CHƯƠNG 1: TỔ CHỨC NHÂN VẬT TRONG TIỂU THUYẾT NHÂN VẬT CỦA THỜI ĐẠI CHÚNG TA
1.2. Các loại nhân vật
1.2.4. Người theo thuyết định mệnh: Vulich
Những người ở Trung Quốc xưa hay nói câu: “nhất ẩm nhất trác giai do tiền định” nghĩa là ăn một miếng, uống một chén, không gì là không do quá khứ quyết định trước…
Truyện Kiều, một áng văn chương bất hủ của người Việt, cụ Nguyễn Du đã mở đầu cho thiên trường thi của mình bằng một cảm nhận hoài nghi cho sự tồn tại của định mệnh:
“Trăm năm trong cõi người ta Chữ Tài, chữ Mệnh khéo là ghét nhau”.
Trong suốt thiên trường thi tiểu thuyết đó, định mệnh như đeo đẳng, quyết định số phận đắng cay của nàng Kiều. Nhân vật Thúy Kiều đã cố gắng vùng vẫy nhưng rồi cũng không thoát khỏi định mệnh:
“Chém cha cái số đào hoa Cởi ra rồi lại buộc vào như chơi”
Ngay cả Khổng Minh Gia Cát Lượng, một nhân tài kiệt xuất - người đã tạo nên một cục diện lịch sử Trung Hoa thời Tam quốc - hình như cũng không thoát khỏi định mệnh qua tiếng thở dài của Tư Mã Đức Tháo: “Khổng Minh tuy gặp chủ nhưng không gặp thời. Thật tiếc lắm thay!”. Cuối đời, ông cũng phải ngậm ngùi nhìn ngôi sao định mệnh của mình rơi ở gò Ngũ Trượng, để lại một sự nghiệp còn dang dở.
Không phải chỉ ở phương Đông, định mệnh còn là sự ám ảnh của con người trên khắp thế giới, theo suốt dọc thời gian lịch sử loài người. Mỗi nền văn minh cổ
20
mà những di sản văn hóa còn truyền lại đến bây giờ, đều có những phương pháp dự đoán khác nhau nhằm tìm kiếm những thông tin cho tương lai. Trước đây đã có rất nhiều các tôn giáo đưa ra quan niệm về định mệnh.
Vấn đề định mệnh không chỉ dự báo về cuộc đời, số phận của con người ở hiện tại mà nó còn được các tác giả văn học cụ thể hóa vận dụng thành công vào trong các sáng tác văn chương để làm nổi bật tư tưởng, chủ đề cũng như hệ thống nhân vật trong tác phẩm. Văn học Nga trước đó cũng không ít nhà văn đã từng đề cập đến vấn đề này nhưng chỉ khi đến với “Con đầm pích” của đại thi hào Puskin ta mới thấy và hiểu rõ hơn hết về định mệnh, có cả sự hiện hữu của số phận con người trong đó. Truyện ngắn không chỉ phản ánh thực tại một cách sâu sắc mà còn có ý nghĩa dự báo lớn lao về cuộc khủng hoảng tinh thần của con người trong xã hội đồng tiền hiện đại. Kế thừa Puskin Lermontov đã xây dựng thành công kiểu “con người định mệnh” trong tiểu thuyết Nhân vật của thời đại chúng ta mang dấu hiệu phảng phất hình ảnh Giecman của Puskin trong Con đầm pich.
Trong thời gian phục vụ ở pháo đài, có lần Pêtsôrin đến sống hai tuần tại một làng của người Côdắc. Các sĩ quan buổi tối thường tụ tập đánh bài và tán gẫu, và một lần họ tranh luận về định mệnh. Một anh chàng mê cờ bạc tên Vulich đã quả quyết là có định mệnh, con người không thể tự do điều khiển số phận mình và cái chết của mỗi người đều đã được định đoạt trước. Anh ta liền đem mạng sống của mình ra cá cược với Pêtsôrin, kẻ không tin có định mệnh, để đổi lấy hai mươi đồng tiền vàng:
Vulich lấy một khẩu súng của chủ nhà treo trên tường bắn vào đầu mình, súng không nổ, song khi anh ta giương khẩu súng đó bắn vào chiếc mũ treo phía trên cửa sổ, thì viên đạn bay từ nòng súng đã xuyên thủng mũ và cắm sâu vào trong tường. Pêtsôrin mất hai mươi đồng vàng, nhưng đêm đó, trên đường về, Vulich bị một người Côdắc say rượu chém chết. Tên sát nhân sau khi gây án đã cố thủ trong một ngôi nhà trống cùng với một khẩu súng. Bắt chước Vulich, Pêtsôrin muốn thử vận mệnh của mình nên đã tình nguyện xông vào để bắt kẻ sát nhân, quả nhiên anh ta đã thành công và cái chết đã bỏ qua anh ta (“Người tin định mệnh”).
