6. CẤU TRÖC CỦA LUẬN VĂN
2.2.4 Bi kịch tình yêu
M.Gorki đã từng nói: “Cuộc sống thiếu tình yêu không phải là cuộc sống mà chỉ là tồn tại, không thể sống thiếu tình yêu vì con ngƣời sinh ra có một tâm hồn chính là để mà yêu”. Nhƣng tình yêu là gì vậy? Y Ban từng viết trong Chiếc vương
miện bằng cỏ : “Có phải thế này không? Cồn cào, khắc khoải. Ở bên cạnh mà cứ nhƣ xa vời, ở xa vời mà cứ nhƣ kề bên. Mặt giáp mặt mà lại mong có sự kì diệu của cuộc đời”. Quả thật tình yêu là một thứ tình cảm khó lý giải nó đem đến cho con ngƣời bao nhiêu hạnh phúc thì cũng gây ra bấy nhiêu đau khổ. Mà “Con ngƣời ta hạnh phúc thì giống nhau chứ đau khổ thì mỗi ngƣời một vẻ” (Levtolstoi). Bản thân tình yêu cũng có muôn hình vạn trạng những kiểu khổ đau của nó: Một tình yêu không thành, không tới, một tình yêu dang dở đổ vỡ, một tình yêu bị cấm đoán, một tình yêu bị phản bội dối lừa… tất cả đều tạo nên những bi kịch ẩn trong từng cuộc đời, từng số phận. Để rồi trong khắc khoải hy vọng đớn đau, họ vẫn mãi kiếm tìm cho mình một tình yêu đích thực.
Đề tài về tình yêu là mảng hiện thực khá sinh động trong sáng tác của Y Ban. Ở đó trải ra muôn vàn những cung bậc cảm xúc mà bằng sự tinh tế và hiểu biết của riêng mình, Y Ban đã nhìn nhận và lý giải nó theo những sắc thái khác nhau: Có tình yêu cao thƣợng nhƣ Biển và người đàn bà xấu xí, lại có tình yêu khao khát đƣợc dâng hiến nhƣ Bức thư gửi mẹ Âu Cơ, có tình yêu si mê khờ dại nhƣ Hai bảy bước chân là lên thiên đường, Anh- tôi- thằng bé và con rắn, cũng có những tình yêu đầy ảo tƣởng nhƣ Người đàn bà và những giấc mơ, Gà ấp bóng; Có những tình yêu đầu đời trong sáng lãng mạn tinh khôi nhƣ Chiếc vương miện bằng cỏ;
Cũng có cả tình yêu muộn màng, vớt vát khi cuộc đời đã vào lúc hoàng hôn nhƣ
Phút dành cho tình yêu…nhƣng chung cuộc vẫn là những cuộc tình dang dở, kết thúc bằng nƣớc mắt, chia ly, bằng sự cô đơn tuyệt vọng, bằng cả những tiếc nuối khao khát chẳng bao giờ nguôi ngoai. Chính vì thế mà lan tỏa trong hầu khắp các câu chuyện tình yêu của Y Ban là sự bất an, là những phấp phỏng âu lo và lắng lại là những nỗi buồn khôn xiết.
