Chương 6 TRẮC NGHIỆM KHÁCH QUAN TRONG KIỂM TRA
8. Các biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học theo nhóm
- Tùy thuộc vào mục đích sư phạm và yêu cầu của vấn đề học tập mà ta có nhiều cách chia nhóm. Thông thường để đảm bảo học sinh cùng làm việc nên xếp mỗi nhóm từ 2 đến 8 học sinh. Các nhóm được duy trì ổn định trong cả tiết học hoặc thay đổi theo từng hoạt động, từng phần của tiết học. Khi thành lập nhóm học tập tại lớp, cần lưu ý:
+ Nhịp điệu làm việc của các thành viên trong nhóm.
+ Trình độ học lực của các cá nhân trong nhóm.
+ Mối quan hệ giữa HS với nhau.
- Các nhóm HS có khả năng khác nhau có thể làm việc cùng nhau rất tốt. Tuy nhiên vẫn phải tạo điều kiện cho những HS có cùng khả năng, đặc biệt là những HS có khả năng cao làm việc cùng nhau. Chẳng hạn những HS có khả năng cao có thể đóng vai trò
“giáo viên” giúp cho việc học tập nhóm để những HS khác dễ dàng học hỏi bạn mình.
Trong mỗi nhóm thường không có nhóm trưởng, HS thay nhau làm đại diện cho nhóm trong những thời điểm nhất định. Trong hoàn cảnh trình độ tổ chức của các thành viên còn yếu thì có thể cử nhóm trưởng trong thời gian đầu. Khi các thành viên nhóm đã quen dần với việc tổ chức học nhóm thì có thể loại bỏ. Tất nhiên, nhóm trưởng phải là người có kết quả học tập tương đối tốt, có ý thức giúp đỡ các thành viên trong nhóm. Các nhóm sẽ làm việc tốt nhất nếu các HS hài hoà được kỹ năng hợp tác.
103
- Xây dựng đồng đội là việc làm cần thiết để giúp nhóm vượt qua những vấn đề khác nhau gắn liền với công việc được giao. Do đó, GV phải dạy cho HS các kỹ năng xây dựng đồng đội bao gồm:
+ Khả năng hiểu được nhu cầu của người khác và biết nhận lượt mình.
+ Khả năng biểu đạt được một quan điểm.
+ Khả năng nghe quan điểm của người khác.
+ Khả năng đáp lại, đặt câu hỏi, thảo luận, tranh luận và lập luận.
Để học sinh có được những kỹ năng trên, giáo viên cần cho HS nhận thức được mục đích của việc học tập hay làm việc theo nhóm là:
+ Để hợp tác và giúp nhau.
+ Để nghe lẫn nhau.
+ Để cùng suy nghĩ.
8.2. Ra quy tắc cho nhóm
- Đôi khi học sinh làm việc cùng nhau trong nhóm có những hành vi cản trở, bao gồm thái độ định kiến, cạnh tranh, bác bỏ người khác và xa lánh mọi người. Vì vậy, GV cùng HS đưa ra những quy tắc nhóm để giúp nhóm làm việc tốt. Các quy tắc đó là:
+ Các thành viên trong nhóm đều có lượt được nói, cần tạo điều kiện để HS phát biểu hết các loại ý kiến khác nhau. Đặc biệt ưu tiên các HS yếu kém phát biểu trước.
Phải có sự phân công nhiệm vụ cho các thành viên trong nhóm. Mỗi thành viên có trách nhiệm giải quyết các vấn đề học tập của nhóm.
+ Hãy ủng hộ và bổ sung cho nhau.
+ Không cười nhạo điều ai đó đã nói.
+ Hãy suy nghĩ trước khi đặt câu hỏi.
- Ghép đúng học sinh vào nhóm và giao việc phù hợp cho từng nhóm. Thành công trong hoạt động nhóm có nghĩa là đã ghép đúng được HS vào với nhau, giao việc đúng cho nhóm.
- Các thành viên trong nhóm phải giải đáp các vấn đề học tập cho nhau trước khi trao đổi với giáo viên.
8.3. Giao việc cho nhóm
- Giao việc cho nhóm thật cụ thể. Có thể thực hiện bằng lời, bằng phiếu giao việc, bằng viết trên bảng... Nếu các thành viên trong nhóm phải giải quyết những vấn đề khác nhau thì giáo viên cần định rõ nhiệm vụ cho từng thành viên ngay từ đầu. GV chỉ đóng vai trò là người hỗ trợ, giúp đỡ cho hoạt động các nhóm và có đánh giá, khen thưởng nỗ lực của tập thể nhóm.
