TRẦN THỊ MAI LỊCH SỬ OIAO mậí NAM - ĐƠNGNAMÁ (Đ ề cương B ài giảng) TỦ SÁCH K H O A ĐƠNG NAM Á HỌC TP HỒ Chí Minh 1998 TRẦN THỊ MAI , ^ ú c u CHGIA 1*1 ^/^BachĐànoữ^ LỊCH SỬ BANG GIAO VIỆT NAM - ĐỒNG NAM Â (Đề cương Bài giảng) TỦ SÁCH KHOA ĐÔNG NAM Á HỌC TP Hồ Chí Minh 1998 Chương I DẴN nhập I) ĐÔNG NAM Á : MỘT KHU v ự c LỊCH s - VẢN HÓA SỚM, LIÊN TỤC PHÁT TRIEN v i đ ả n s ắ c r iê n g Ngay từ năm cuôi kỷ XIX, khu vực Đông Nam Á trở thành đôi tượng nghiên cứu nhà "Đông Phương học" tính chất quan trọng bật vị trí địa lý mang tính chiến lược Tiếp đó, khám phá nhửng bước lồi người, tiến trình lịch sứ dựng nước giữ nước sôi động với xác lập thường xuyên môi liên hệ khu vực với thê giới đưa Đông Nam Á trở thành khu vực có ý nghĩa quan trọng toàn lịch sử giới Cho đến nay, cịn có ý kiến khác tiến trình lịch sử củng vị trí vai trị Đơng Nam Á lịch sử văn minh nhân loại, song, khơng cịn nghi ngờ diện trình phát triển liên tục với tính cách hêt sức riêng biệt 1Nằm trải rộng phần trái đất, từ khoảng 92° kinh đông đến 140° kinh đơng từ khoảng 28° vĩ bắc chạy qua xích đạo đến 15° vĩ nam, Đông Nam Á ngày bao gồm 10 nước với nước nằm sâu lục địa (Việt Nam, Lào, Campuchia, Myanmar Thái Lan) õ nước phân bơ ngồi hải đảo (Malaysia In-đơ-nê-sia, Sing-ga-po, Bru-nei Phi-líp-pin) Tất nước khu vực nằm vành đai khí hậu nhiệt đơi bị chi phơi bới gió mùa quanh năm Chính u tơ gió mùa khí hậu biển tạo nên hai mùa rõ rệt Đông Nam Á : Mùa mưa tháng tư đến tháng 11 dương lịch mùa nắng từ tháng 11 dương lịch đến tháng tư năm sau Điều kiện khí hậu thuận hịa tạo cho Đơng Nam Á nhiều thuận lợi lớn, đáng kê thiên nhiên thông da dạng, thảm thực vật quanh năm tươi tốt với nhiều sắc thái xen kẽ rừng nhiệt đới, đồi núi, đồng biển tạo nên cảnh quan đa dạng giàu tiềm Tề thư Trung Quôc v iê t : "Các nước Man di chia lập quô'c, quý không đâu đây" VỊ trí địa lý nơi liền phương Đông (thê giới Trung Quôc, Nhật Bản ) phương Tây (Ân Độ, Tây Á, Địa Trung Hải) tạo điều kiện cho Đơng Nam Á có dịp tiếp xúc cọ sát với nhiều văn minh lớn nhân loại Đồng thời qua đó, cư dân Đơng Nam Á củng xây dựng cho văn hóa riêng mang tính cới mớ, thượng võ "Khơng phải ngẫu nhiên mà mơì liên hệ khu vực với giới xác lập thường xuyên chục kỷ qua Và khơng phải ngẫu nhiên mà có mặt Đơng Nam Á nhà địa lý hay du lịch, nhà truyền giáo hay ngoại giao phương Đông phương Tây suôt chiều dài lịch sử Ptơ-lê-mê, Khang Thái, Nghĩa Tình, Pháp Hiển, Marco Polo, Chu Đạt Quan, Ibn Batutah v.v Họ đẹn xem xét, ghi chép để lại tài liệu cho đời sau" (1) 2Kết ngành khảo cổ học chục năm gần kết luận : Đông Nam Á nôi lồi vi-ỉ 1r)c ạch vượn bậc cao tìm thây Pondaung - ^ o iiien dại khoáng 40 triệii năm; người vượn Bình Gia (Lạng Sơn - Việt Nam) có niên đại cách khoảng 30 vạn năm ; Nhiều xương cơt cúa lồi người vượn, người (1) Xem thêm Lương Ninh - Hà Bích Liên : Lịch sử nước Đông Nam Á, lập L tủ sách Khoa Đông Nam Á, Đại học Mờ - Bán cơng, TE’ Hồ Chí Minh tịi cổ người đại tìm thấy rải rác nhiều nơi Đông Nam Á So Lo (Indonesia), Wajak, Hịa Bình, Bầc Sơn có niên đại muộn chút V.V Cho thấy phát triển mang tính liên tục q trình chuyển biến từ vượn thành người vượn, người đại khu vực Kỹ nghệ đá tương đương tìm thấy nhiều nơi khu vực Núi Đọ (Việt Nam), Sungs Mas (Sumatra), ởTa-Bon, Palawan E-spi-nô-sa (Philippin) v.v Cho đến khoảng 4000 năm cách đây, Đông Nam A bắt đầu bước vào thời kỳ sử dụng công cụ kim loại Kết nghiên cứu khảo cổ học Việt Nam nước khác Đông Nam Á cho thấy vào thời đại Đông Sơn - tương ứng với thời đại đồng thau sắt sớm - cư dân Đông Nam Á có sơng ổn định sở nông nghiệp trồng lúa nước, nếp sống vùng diễn hội tụ yếu tơ" văn hóa Đồng - biển - rừng núi với đan xen phức tạp, từ mà định hình truyền thông chung riêng (1) 3Hầu hết học giả nghiên cứu Đơng Nam Á nhât trí : vào giai đoạn sớm lịch sử loài người, Đông Nam Á tồn văn hóa chung mang tính địa đạt đến trình độ cao Đó văn hóa xây dựng dựa yêu tô - Về phưon? diện vật chất : Có khả làm ruộng nước có tơ chức xã hội đạt đến trình độ định (Tổ chức làng xã) ; biết dưỡng trâu bị phục vụ cho nơng nghiệp, biết sử dụng thô sơ kim loại, thành thạo nghề sông ( 1) Tham khảo ('ao Xuân Phổ - Viẹt Nam trontf bịì cảnh Đơng Nam Á, v ề Đơn^ Nam Á thời cổ, Hà Nôi, 1988, tr 61 nước Thiết chế xã hội tổ chức theo chê độ mẫu hệ lấy làng mạc, thơn xóm làm đơn vị sở Cộng đồng thơn xóm coi tổ chức xã hội quan trọng với truyền thông dân chủ: chọn lựa chức sắc làng, cày chung ruộng công, tương thân, tương trợ v.v - v ề phương diện tinh thần : Có truyền thơng thờ tổ tiên nơi cao Trong tư biện chứng sơ khai xuất lưỡng họp (âm - dương) thiết chế dựa tính quan trọng tính ưu yếu tô"CÁI 4Vào kỷ trước sau công nguyên, cư dân Đông Nam Á, sư văn hóa định hình phát triển cao từ trước đị, bắt đầu bước vào q trinh "Dựng nước giữ nước" toàn khu vực Cũng từ đây, văn hóa Ấn Độ văn hóa Trung Quôc bắt đầu thâm nhập vào Đông Nam Á Do vận động tự thân bên nhừng tác động từ bên ngoài, hầu hêt dân tộc phía Nam (kể dân tộc ngồi hải đảo) bước đường hoàn thiện tổ chức Nhà nước xã hội mình, họ tiếp nhận cách tự nguyện văn hóa Ân chịu ảnh hưởng lớn văn hóa Trong đó, đơi với Việt Nam phía Bắc, q trình dựng nước diễn sớm nhiều so với nước khác khu vực (vào hạ bán thiên niên kỷ thứ trước cơng ngun) Q trình thúc đẩy yêu tó : phát triển cao cúa kỹ thuật trồng lúa nước dựa )]!;/ Ị Vi 11 u.