Viết về tình yêu mà cụ thể là bi kịch tình yêu, Y Ban và nhiều nhà văn nữ nhƣ Nguyễn Thị Thu Huệ, Võ Thị Hảo, Phan Thị Vàng Anh… thƣờng quan tâm nhiều đến nỗi đau của giới mình. Không phải họ thiên lệch mà thực sự khi tình yêu mang tới những vị đắng, thì phụ nữ bao giờ cũng là ngƣời phải nếm chịu nhiều nhất. Đó là lý do vì sao nhân vật chính khổ đau trong mảng đề tài này của Y Ban thƣờng là những ngƣời phụ nữ. Đó là ngƣời đàn bà trong Người đàn bà có ma lực vì quá tin
vào ma lực của mình mà cả thời con gái đã không biết dừng lại ở một ngƣời đàn ông, để tình yêu và hạnh phúc cứ lùi xa khỏi tầm với. Đó còn là nỗi xót xa của một ngƣời phụ nữ không có may mắn đƣợc tạo hóa ban cho sắc đẹp để giữ đƣợc tình yêu dù nàng có thừa đức hy sinh và lòng tốt (Biển và người đàn bà xấu xí). Cũng có khi ngƣời phụ nữ để mất tình yêu chỉ vì sự đỏng đảnh trẻ con nhƣ Miên trong Thượng đế bảo rằng mỗi người đàn ông chỉ của riêng một người đàn bà. Bi kịch cũng tìm đến với những ngƣời phụ nữ quá si mê chỉ nhận ra nỗi đau của chính mình khi bị ngƣời đàn ông phụ bạc (Tôi và anh thằng bé và con rắn, Hai bảy bước chân là lên thiên đường). “Khao khát một tình yêu đích thực nhƣng tình yêu ơi ở đâu vẫn là một câu hỏi không có lời đáp theo suốt cuộc đời những ngƣời đàn bà này” [34]. Có rất nhiều nguyên nhân dẫn tới một tình yêu không trọn vẹn và để lại nhiều đau khổ.
Người phụ nữ không ý thức được đâu là tình yêu đích thực với những giá trị cần có là một trong những lý do dẫn đến bi kịch tình yêu của chính họ. Các truyện: Đôi găng tay da màu nâu và Thượng đế bảo rằng mỗi người đàn ông chỉ của riêng một người đàn bà là những tâm sự thành thật đầy tiếc nuối của những ngƣời phụ nữ đã để tuột khỏi tay món quà quý giá của cuộc đời đó là hạnh phúc đƣợc yêu. Trong Đôi găng tay da màu nâu, ngƣời con gái mải miết chạy theo một đam mê là đôi găng tay để rồi đánh mất đi tình yêu đầu đời đẹp đẽ. Cô chờ ngƣời đàn ông tặng cô món quà ấy. Nhƣng anh không hiểu. Anh lại càng không bao giờ hiểu đƣợc rằng cô còn hẹn hò với anh chỉ vì nghĩ đến một ngày mình sẽ là ngƣời sở hữu chiếc găng tay kia. Cả cho đến khi tình yêu của hai ngƣời dừng lại, thì nguyên nhân của cuộc chia tay ấy vẫn còn là một điều bí ẩn với anh. Nhƣng cô thì hiểu, đó là vì ngƣời yêu cô đã tặng đôi găng tay cho chị gái theo đúng lời hứa năm xƣa và điều ấy có nghĩa là cô sẽ không bao giờ còn có cơ hội là chủ nhân của nó nữa. Đôi găng tay da chỉ là một ƣớc lệ của những khát khao phù phiếm, những hoài vọng về một hạnh phúc xa xôi rất đàn bà. Nó làm ngƣời ta quên đi cái mình đang có. Đến một ngày nhận ra cái mình chạy theo vẫn không bắt đƣợc mà cái mình có cũng tuột mất thì đã muộn. “Rồi nhiều mùa xuân trôi qua, nàng trở thành một ngƣời đàn bà thành đạt, danh giá nhƣng vẫn sống độc thân. Ngƣời đàn bà có sở thích là mua những đôi găng tay da màu… khi mùa xuân về là lúc ngƣời đàn bà
cảm thấy một nỗi buồn không sao tả xiết, ngƣời đàn bà liền mang chiếc hộp đựng găng tay ra… Mọi cảm giác mà ngƣời đàn ông đã đƣa đến khi nàng là một cô bé hai mƣơi ba tuổi ào ạt tràn về. Chính những cảm giác đó mà ngƣời đàn bà chẳng thể chấp nhận một ngƣời đàn ông nào khác nữa”.
