KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN
2.3. Giải pháp hoàn thiện các quy định pháp luật về chống bán hàng đa cấp bất chính trong quy định của Luật Cạnh tranh và nâng cao hiệu quả của
2.3.2. Giải pháp bổ trợ
Để pháp luật chống cạnh tranh không lành mạnh nói chung có thể đi sâu vào cuộc sống, phát huy được hiệu quả và mục đích ban hành, bên cạnh việc xây dựng và hoàn thiện pháp luật, chúng ta không thể bỏ qua các biện pháp hỗ trợ việc thực thi pháp luật. Có thể nói, các biện pháp này là chất xúc tác giúp quá trình thực thi Luật cạnh tranh được diễn ra nhanh chóng và hiệu quả. Khi luật cạnh tranh đã đi sâu vào cuộc sống, vào môi trường kinh doanh của các doanh nghiệp và đời sống xã hội, các chủ thể trong xã hội sẽ có nhiều hiểu biết về pháp luật. Từ đó có thể biết cách để phòng và chống lại các hành vi cạnh tranh không lành mạnh nói chung, hành vi bán hàng đa cấp bất chính nói riêng và tự bảo vệ được mình trước các hành vi vi phạm này.
Những đề xuất sau đây là những để xuất nhằm hỗ trợ việc thực thi pháp luật chống cạnh tranh không lành mạnh nói chung. Bởi, pháp luật cạnh tranh thiết kế một quy trình tố tụng chung để xử lý các hành vi cạnh tranh không lành mạnh, không có một quy trình tố tụng riêng áp dụng đối với hành vi bán hàng đa cấp bất chính. Do đó, khi pháp luật chống cạnh tranh không lành mạnh được thực thi hiệu quả cũng đồng ngh ĩa với việc các quy định điều chỉnh hành vi bán hàng đa cấp bất chính cũng được thực thi hiệu quả.
2.3.2.1 Nâng cao năng lực, hiệu lực trong quá trình thực thi nhiệm vụ của Cục quản lý cạnh tranh.
Theo quy định của Luật Cạnh tranh năm 2004, Cục Quản lý cạnh tranh là cơ quan trực thuộc Bộ Thương mại (nay là Bộ Công thương) nhưng chức năng, nhiệm vụ của nó lại do Chính phủ quy định. Nghiên cứu các quy định của Luật cạnh tranh cho thấy, vai trò của Cục quản lý cạnh tranh có thể được xem là trung tâm, quan trọng nhất, quyết định đến hiệu quả trong việc phòng, chống đối với các hành vi cạnh tranh không lành mạnh.
Các cơ quan quản lý nhà nước về bán hàng đa cấp được quy định tại Chương 6 Nghị định 42/2014/NĐ-CP, cụ thể:
Cơ quan Quản lý cạnh tranh thuộc Bộ Công Thương có trách nhiệm giúp Bộ trưởng Bộ Công Thương thực hiện chức năng quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp trong phạm vi cả nước trong các nội dung:
- Cấp, sửa đổi, bổ sung, gia hạn, cấp lại, thu hồi Giấy chứng nhận đăng ký hoạt động bán hàng đa cấp;
- Thu, quản lý và sử dụng phí, lệ phí cấp, sửa đổi, bổ sung, gia hạn, cấp lại Giấy chứng nhận đăng ký hoạt động bán hàng đa cấp theo quy định của pháp luật;
- Thông báo việc cấp, sửa đổi, bổ sung, gia hạn, thu hồi Giấy chứng nhận đăng ký hoạt động bán hàng đa cấp tới các Sở Công Thương nơi doanh nghiệp tổ chức hoạt động bán hàng đa cấp;
- Lưu trữ hồ sơ đề nghị cấp Giấy chứng nhận đăng ký hoạt động bán hàng đa cấp;
- Hướng dẫn, phối hợp với các Sở Công Thương và các cơ quan nhà nước có thẩm quyền khác tiến hành kiểm tra, giám sát hoạt động bán hàng đa cấp;
- Trực tiếp kiểm tra, giám sát hoạt động bán hàng đa cấp khi cần thiết; xử lý theo thẩm quyền hoặc thông báo, chuyển cơ quan có thẩm quyền xử lý các hành vi vi phạm quy định của pháp luật về quản lý hoạt động bán hàng đa cấp;
- Xây dựng và trình các cấp có thẩm quyền ban hành hoặc sửa đổi các văn bản pháp luật có liên quan đến việc bảo đảm trật tự trong tổ chức hoạt động bán
hàng đa cấp, bảo vệ quyền lợi của người tham gia bán hàng đa cấp, người tiêu dùng và giữ ổn định kinh tế - xã hội;
- Thực hiện các trách nhiệm khác theo quy định của pháp luật.