ù công cụ đồng sắt sớm Sự họp lực ^-c-ũ uc chong thiên nhiên vả.làm thủy lợi Và đồn kêt tồn dân để chịng lại xâm lược từ phương Bắc tràn xuông Do phái dương đầu với xâm lăng từ phương Bắc du nhập mang tính cường văn hóa Hán, nên dân tộc bán dáo Đỏng Dương, đặc biột Việi Nam, phần tiếp nhận chịu ánh hướng cúa văn hófl Hán (ì Tuy nhiên, vói vàn hóa địa định hình só'm, với truyền thơng dân chủ tính cách cỏi mở, khống đạt cách ứng xứ, cư dân Đơng Nam A tiêp thu văn hóa An, Hoa cách chủ động chọn lọc Sự tiếp thu thể hai phưo*ng diện : - Phương diện tô chức máy nhà nước : Hầu hết nhà lãnh đạo mn tìm đen vói việc ứng dụng mơ hình tơ chức nhà nước hồn thiện từ Ân Độ, Trung Qc, với mơ hình mơ phóng thiết chế xã hội, chủ yêu chê độ đắng câp Tất nhiên, mơ phóng chí vồ mặt hình thức tùy theo tình hình cụ thể nhà nước mà mô mức độ đậm nhạt khác Điểm cần nhân mạnh mật nội dung, nhà nước xây dựng dựa tảng đạo tinh thần dân tộc, tính dân chủ cói mớ cư dân Đơng Nam Á - Phương diện tình thần : giữ gìn báo lưu phong tục, tập quán cổ truyền Đồng thời tiếp nhận thêm tinh hoa vãn hóa phù hợp với phong tục, tập quán lôi sông riêng Sự tiêp nhận chủ yêu từ tôn giáo, đặc biệt Phật giáo Lẽ dĩ nhiên tiêp thu nơi mang màu sắc đậm nhạt khác theo cách thức riêng 5Vào khoảng thê kỷ X - XV, Í3ơng Nam A sau q trinh 'dựng nước giữ nước" lâu dài đồng loạt bước vào giai đoạn xác lập phát triển thịnh đạt quốc gia dân tộc, lây tộc đơng phát triển Iihât làm nịng cơt Chính giai đoạn này, kinh tô quốc gia đạt đên giai đoạn thịnh vượng nhát kê từ trước Nhiều trung tâm kinh tơ quan trọng thiết lạp, có Iiãng cung câp khơi lượng hàng hóa lớn từ sản phẩm nịng nghiệp (lúa gạo), ngư nglìiẹp í cá), tiếu thủ cơng nghiệp (vải vóc, hàng sơn, đồ sứ, chế phẩm kim loại ) sản vật thiên nhiên (như loại gỗ quý, hương liệu, gia vị, đá quý, ngọc trai, sừng tê, cánh kiến, thiếc ) Thị trường hàng hóa phong phú có sức thu hút lớn đơì với khách thương nhiều nước giói đổ xơ đến để bn bán trao đổi sàn phẩm Trên lĩnh vực văn hóa, giai đoạn phát triển rực rỡ văn hóa dân tộc Sau thịi kỳ vừa đấu tranh gìn giữ sắc riêng vừa tiếp thu chọn lọc giá trị vàn hóa từ bên ngồi, Đông Nam A bước vào giai đoạn phục hưng văn hóa vói mục tiêu nội dung khắng định ý thức dân tộc Những văn hóa tiêu biểu Ăng-co Pa-gan, Sri Vijava, Brobủdu, Chăm-pa, Đại Việt khơng chí niềm tự hào cứa dân tộc Đông Nam Á, mà nhừng mức độ định đóng góp vào kho tàng văn hóa nhân loại giá trị văn hóa - tinh thần độc đáo đáng kể Củng giai đoạn này, môi quan hệ nhà nước dân tộc thiết lập ngày chặt chẽ Trong trình khẳng định ý thức dân tộc mình, vương triều lè dĩ nhiên khơng tránh khỏi có xung đột, va chạm quyền lợi, chí có biên thành xung đột vũ trang Song nhân dân nước Đông Nam Á sát cánh bên xây dựng Đông Nam Á hịa bình u