Cũng là một nhận thức ấu trĩ về tình yêu nhƣng lần này bi kịch đến không phải là vì ham muốn vật chất tầm thƣờng, một ƣớc vọng phù vân mà chỉ vì một câu nói. Có biết bao ngọt ngào trong từng lời nói, từng nụ hôn, bao nhiêu ấm áp trong sự quan tâm, bao nhiêu chân thành trong tình cảm mà Sơn giành cho Miên thì Miên lại coi nhẹ; Cô lại đi suy nghĩ, dằn vặt, khổ đau vì một câu nói bâng quơ châm chọc của thiên hạ. Vậy là lời nói ngang đƣờng trở thành to tát. Lòng tự ái đã khiến cô vứt bỏ tình cảm của Sơn - ngƣời hoàn toàn không có lỗi. Chỉ nhiều năm sau đó khi không tìm đƣợc một tình yêu đích thực nàng mới cảm thấy nuối tiếc, xót xa cho mối tình đầu, mới cảm thấy ân hận vì sự đỏng đảnh con trẻ của mình. Nàng thƣờng nhấm nháp những kỉ niệm đau đớn để dễ dàng trôi vào giấc ngủ. Trong một chuyến đi du lịch Miên đã gặp lại Sơn, sự nhạy cảm của ngƣời đàn bà cho nàng biết ánh mắt và cử chỉ kia chứng tỏ một điều Sơn vẫn còn yêu nàng. Nhƣng cuối cùng nàng vẫn phải cay đắng nhìn vào sự thật: Dù yêu nhƣng Sơn sẽ không bao giờ còn là của nàng nữa, anh đã thuộc về một ngƣời đàn bà mang tên Leng. Suy nghĩ của Leng ở đoạn cuối truyện cũng chính là những gì mà Miên đang lờ mờ nhận ra: Mỗi ngƣời đàn ông là của riêng một ngƣời đàn bà dẫu cho trái tim họ có thuộc về một ngƣời đàn bà khác.
Y Ban rất cảm thông và sẻ chia với ngƣời phụ nữ khi họ rơi vào bi kịch nhƣng chị cũng thẳng thắn nhìn nhận những sai lầm của họ. Cái gì cũng có giá của nó. Trả giá cho những sai lầm của hai ngƣời đàn bà trong hai câu chuyện trên đó là sự mất đi một tình yêu đích thực chân thành. Chỉ còn lại nỗi ám ảnh suốt đời về bóng hình của ngƣời đàn ông đã từng yêu họ tha thiết.
Sự mềm yếu, đa cảm, cả tin của người đàn bà cũng là nguyên nhân gây ra những bất hạnh của chính họ
Ngƣời con gái trong truyện ngắn Thiên đường và địa ngục đã tin vào lời chàng trai thử ăn trái cấm để đƣợc lên thiên đƣờng. Nhƣng sau khi lọt vào vƣờn cấm giống bà Eva và tận hƣởng những phút giây thiên đƣờng ấy, cô bàng hoàng tỉnh dậy, nƣớc mắt tràn khóe mi nhìn bình minh ngọt ngào sau đêm cấm: “Những tiếng họa mi hót ríu ran bằng những lời thóa mạ con cái, kêu rên cuộc sống. Món ăn làm đẹp lòng bà Eva bằng cơm rang của em và bị bắt đền. Tiện nghi đầy đủ bằng bô hắt qua cửa sổ…”. Từ những phút giây bàng hoàng chuyển dần sang thất vọng chua chát, nàng càng ý thức rõ ràng hơn về thực tại tối tăm, úi sùi. Nàng bẽ bàng nhận ra rằng: “Đây chính là điều chƣa nghĩ ra…chao ôi, đây chính là mặt trái của thiên đƣờng chăng. Đối lập với thiên đƣờng là gì nhỉ? À địa ngục”. Vì sự ham muốn trƣớc mắt, chàng trai đã dụ dỗ cô gái bằng một câu chuyện huyền thoại lãng mạn nhƣng chàng vì quên hay cố