Sở Công Thương có trách nhiệm giúp Ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương thực hiện quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp tại địa phương trong các nội dung:
- Thanh tra, kiểm tra, giám sát theo thẩm quyền hoạt động bán hàng đa cấp tại địa phương;
- Xử lý theo thẩm quyền hoặc báo cáo cấp có thẩm quyền xử lý các vi phạm pháp luật về quản lý hoạt động bán hàng đa cấp theo quy định của pháp luật;
- Báo cáo Bộ Công Thương về việc tiếp nhận hồ sơ thông báo hoạt động của doanh nghiệp bán hàng đa cấp tại địa phương;
- Báo cáo theo định kỳ hàng năm với Bộ Công Thương về kết quả kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm pháp luật về quản lý hoạt động bán hàng đa cấp trên địa bàn;
- Thực hiện các trách nhiệm khác theo quy định của pháp luật.
Căn cứ vào các quy định của Luật cạnh tranh năm 2004, đối với những hành vi cạnh tranh không lành mạnh, Cục quản lý cạnh tranh không chỉ có nhiệm vụ điều tra mà còn cả việc xử lý, xử phạt đối với những hành vi này. Như vậy, khâu điều tra có một ý nghĩa quan trọng tạo sản phẩm "đầu vào", là căn cứ để thực hiện tốt các khâu tiếp theo thuộc thẩm quyền. Chất lượng của khâu điều tra có ý nghĩa quyết định đến tính đúng đắn của quyết định xử lý vụ việc cạnh tranh không lành mạnh. Một sản phẩm điều tra không tốt do điều tra viên thực hiện sẽ ảnh hưởng đến các bước xử lý tiếp theo.
Nghị định số 06/2006/NĐ-CP ngày 9/1/2006 quy định chức năng, nhiệmvụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Cục Quản lý cạnh tranh đã có quy định cụ thể về cơ cấu tổ chức của Cục. Theo đó đã thiết lập một đơn vị chuyên trách trực tiếp giúp Cục trưởng Cục Quản lý cạnh tranh trong việc giải quyết đối với các hành vi cạnh tranh không lành mạnh là Ban điều tra và xử lý các hành vi cạnh tranh không lành
mạnh. Như vậy, về mặt pháp lý, mô hình bên trong của cơ quan quản lý cạnh tranh đã được hình thành.
Để nâng cao hiệu lực của cơ quan quản lý cạnh tranh, bên cạnh các yếu tố về chất lượng các quy phạm pháp luật điều chỉnh hành vi cạnh tranh nói chung và hành vi cạnh tranh không lành mạnh nói riêng, về mô hình tổ chức thực thi, thì yếu tố con người có tính quyết định. Lực lượng cán bộ ở đây chính là những người trực tiếp điều tra, xử lý đối với các hành vi cạnh tranh không lành mạnh, là những người trực tiếp áp dụng pháp luật, sử dụng pháp luật trong từng vụ việc cụ thể. Tuy nhiên, do mới được thành lập nên lực lượng cán bộ ở đây hiện vẫn đang trong quá trình hình thành, rất mỏng về số lượng, một số được lấy tại chỗ, còn đa số mới được tuyển dụng từ nhiều nguồn khác nhau. Nhiều cán bộ hiện đang được Cục cử đi tập huấn, đào tạo để bổ sung vào lực lượng điều tra viên…
Việc đề cao chất lượng của những cán bộ thực thi là vấn đề cần được chú trọng đặc biệt, bởi không chỉ riêng trong lĩnh vực cạnh tranh mà trong mọi lĩnh vực, trình độ năng lực của cán bộ thực thi pháp luật có ý nghĩa quyết định và tỷ lệ thuận với chất lượng, hiệu quả công việc. Do đang trong quá trình hình thành bộ máy nên việc lựa chọn cũng cần chú ý đến vấn đề này. Một vấn đề xin được đề cập thêm là, do đây là cơ quan mới được thành lập, nên để đảm bảo thực thi có hiệu quả của toàn bộ máy trong cơ quan, bên cạnh việc quy định chức năng, nhiệm vụ của từng đơn vị, cần sớm xây dựng Quy chế phối hợp trong quá trình thực hiện chức năng, nhiệm vụ của các đơn vị trong cơ quan, nhất là giữa Ban điều tra và xử lý các hành vi cạnh tranh không lành mạnh với Ban giám sát và quản lý cạnh tranh, Ban bảo vệ người tiêu dùng… Có như vậy mới bảo đảm được sự nhịp nhàng trong việc nâng cao chất lượng, hiệu quả của những đơn vị có liên quan khi có sự phối hợp.
