹp về cách ứng xử, giao tiếp với ông bà, cha mẹ, cô giáo, bạn bè và những người trong cộng đồng.
Vì vậy, giáo dục tình cảm thẩm mĩ cho trẻ thông qua hoạt động âm nhạc trong trường mầm non làm phong phú thêm đời sống tinh thần của trẻ, giúp trẻ cảm thụ cái đẹp, tạo niềm tin cho trẻ.
1.4.2. Âm nhạc là phương tiện giáo dục đạo đức.
“ Để sử dụng âm nhạc như một phương tiện giáo dục đạo đức: khi tác động đến con người, nó thức tỉnh một cách đặc biệt mạnh mẽ trong người ấy tất cả những gì tốt đẹp, tìm được sự hưởng ứng trong những khía cạnh ưu tú nhất của tâm hồn người ấy. Chính khả năng ấy của âm nhạc làm cho tính tình dịu hơn và tốt hơn, làm cho con người cao đẹp hơn, trong sạch hơn và nhân hậu hơn”- A.Xôkhor. Đại văn hào M. Go-rơ-ki thì nhận xét: “ Âm nhạc tác động một cách kì diệu đến tận đáy lòng. Nó khám phá ra cái phẩm chất cao quý nhất ở con người”.
Lời ca của âm nhạc giàu tính biểu hiện và chất chữ tình.
Nội dung lời ca phong phú trong các bài hát giúp trẻ nhận thức, phát hiện vẻ đẹp trong thiên nhiên, sự ngộ nghĩnh đáng yêu của các con vật quen thuộc, về tình cảm gia đình,bạn bè, lòng yêu nước…từ đó gợi mở cho trẻ về cách ứng, hay nói cách khác là giáo dục trẻ đạo đức làm người.
Những bài dân ca, bài đồng dao các vùng miền của các dân tộc Việt Nam rất phong phú về âm điệu, tiết tấu, phương thức diễn xướng, sẽ cho trẻ hiểu biết phần nào về phong tục tập quán bản sắc âm nhạc dân tộc Việt Nam.
Trẻ sẽ thấy tự hào về văn hóa dân tộc mình.
Đặc điểm của các hoạt động diễn xuất của trẻ được diễn ra trong tập thể. Trẻ cùng nhau múa hát, chơi trò chơi âm nhạc đã giúp trẻ vui tươi hồn nhiên hơn, ngay cả những trẻ nhút nhát cũng cảm thấy thoải mái, tự tin hơn.
Việc diễn xướng tập thể, các bài hát có mức độ phức tạp khác nhau sẽ tạo điều kiện tốt nhất cho sự phát triển của từng trẻ.
Các hoạt động âm nhạc có ảnh hưởng tốt đến hành vi văn hóa của trẻ bởi cách diễn xuất các tác phẩm có tâm trạng khác nhau, sự thay đổi các dạng hoạt động và thay đổi các bài tập.
Khi tham gia các hoạt động âm nhạc, mỗi trẻ đều phải chấp hành tính tổ chức, sự chú ý, phản ứng nhanh, biết kiềm chế, điều khiển vận động phù hợp với âm nhạc, biết nhường nhịn, giúp đỡ nhau. Âm nhạc giáo dục cho trẻ
văn hóa giao tiếp, văn hóa hành vi và tính tập thể, tạo điều kiện hình thành những phẩm chất đạo đức cho trẻ.
1.4.3. Âm nhạc là phương tiện thúc đẩy sự phát triển trí tuệ.
Âm nhạc không chỉ đơn thuần là để vui chơi, giải trí mà còn thúc đẩy sự phát triển trí tuệ của trẻ.
Tiến sĩ Hovard Gardner, giáo sư trường đại học Harvard nghiên cứu lí thuyết về các trí thông minh đa diện cho rằng, thông minh âm nhạc là một trong bảy thông minh ban đầu của con người (trong số thông minh ngôn ngữ, logic toán, thông minh hình tượng…).
Ở trẻ mẫu giáo, các hình thức tư duy trực quan hành động, trực quan hình tượng và tư duy trừu tượng được biểu hiện trong bất kì hoạt động nào, trong đó có âm nhạc. Tiếp xúc với âm nhạc, trẻ tăng dần khả năng tổng hợp và tư duy logic.