tình quên đã không kể cho cô nghe đoạn kết của câu chuyện ấy: rằng khi thƣợng đế biết Adam và Eva phạm phải điều cấm, họ đã bị đẩy xuống trần giới, ngƣời phụ nữ đã phải chịu trừng phạt cả về thể xác và linh hồn về tội quyến rũ đàn ông. Còn cô gái, vì sự cả tin khờ dại mà quên đi rằng những gì ta mơ ƣớc, tƣởng tƣợng bao giờ cũng đẹp hơn, cao hơn với cuộc đời thô nhám và trần trụi. “Ôi đàn bà, đàn bà muôn đời vẫn vậy, vẫn không thoát khỏi dây xích của sự nhẹ dạ” [13]. Chỉ một điều ấy thôi đã đẩy cô vào bi kịch - bi kịch của sự vỡ mộng, của sự đổ gãy về một tình yêu lý tƣởng. Ngƣời con gái chốc chốc lại bật cƣời, rồi đôi mắt nhỏ lệ, cô im lặng chìm trong nỗi đau nghĩ về cuộc sống hiện đại, tình yêu hiện đại, về chính mình. Có những điều chẳng phải lúc nào cũng đủ tỉnh táo để nhận ra:
Nghìn lần xem vẫn đam mê Trái tim buốt trước câu thề gió trăng
Cấm sao tơ nhện cứ giăng Một đời dại - vẫn đa mang - một đời.
(Hồng Ngát)
Trong một cuộc trò chuyện với nhà văn Nguyễn Khắc Phục, Y Ban tâm sự: “Quả thực là em (Y Ban - VPT) viết ít và viết xấu về đàn ông. Làm nhƣ vậy có lẽ vì
em yêu đàn ông quá, mong muốn ở họ nhiều quá” [51]. Nhƣng có lẽ cũng là vì chị yêu thƣơng những ngƣời đàn bà quá, chị lo lắng quan tâm tới họ, mong muốn đƣợc lên tiếng chở che cho họ. Mặt khác làm nên những bi kịch khổ đau cho ngƣời phụ nữ lại chủ yếu là đàn ông. Do đó chẳng có lý do gì khi viết về bi kịch của ngƣời phụ nữ chị lại bỏ qua những gã đàn ông họ sở, bội bạc, quên ơn, hoặc ích kỉ, vô trách nhiệm. Y Ban rất quan tâm đến những biến động tâm lý của ngƣời đàn bà sau những lần họ dâng hiến: “Nếu họ đƣợc ngƣời tình vuốt ve, động viên dù chỉ là một cuộc điện thoại hỏi han, họ sẽ lại thăng hoa. Còn nếu sau đó là một khoảng lặng thì đó là nỗi ê chề, bẽ bàng và cay đắng” [69]. Nhân vật chính trong truyện ngắn Hai bảy bước chân là lên thiên đường là một cô gái trẻ, thông minh song lại quá nhạy cảm và đủ nghiêm túc trong tình yêu để cảm nhận sự đau khổ xót xa cho bản thân trƣớc thái độ thờ ơ lạnh nhạt của một ngƣời đàn ông sau cái lần đƣợc cô dâng hiến. Trong lần hẹn hò đầu tiên cô đã rất e dè và cẩn trọng, nhƣng cô yêu anh nhiều, yêu thật lòng, yêu không vụ lợi vì thế mà cô sợ, sợ ngày mai “ngày mai em phải đối diện với những sự thật, em sẽ nhìn mọi thứ với đúng tên gọi của nó. Và điều đó làm em khốn khổ”. Điều mà cô lo sợ đã đến, nhƣng rồi nó cũng tan biến trong hơi ấm của nụ hôn nồng nàn mà ngƣời đàn ông dành cho cô. Chính cô cũng không thể cƣỡng lại chính bản thân mình. Nhƣng cô sẽ không lo sợ, không khổ đau, không phải đối diện với sự thật ngày mai nếu nhƣ ngƣời đàn ông cũng yêu cô, cũng vẫn dịu dàng và ngọt ngào với cô nhƣ ngày hôm nay. Song