Xử lý cạnh tranh không lành mạnh là những vấn đề pháp lý rất mới ở nước ta. Chính vì thế, trong thời gian tới, Bộ Công thương cần có biện pháp thích hợp để đào tạo cán bộ, nhất là các cán bộ hoạt động thực tiến trong vấn đề này (điều tra viên). Hình thức đào tạo cán bộ có thể đa dạng (đào tạo chính quy hoặc ngắn hạn;
đào tạo trong nước hoặc đào tạo ngoài nước) và cần coi đây là một khoản đầu tư
quan trọng đối với Việt Nam… Bên cạnh đó, Tòa án nhân dân tối cao cũng cần có biện pháp đào tạo, bồi dưỡng thẩm phán thích hợp để chuẩn bị kiến thức, kinh nghiệm cần thiết khi phải xử lý đối với các vụ kiện đòi bồi thường thiệt hại phải xử lý đối với các vụ kiện đòi bồi thường thiệt hại liên quan đến các hành vi cạnh tranh không lành mạnh.
2.3.2.2 Tuyên truyền, nâng cao sự hiểu biết của người tham gia mạng lưới bán hàng đa cấp và của người tiêu dùng.
Tuyên truyền, phổ biến pháp luật là hoạt động định hướng, có tổ chức, có chủ định nhằm mục đích hình thành ở đối tượng tác động tri thức pháp lý, tình cảm và hành vi phù hợp với đòi hỏi của hệ thống pháp luật hiện hành với các hình thức, phương tiện, phương pháp đặc thù. Đây là khâu quan trọng của hoạt động tổ chức thực hiện pháp luật, là cầu nối chuyển tải pháp luật vào đời sống xã hội. Công tác phổ biến, tuyên truyền, giáo dục pháp luật luôn là nhu cầu không chỉ của chủ thể quản lý nhà nước mà còn trở thành nhu cầu đối với chính đối tượng được tác động như các chủ thể kinh doanh, người tiêu dùng… Nhiều người ví Luật Cạnh tranh như
"nhạc thính phòng" trong đời sống văn hóa tinh thần, bởi trong nó chứa đựng nhiều quy phạm, khái niệm xa lạ, khó hiểu đối với ngay cả những người nghiên cứu, thậm chí cả luật gia [34, tr. 107-108].
Do đó, nâng cao nhận thức, hiểu biết về Luật Cạnh tranh, trong đó có quyền cạnh tranh và quyền chống cạnh tranh không lành mạnh cho các chủ thể kinh doanh, người tiêu dùng là một vấn đề hết sức quan trọng, là trách nhiệm của các cơ quan nhà nước, các tổ chức, trước hết là của cơ quan quản lý cạnh tranh, qua đó góp phần bảo đảm việc thực hiện Luật c ạnh tranh có hiệu quả. Bởi nếu những chủ thể có kiến thức về pháp luật cạnh tranh, người tiêu dùng biết được quyền của mình với tư cách là một chủ thể trọng tâm của thị trường, thì những vụ việc vi phạm sẽ giảm, những vụ việc vi phạm pháp luật cạnh tranh sẽ sớm được phát hiện và xử lý.
Để thực hiện tốt nhóm giải pháp về phổ biến, tuyên truyền, giáo dục pháp luật về chống cạnh tranh không lành mạnh, cần thực hiện các giải pháp cụ thể sau đây:
Về nội dung phổ biến, tuyên truyền pháp luật cần đầy đủ và toàn diện, nội dung là yếu tố quan trọng mang tính quyết định đến kết quả của công tác này. Đối tượng tuyên truyền, phổ biến pháp luật về chống cạnh tranh không lành mạnh ngoài những người trực tiếp thực thi pháp luật về cạnh tranh cần chú ý và chủ yếu nên hướng tới cộng đồng doanh nghiệp. Nội dung tuyên truyền cần giúp các doanh nghiệp nhận diện rõ những hành vi bị coi là cạnh tranh không lành mạnh, quyền khiếu nại, khởi kiện của doanh nghiệp khi bị xâm hại, các hình thức chế tài có thể được áp dụng đối với doanh nghiệp có hành vi vi phạm.
Các nội dung khác như trình tự, thủ tục khiếu nại, khởi kiện đối với hành vi cạnh tranh không lành mạnh, phạm vi, nghĩa vụ chứng minh, kinh nghiệm xử lý hành vi cạnh tranh không lành mạnh cũng cần được tuyên truyền, phổ biến. Đây là lĩnh vực pháp luật khá quan trọng trong pháp luật điều chỉnh các quan hệ thị trường nên nó cần được xem là nội dung trọng tâm trong việc đào tạo cán bộ kinh doanh, thương mại, cán bộ pháp lý ở nước ta .