Vulich một sĩ quan trẻ tuổi có ngoại hình khá đặc biệt “nụ cười buồn bã và lạnh lùng luôn nở trên môi anh - tất cả những nét đó tuồng như tương hợp nhau tạo
21
cho anh cái vẻ một con người đặc biệt….”Ở anh có một niềm ham mê tột độ đó là mê đánh bạc: “Chỉ có một đam mê mà anh không hề giấu giếm là đánh bạc. Bên chiếc bàn xanh anh quên tất cả, và thường là thua; nhưng những lần thường xuyên đen bạc ấy càng làm cho anh cay cú hơn. Người ta kể rằng có lần, trong cuộc hành quân ban đem, anh ta đã ngồi ngay trên xe để cầm lái, canh bạc ấy anh đỏ lạ lùng.
Đột nhiên có súng nổ vang, báo động nổi lên, mọi người đều chồm dậy và đâm bổ đến chỗ để súng. “Đặt cửa đi đã!” - Vulich vẫn ngồi yên lớn tiếng gọi một con bạc cay cú nhất trong bọn “Cửa bảy!” - anh này vừa đáp vừa chạy ra ngoài. Mặc cho cảnh nhốn nháo chạy tứ tung, Vulich vẫn trang xong bài và rút ra một con.” [8, 265]. Chỉ vì nghe thấy một cuộc tranh luận về định mệnh cùng với hai mươi đồng tiền vàng mà Vulich sẵn sàng đem mạng sống của mình ra làm trò chơi, để đặt cược, định mệnh kì lạ đã khiến anh ta may mắn thoát khỏi cái chết khi khẩu súng được bóp cò, điều này làm cho mọi người hết sức ngạc nhiên, và ngẫu nhiên Vulich có thể thuyết phục được Pêtsôrin tin ở định mệnh, rằng con người sống chết có số, đã được quyết định trước, thế nhưng chỉ nửa giờ sau định mệnh đã bắt anh ta phải chết. Pêtsôrin cũng thử với vận mệnh bằng cách liều mình nhảy vào bắt tên tội phạm, và định mệnh của anh là tiếp tục được sống chưa khép lại như Vulich.
Trong câu chuyện Người theo thuyết định mệnh nỗi chán đời đã lên đỉnh điểm, đáng sợ hơn đó không còn chỉ là căn bệnh của riêng Pêtsôrin mà đã thành một thứ dịch lây từ người này sang người khác (tiêu biểu là Vulich) và trở thành một hiện tượng, một bi kịch tinh thần của thanh niên Nga những năm 30. Trong truyện này Pêtsôrin không phải là nhân vật chính mà chỉ là người kể lại sự việc mình được chứng kiến, tuy ở Pêtsôrin ta không tìm thấy một nét nào mới bổ sung cho bức chân dung của “con người thời đại”, song lạ thay, ta càng hiểu anh thêm, ta càng nghĩ nhiều hơn về anh và ta càng thấy buồn rầu và đau đớn.
Tiểu thuyết Nhân vật của thời đại chúng ta là đỉnh cao sáng tác của Lecmontov. Tác phẩm biểu hiện thái độ không hòa giải với thực tại Nga đương thời đồng thời khẳng định được tài năng của tác giả trong việc lựa chọn và xây dựng nên các kiểu loại nhân vật đại diện cho nhiều kiểu loại người trong xã hội như: con
22
người thừa, bi kịch, định mệnh…từ đó khẳng định hơn nữa vị trí của nhà thơ trong lĩnh vực văn xuôi.