hạnh phúc nhƣ một trò chơi của tạo hóa và cô cũng chỉ là một trò chơi qua đƣờng của ngƣời đàn ông ấy. Cô đã gọi lại cho anh nhƣng dƣờng nhƣ trong đầu anh đã không còn có ý niệm về những gì xảy ra giữa hai ngƣời nữa, anh chỉ lạnh lùng nhắc nhở bằng cái giọng của công việc “à em này, khi tình cờ gặp nhau ở đám đông chúng mình nên tế nhị nhé”. Và bi kịch bắt đầu từ đây, nó xâm lấn vào tâm hồn cô gái với suy nghĩ về thiên đƣờng của mình: “Thiên đƣờng cách cuộc sống của em hai bảy bƣớc chân, em đã bƣớc đƣợc hai sáu bƣớc rồi… sau cái khoảnh khắc tan biến vào anh, bƣớc chân cuối cùng ấy em tƣởng tƣợng ra đó chính là lời anh thổ lộ rằng anh yêu em…kì lạ thay cái thiên đƣờng. Adam và Eva vì yêu nhau mà phải đẩy xuống hạ giới. Còn em chỉ vì thiếu tình yêu, em không đƣợc lên thiên đƣờng”. Không phải cô không lƣờng trƣớc những gì sẽ xảy ra, nhƣng niềm
tin đặt nhầm chỗ, cô đã kỳ vọng quá nhiều vào một gã đàn ông đểu cáng, để rồi lại phải một mình ôm lấy nỗi đau.
Ngƣời đàn ông trong Con quỷ nhỏ trong tôi, cũng có cái bản chất rất gần với ngƣời đàn ông trong câu chuyện trên. Nhƣng nếu nhƣ trong Hai bảy bước chân là lên thiên đường, nhân vật “anh” có một lối sống hiện đại và tỏ ra thẳng thắn không che đậy cho sự buông thả, dễ dãi của mình, thì nhân vật “chú” trong Con quỷ nhỏ trong tôi, lại là một kẻ xảo trá, đa tình nhƣng lại luôn dùng cái mác nhà văn với những bức thƣ tình ngọt nhƣ mật để che đậy và lấp liếm đi sự khốn nạn. Cái kim trong bọc cũng không dấu đƣợc lâu, những bức thƣ là phƣơng tiện cho gã đàn ông có thể một lúc nhiều tay bắt cá nhƣng nó cũng chính là bằng chứng để lột tẩy bộ mặt giả dối của hắn. Xuân - vợ hắn là ngƣời đầu tiên và trực tiếp chịu đựng những khổ đau khi có một ngƣời chồng nhƣ hắn. Còn với nhân vật “tôi”, cô đã tôn trọng ngƣời đàn ông ấy nhƣ một ngƣời chú để đƣợc chỉ bảo, nhƣ một ngƣời bạn để dốc bầu tâm sự buồn vui. Thật đau đớn khi hắn không phải là ngƣời nhƣ cô nghĩ. Đó chính là sự vấp ngã đầu tiên mà cô biết từ đây cô vào đời sẽ không phải bằng sự hồn nhiên trong sáng nữa mà bằng một đôi mắt “đã có những vết đen len lỏi”. Đã có biết bao đêm cô dằn vặt mình: “Tôi đã biết thêm về cuộc đời mà đáng lẽ chƣa nên biết chút nào. Cũng chƣa thể bảo tôi là lả lơi nhƣng theo một ý nghĩ nào đó, tôi cũng chẳng còn trong trắng nữa. Biết thêm về cuộc đời, cái vốn sống của cuộc đời tôi đã bị trả giá quá đắt”. Tuy thế, giữ đƣợc thân, cô vẫn còn là ngƣời may mắn so với hai ngƣời đàn bà trong hai câu chuyện Cái điềm con thỏ trắng và Sự vô tội của Adam và Eva, bởi vì khi nhìn thấy sự ích kỷ, vô trách nhiệm của ngƣời đàn ông sau những phút đam mê thì họ đã trở thành những bà mẹ mất rồi. Họ sẽ phải làm gì