Hình thức, phương pháp cần đa dạng, phong phú: nội dung tuyên truyền, phổ biến muốn đạt được hiệu quả cao nhất thì cần có những hình thức, phương pháp cụ thể như: thông qua các phương tiện thông tin đại chúng như báo hình, báo viết, báo nói. Hiện nay, hình thức phổ biến, tuyên truyền, giáo dục pháp luật nói chung, pháp luật về cạnh tranh nói riêng chủ yếu được thực hiện qua phương tiện báo chí.
Báo chí là nguồn cung cấp thông tin chủ yếu về pháp luật, chính sách của Nhà nước đối với các doanh nghiệp, doanh nhân cũng như đối với quần chúng nhân dân [33, tr. 239].
Nâng cao sự hiểu biết và sự thông thái của người tham gia mạng lưới bán hàng đa cấp và của người tiêu dùng Cung - cầu là mối quan hệ chính và vô cùng quan trọng trong nền kinh tế hiện nay, đặc biệt là đối với nền kinh tế thị trường. Đại diện cho quan hệ đó là quan hệ của các doanh nghiệp và người tiêu dùng. Cũng chính vì thế mà các doanh nghiệp luôn coi khách hàng là thượng đế, và là đối tượng hướng đến của các doanh nghiệp để nâng cao thu nhập và lợi nhuận… Vì vậy, bên cạnh việc xây dựng một môi trường kinh doanh minh bạch, lành mạnh cho các
doanh nghiệp, thì chúng ta cần chú trọng đến việc nâng cao dân trí, hiểu biết của khách hàng. Nếu họ được hướng dẫn, cung cấp đầy đủ các thông tin về hàng hóa, dịch vụ để trở thành những người tiêu dùng thông thái, từ đó có thể nhận dạng được các sản phẩm là hàng nhái, hàng giả … thì các hành vi cạnh tranh không lành mạnh sẽ khó có thể tồn tại lâu dài mà sớm muộn sẽ bị lên án và tẩy chay…
Bản thân những cá nhân tham gia vào mạng lưới bán hàng đa cấp luôn theo đuổi những lợi ích kinh tế "màu mỡ" mà phương thức bán hàng này mang lại cho người tham gia. Tuy nhiên, để không trở thành những đối tượng bị "dụ dỗ" bởi các doanh nghiệp bán hàng đa cấp bất chính thì trước hết bản thân những người tham gia cần xác định được tính "bất chính" hoặc "chân chính" của mạng lưới bán hàng mà mình đang có dự định tham gia để bảo vệ quyền lợi cho mình cũng như góp phần vào việc khiếu nại, tố cáo hành vi vi phạm của doanh nghiệp bán hàng đa cấp đến các cơ quan quản lý để có biện pháp xử lý đối với doanh nghiệp bán hàng đa cấp thực hiện hành vi bán hàng đa cấp bất chính. Những người đã, đang và có dự định tham gia vào mạng lưới bán hàng đa cấp là những đối tượng chịu sự tác động chính của hành vi bán hàng đa cấp bất chính. Vì vậy, hơn ai hết, họ phải ý thức được việc tự bảo vệ mình và sau đó, là bảo vệ cho những lợi ích chính đáng khác trong xã hội.
Tóm lại, những đề xuất, giải pháp nêu trên là những đề xuất, giải pháp chung để bảo vệ chủ thể đại diện cho các nhóm lợi ích khác nhau trong xã hội trước các hành vi cạnh tranh không lành mạnh nói chung và tất nhiên cũng chính là giúp bảo vệ các chủ thể này trước hành vi cạnh tranh không lành mạnh bán hàng đa cấp bất chính nói riêng. Những đề xuất, giải pháp đó cần tiến hành một cách đồng thời, thường xuyên, phù hợp với thực tiễn để có thể luôn theo sát và bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các chủ thể trong xã hội.
Xuất phát từ những cơ sở lí luận và thực tiễn mà luận văn đã mô tả, luận giải, tác giả luận văn cho rằng, việc hoàn thiện khung pháp lý điều chỉnh hoạt động bán hàng đa cấp và nâng cao hiệu quả của việc xử lý các hành vi bán hàng đa cấp
bất chính là mục tiêu, là giải pháp được đặt ra để nâng cao hiệu quả trong công tác quản lý hoạt động bán hàng đa cấp ở Việt Nam hiện nay.
Trên cơ sở việc phân tính, đánh giá những bất cập của các quy định pháp luật hiện hành, tác giả luận văn đã đưa ra một số giải pháp nhằm hoàn thiện các quy định về chống bán hàng đa cấp bất chính và nâng cao hiệu quả của việc xử lí các hành vi bán hàng đa cấp bất chính ở Việt Nam hiện nay.
Các giải pháp này được phân thành hai nhóm, bao gồm: nhóm các giải pháp mang tính pháp lí và nhóm các giải pháp bổ trợ khác.