1.2. Rủi ro trong thực hiện thủ tục HQĐT
1.2.3. Phân loại rủi ro trong thực hiện thủ tục HQĐT
Mỗi loại rủi ro có những cách nhận biết và xử lý khác nhau, tuỳ thuộc vào tính chất, tần suất xuất hiện, mức độ tổn thất. Do đó, để hiểu rõ hơn cần phân loại rủi ro theo những tiêu thức nhất định. Phân loại theo hậu quả rủi ro thì có rủi ro thuần tuý và rủi ro suy tính.
Rủi ro thuần tuý (Pure risks) đƣợc sử dụng để diễn tả các loại bất trắc, ẩn chứa nguy cơ tổn thất về kinh tế nếu sự bất trắc đó xảy ra. Rủi ro thuần tuý ẩn chứa trong nó nguy cơ tổn thất, mất mát hoặc là không mất gì. Những thiệt hại tài sản do thiên tai, hoả hoạn gây nên là một ví dụ điển hình về loại rủi ro này.
Rủi ro suy tính (Speculative risks) tồn tại trong số các cơ hội kiếm lời và nguy cơ tổn thất. Nó hứa hẹn cho người đầu tư một cơ hội kinh doanh sinh lời hoặc bị thua lỗ, như sự thay đổi giá cổ phiếu trên thị trường chứng khoán là cơ may kiếm lời nhƣng cũng có thể gây thiệt hại về tài chính cho nhà đầu tƣ.
Trong lĩnh vực Hải quan rủi ro đƣợc phân thành 3 loại sau:
Rủi ro tiềm ẩn: Cùng với việc tạo thuận lợi cho DN nhờ rút ngắn thời gian thông quan thì khả năng để lọt lưới gian lận thương mại hoặc buôn lậu, vốn là những nguy cơ tiềm ẩn sẵn có trong lĩnh vực hải quan theo đó cũng tăng lên;
Rủi ro quy định: Là những rủi ro phát sinh từ việc các DN XNK lợi dụng sơ hở trong quy định của pháp luật, cố ý làm trái để hưởng lợi;
Rủi ro phát hiện: Là những sai phạm nghiêm trọng của DN XNK mà công chức hải quan không phát hiện đƣợc hoặc những sai phạm của hải quan cấp dưới không được các đoàn kiểm tra cấp trên phát hiện ra;
Phân loại theo yếu tố tác động thì rủi ro trong thực hiện thủ tục hải quan bao gồm 02 loại: Rủi ro bên trong và rủi ro bên ngoài.
Rủi ro bên trong là nguy cơ không tuân thủ pháp luật hải quan có thể đến từ trong nội bộ Ngành. Chúng có nguồn gốc chủ yếu từ hệ thống pháp luật, quy
16
trình, thủ tục không phù hợp, cứng nhắc của cơ quan Hải quan hoặc nảy sinh từ những bất cẩn, thiếu trách nhiệm hoặc không liêm chính của công chức thừa hành.
Những rủi ro này cản trở rất lớn đến mục tiêu của cơ quan Hải quan, nhƣng thường thì nó ít được quan tâm hoặc có quan tâm nhưng không đúng mức;
Rủi ro bên ngoài là loại nguy cơ thứ hai có nguồn gốc từ các đối tƣợng (có liên quan) ngoài Ngành. Các đối tượng thường được xem xét bao gồm các tổ chức xã hội, các cơ quan, đơn vị thuộc các bộ ngành có liên quan, các tổ chức, cá nhân tham gia hoặc có liên quan đến việc tham gia hoạt động hải quan đƣợc xác định là đối tƣợng chính của công tác QLRR tại Cục Hải quan TP. Hà Nội;
Một số rủi ro thường gặp trong khi thực hiện thủ tục HQĐT:
Không phát hiện được việc vận chuyển hàng hoá trái phép qua biên giới Là rủi ro xảy ra thường xuyên ở các cửa khẩu, biên giới và các cảng biển, có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng nhƣ buôn lậu ma tuý, vũ khí, hàng hoá thuộc danh mục hàng cấm XNK.