Âm nhạc giúp trẻ phát triển trí nhớ. Trí nhớ âm nhạc và trí nhớ vận động là khả năng thu nhận và ghi nhớ lại. Đặc điểm của trẻ mẫu giáo là khả năng ghi nhớ âm nhạc bằng tai nghe dựa vào nhạc cảm, khả năng ghi nhớ các vận động theo bài hát bằng sự kết hợp giữa tai nghe nhạc và vận động tay chân. Trong quá trình hoạt động học tập, trí nhớ không thể nhắc lại toàn bộ ngay mà phải qua quá trình rèn luyện thường xuyên.
Tính tích cực và sự tập trung chú ý trong hoạt động âm nhạc giữ vai trò quan trọng trong việc củng cố và phát triển trí nhớ. Trẻ vận động theo nhạc là cùng lúc trẻ tự ghi nhớ lời ca, giai điệu, nhịp độ cũng như hình thức vận động theo bản nhạc. Trẻ càng yêu thích hoạt động âm nhạc trẻ càng nhanh thuộc, nhớ chính xác và nhớ lâu hơn. Điều này có tác dụng rèn luyện đôi tai nhạy bén, các vận động linh hoạt, đồng thời tăng cường sự nhận thức của trẻ với thế giới xunh quanh.
Âm thanh là yếu tố xây dựng hình tượng âm nhạc. Hình tượng âm nhạc là loại hình tượng biểu hiện mang tính khái quát và ước lệ cao. Chính vì điều này mà hình tượng âm nhạc không mang tính xác định cụ thể nhưng
làm thức dậy ở trẻ mơ ước và tưởng tượng. Ví dụ: Người lớn khyến khích trẻ làm động tác vận động minh họa bài hát, bản nhạc nào đó trẻ sẽ suy nghĩ, tổng hợp những chi tiết quen thuộc và chi tiết mới trong động tác. Mặt khác trong mọi hoạt động âm nhạc, trẻ phải quan sát, tập trung chú ý, biết tổng hợp, so sánh…Vì vậy trí tuệ phải hoạt động tích cực hơn.
Như vậy, giáo dục âm nhạc thực hiện nhiều nhiệm vụ hơn trong đó có sự thúc đẩy tích cực hoạt động trí tuệ cho trẻ.
1.4.4. Âm nhạc tác động đến sự phát triển sinh lí của trẻ.
Từ cuối thế kỉ XIX, hai nhà sinh lí học Nga I.M Do-ghen và I.R.
Tackhnốp đã nghiên cứu thí nghiệm xác định điều mà trong thực hành hàng ngày mà mọi người đều biết : “ Âm nhạc rõ ràng ảnh hưởng đến hô hấp, đến tuần hoàn của máu và các quá trình sinh lí khác”.
Nghe, vận động theo nhạc giúp trẻ tập phối hợp các động tác đi, chạy, nhảy chính xác, tác phong nhanh nhẹn. Vận động toàn thân khi có nhạc kèm theo tạo cho trẻ sự mềm dẻo nhịp nhàng, tác động tốt đến tim mạch và sự phát triển cơ của trẻ. Nếu nghe nhạc đúng mức và phù hợp sẽ giúp trẻ thư giãn thần kinh, kích thích óc sáng tạo của trẻ.
Như vậy, phản ứng của cơ thể trẻ đối với âm nhạc chịu sự chi phối tác động cảm xúc tâm lí ở mức độ cao hơn nhiều so với tác động sinh lí trực tiếp (phản xạ).
Có thể nói, giáo dục âm nhạc là một trong những con đường hoàn thiện đạo đức, trí tuệ, thẩm mĩ và thể lực. Nhà sư phạm V.Xu-khôm-lin-xki đã đánh giá rất cao hiệu quả giáo dục âm nhạc toàn diện của âm nhạc : “ Chất lượng công việc giáo dục trong một nhà trường được xác định phần lớn bởi mức độ hoạt động âm nhạc trong hoạt động của trường đó”.
Nhận thức đúng đắn và sâu sắc tác động giáo dục toàn diện của âm nhạc đối với trẻ mẫu giáo là điều quan trọng hàng đầu để tiến hành tốt việc giáo dục âm nhạc cho trẻ. Bước đầu cho trẻ làm quen, tiếp xúc với âm nhạc trẻ sẽ bộc lộ rõ năng khiếu, khả năng âm nhạc của mình. Đây cũng là thời
điểm phát hiện, bồi dưỡng những trẻ có năng khiếu để khi có điều kiện trẻ có thể theo học các cơ sở chuyên nghiệp.[3]