A. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT Giúp học sinh:
Hiểu và biết vận dụng các phép lập luận phân tích, tổng hợp trong tập làm văn nghị luận.
B. CHUẨN BỊ - Giáo án, sgk
C. TIẾN TRÌNH LÊN LỚP
Hoạt động của giáo viên và học
sinh Yêu cầu cần đạt
Hoạt động 1: Khởi động
Hoạt động 2: Hình thành kiến thức
Bài cũ: Khi làm văn chứng minh em thường triển khai luận điểm theo cấu trúc loai đoạn văn nào?
I. Tìm hiểu về phép phân tích và phép tổng hợp.
GV nêu vấn đề, đưa ra các câu hỏi để HS thảo luận, qua đó tìm hiểu văn bản.
? Văn bản bàn luận về vấn đề gì?
?Trước hết văn bản nêu những hiện tượng gì? (MB).
? Tiếp đó, tác giả nêu ra biểu hiện nào?
? Các hiện tượng đó nêu lên một nguyên tắc nào trong (ăn mặc) trang phục của con người?
?Tất cả các hiện tượng đó đều hướng tới quy tắc ngầm định nào trong xã hội?
? Đó là phép phân tich.Vậy, phép phân tích là gì?
? Sau khi nêu một số biểu hiện của quy tắc ngầm định về trang phục. Bài viết đã dùng lập luận gì để “chốt” lại vấn đề?
HS thảo luận
1. Phép phân tích.
Văn bản: “Trang phục”
(SGK, tr.9)
Vấn đề bàn luận: Cách ăn mặc, trang phục.
-Phần đầu nêu 2 hiện tượng không có thực (không xảy ra trong đời sống):
+ Mặc quần áo chỉnh tề mà lại đi chân đất.
+ Đi giày có bít tất đầy đủ nhưng phanh hết cúc áo để lộ cả da thịt.
* Cô gái một mình trong hang sâu (tình huống giả định)
- Không mặc váy xoè, váy ngắn.
- Không trang điểm cầu kỳ (mắt xanh, môi đỏ, đánh móng tay, móng chân)…
* Anh thanh niên tát nước, câu cá ngoài đồng vắng(giả định): không chải đầu mượt, áo sơ mi là thẳng tắp…
Nguyên tắc chung:
- Ăn mặc phải đồng bộ.
- Ăn mặc phải phù hợp với công việc và tính chất công việc.
* Quy tắc ngầm:
- Ăn cho mình, mặc cho người.
- Y phục xứng kì đức.
-Là lập luận trình bày từng bộ phận, phương diện của một vấn đề nhằm chỉ ra nội dung của sự vật hiện tượng. Để phân tích nội dung của sự vật, hiện tượng, người ta có thể vận dụng các biện pháp nêu giả thiết, so sánh, đối chiếu…và cả phép lập luận giải thích, chứng minh.
2. Phép tổng hợp:
- Nêu các biểu hiện:
+ Ăn mặc đồng bộ.
+ Ăn mặc phải phù hợp với môi trường, hoàn cảnh.
?Theo em câu này có thâu tóm được các ý trong từng phần nêu trên không?
? Từ đó tác giả đã mở rộng bàn luận về vấn đề gì?
? Cuối cùng tác giả đã khẳng định điều gì ở phần kết thúc?
GV: Cách làm như vậy gọi là lập luận tổng hợp. Vậy thế nào là phép lập luận tổng hợp? phép lập luận tổng hợp thường được thực hiện ở vị trí nào trong văn bản?
GV: Quan hệ giữa lập luận phân tích và lập luận tổng hợp(chỉ ra bản chất của từng phương pháp để chứng minh, mối quan hệ giữa chúng)?
Các phép phân tích và tổng hợp có tác dụng như thế nào trong việc thể hiện chủ đề của văn bản trên?
Vậy thế nào là các phép lập luận phân tích và tổng hợp?
HS có thể tóm tắt lại các ý chính trong phần Ghi nhớ trong SGK.
+ Ăn mặc phải phù hợp với công việc, tính chất công việc.
- Chốt vấn đề:
“Ăn cho mình, mặc cho người.”.
- Câu nói có tác dụng thâu tóm, tổng hợp lại các ý đã trình bày, phân tích.
Vấn đề bàn luận: Trang phục đẹp: Phù hợp với môi trường, hiểu biết, trình độ, đạo đức.
Trang phục đẹp: hợp văn hoá, đạo đức, môi trường.
- Tổng hợp là phép lập luận rút ra cái chung từ những điều đã phân tích. Phép tổng hợp thường được thực hiện ở cuối văn bản.
3. Mối quan hệ giữa lập luận phân tích và tổng hợp.
- Phân tích: Phân chia sự vật thành các bộ phận phù hợp với cấu tạo quy luật của sự vật cùng một bình diện. Dùng các biện pháp khác nhau như so sánh, đối chiếu, suy luận để tìm ra ý nghĩa các bộ phận ấy cùng mối quan hệ giữa chúng sau đó tổng hợp thành ý chúng.
- Tổng hợp là phương pháp tư duy ngược lại với phân tích, đem các bộ phận, các đặc điểm của sự vật đã được phân tích riêng mà liên hệ với nhau để nêu ra nhận định chung về sự vật ấy.
Như vậy, hai phương pháp phân tích, tổng hợp tuy đối lập nhau nhưng không tách rời nhau, vì phân tích rồi tổng hợp mới có ý nghĩa, có phân tích mới có cơ sở để tổng hợp.
* Trong văn bản Trang phục, các phép phân tích và tổng hợp có tác dụng giúp người đọc hiểu sâu sắc, cặn kẽ chủ đề.
3. Ghi nhớ(sgk)
Hoạt động 3: Hướng dẫn luyện tập Tác giả đã phân tích luận điểm như thế nào?
Nêu lí do của việc chọn sách?
Qua các bài tập trên em thấy phân tích có vai trò gì trong văn nghị luận?
II.Luyện tập
1. Nhận xét cách phân tích luận điểm của tác giả.
- Học vấn không chỉ là chuyện đọc sách, nhưng đọc sách rốt cuộc là một con đường của học vấn.
- Sách là kho tàng của học vấn.
+ Phân tích bằng tính chất bắc cầu: mqh qua lại giữa 3 yếu tố: sách - nhân loại - học vấn.
+ Phân tích đối chiếu: nếu không đọc, nếu xóa bỏ thì sẽ lạc hậu. Từ đó làm nổi bật tầm quan trọng của việc độc sách.
2. Lí do chọn sách đọc - Sách có nhiều loại.
- Đọc không nhiều nhưng đọc cho tinh cho kĩ.
4. Vai trò của phân tích trong lập luận - Phương pháp phân tích là rất cần thiết trong bài nghị luận.
D: Củng cố dặn dò:
- Về nhà làm những bài tập còn lại và chuẩn bị bài “Luyện tập” .
Tuần 20 Tiết 96 - 97 Ngày soạn: 10/12/2010