Không kê khai đúng, đủ số thuế phải nộp vào ngân sách nhà nước Rủi ro thường xảy ra do chủ hàng cố ý khai báo hàng hoá không đúng với trị giá giao dịch thực tế; áp sai thuế suất của hàng hoá để giảm số thuế phải nộp; hoặc cố tình chây ỳ, không nộp thuế theo quy định, thậm chí thành lập những DN không có thật chỉ thực hiện XNK một vài lô hàng, tiêu thụ nội địa rồi tự giải thể để trốn tránh nghĩa vụ nộp thuế. Tuy nhiên cũng có không ít DN do không nắm vững pháp luật về thuế XNK nên không thực hiện nghĩa vụ nộp thuế đúng thời gian ân hạn quy định.
Không tuân thủ pháp luật về hải quan của tổ chức, cá nhân tham thực hiện thủ tục hải quan
Không tuân thủ quy định về thời hạn làm thủ tục hải quan, nộp hồ sơ thuế, khai hải quan, khai thuế và nộp thuế; Không tuân thủ các quy định về kiểm tra, giám sát, kiểm soát hải quan đối với hàng hoá XNK, quá cảnh, phương tiện vận
17
tải xuất nhập cảnh, quá cảnh; Chính sách quản lý hàng hoá XNK; Thực hiện pháp luật về thuế đối với hàng hoá XNK; Kiểm soát tiền tệ qua biên giới; Thực thi quyền sở hữu trí tuệ; Kiểm soát ma tuý; Quản lý kho ngoại quan, kho bảo thuế; Khủng bố, tẩy rửa tiền; Bán phá giá và trợ cấp giá;
Trình độ cán bộ Hải quan không đáp ứng yêu cầu thực tế
Trên thực tế, nhiều khi hồ sơ, chứng từ DN nộp cho cơ quan Hải quan không có đủ thông tin để phân loại hàng hoá. Cán bộ kiểm hoá là người duy nhất vừa đọc hồ sơ, vừa kiểm tra thực tế hàng hoá, nhƣng lực lƣợng này rất thiếu cán bộ, chuyên sâu về các chuyên ngành khoa học, thiếu thiết bị phân tích, phân loại nên kết quả chƣa cao, nảy sinh bất đồng trong việc phân loại cùng một mặt hàng tại các Chi cục Hải quan khác nhau.
Thiếu công nghệ và trang bị máy móc phù hợp hỗ trợ cho công việc Việc áp dụng quy trình QLRR khiến vai trò của các phương tiện công nghệ kỹ thuật hiện đại đƣợc quan tâm nhiều hơn, tuy nhiên trên thực tế, phương tiện làm việc của công chức Hải quan Hà Nội còn hạn chế, tốc độ mạng chậm, không đáp ứng đƣợc yêu cầu của công việc hoặc là trình độ của các công chức Hải quan Hà Nội không đáp ứng đƣợc yêu cầu vận hành các máy móc, phương tiện hiện đại đã được trang bị.
Không bảo vệ được cộng đồng
Một trong những nhiệm vụ chính của cơ quan Hải quan là bảo vệ cộng đồng xã hội. Nếu kiểm soát hải quan không hiệu quả, hàng hoá không đủ chất lượng sẽ có cơ hội tiêu thụ trên thị trường nội địa, gây ảnh hưởng đến sức khoẻ cộng đồng, đồng thời tạo ra sự cạnh tranh không lành mạnh, có tác động tiêu cực đến nền sản xuất trong nước.
Báo cáo số liệu thống kê cho TCHQ, Chính phủ không chính xác
Do DN khai báo sai hoặc mô tả hàng hoá không chính xác hoặc do thiết bị máy móc, các chương trình phần mềm bị lỗi, trình độ của cán bộ công chức
18
thống kê kém khiến các số liệu cung cấp không đúng với thực tế dẫn đến các số liệu thống kê sai, ảnh hưởng đến tính hiệu quả của các chiến lược phát triển của Chính phủ khi xây dựng dựa trên số thống kê.
Khả năng tạo thuận lợi cho lưu thông hàng hoá hợp pháp thấp
Các quy định của pháp luật, chính sách, quy trình thủ tục hải quan không phù hợp; Hạn chế về cơ sở hạ tầng, công nghệ thông tin thực hiện thủ tục HQĐT; Hạn chế về kiến thức, năng lực, ý thức, trách nhiệm của cán bộ, công chức Hải quan trong quá trình thực hiện nhiệm vụ; Hạn chế trong quan hệ phối hợp giữa các đơn vị, cá nhân trong và ngoài Ngành; Vấn đề liêm chính của công chức, nhân viên Hải quan. Tất cả những lý do trên đều không tạo được thuận lợi cho lưu thông hàng hoá hợp pháp.