104
- Cần chú ý trình độ và năng lực của các thành viên trong mỗi nhóm.
8.4. Điều khiển thảo luận
Thảo luận có thể dùng như một thuật ngữ chung chỉ một loạt tình huống thông thường trong đó diễn ra cuộc trao đổi giữa mọi người, đồng thời đó cũng là một dạng tương tác nhóm đặc biệt. Trong đó các thành viên cùng giải quyết một vấn đề cùng quan tâm, trao đổi các quan điểm khác nhau nhằm đạt tới một sự hiểu biết chung về vấn đề đó.
Thảo luận là một hình thức không thể thiếu được trong tổ chức hoạt động nhóm.
Hình thức thảo luận có tác dụng phát huy cao độ tính tích cực, tính độc lập của cá nhân kết hợp với sự giúp đỡ, sự hợp tác với nhau để cùng giải quyết vấn đề đặt ra, giúp học sinh trình bày và bảo vệ ý kiến của mình trước mọi người.
Để tổ chức thảo luận có hiệu quả thì:
- GV phải chú ý đến việc bố trí chỗ ngồi sao cho mọi HS tham gia thảo luận có thể nhìn thấy mặt nhau một cách rõ ràng (có thể xếp lại bàn ghế hoặc bàn ghế đã sắp sẵn cho HS chỉ cần đổi hướng).
Trong dạy học, qua thảo luận GV không nên can thiệp sâu vào cuộc thảo luận, thể hiện đúng vai trò của mình.
+ GV với tư cách chuyên gia: Trong nhiều tình huống GV cần phải đóng vai trò chuyên gia, duy trì sự chú ý của các cá nhân hay các nhóm, dẫn dắt HS đến những cấp độ hiểu biết cao hơn thông qua các phương pháp dạy học trực tiếp. Chẳng hạn khi đại diện các nhóm trình bày các vấn đề học tập đã đúng hướng và người trình bày tỏ ra đã hiểu vấn đề nhưng diễn đạt chưa rõ, chưa có bằng chứng thuyết phục, GV nên trợ giúp bằng cách chia nhỏ vấn đề đó ra cho dễ hiểu, hoặc đặt thêm câu hỏi gợi ý, hoặc hỗ trợ một số tranh ảnh, ví dụ hoặc giải thích để giúp làm rõ và bảo vệ ý kiến của báo cáo viên.
+ GV với tư cách là người tạo điều kiện: Trong khi các nhóm thảo luận, HS có thể tự do tìm hiểu các ý tưởng và cộng tác giúp nhau, GV không cần thường xuyên tham vấn, GV chỉ nên can thiệp khi các nhóm mất mạch hoặc lạc đề. GV nên can thiệp bằng cách tổ chức thêm các tình huống cho HS làm việc theo nhóm.
+ GV với tư cách người tham gia: Tức là làm cho HS nói và nghe nhau nói, chứ không phải chỉ đạo mọi điều HS nói qua GV. GV có thể tham gia ngồi chung cùng độ cao với HS, cùng đưa ra ý kiến, ý tưởng hoặc kinh nghiệm của riêng mình để kích thích HS suy nghĩ, thay vì hỏi quá nhiều câu hỏi.
Bắt đầu thảo luận
- GV trình bày kế hoạch chuẩn bị thảo luận cũng như giao nhiệm vụ cho cả lớp, cho từng nhóm hoặc từng người chuẩn bị để báo cáo (GV thông báo cho HS cách tổ chức nhóm theo từng giai đoạn). GV có thể bắt đầu phần thảo luận bằng việc cung cấp kinh nghiệm phổ biến, cụ thể thông qua phần trình bày trực quan, chiếu phim...hoặc tạo ra sự bất đồng ý kiến để kích thích thảo luận. Phương pháp phổ biến nhất là bắt đầu thảo luận
105 bằng đặt câu hỏi.
- HS có thể được thông báo trước các vấn đề thảo luận để chuẩn bị hoặc chuẩn bị trong một thời gian ngắn tùy theo nội dung và khối lượng vấn đề thảo luận.
Tiến hành thảo luận
- Mở đầu, người điều khiển thảo luận (GV hoặc HS được chỉ định) trình bày ngắn gọn mục đích, yêu cầu và nội dung vấn đề thảo luận (nội dung thể hiện trong các phiếu giao việc, bằng lời nói...).
- Trong học tập qua thảo luận, một số HS luôn ở trạng thái thụ động, HS không phát biểu là do nhiều nguyên nhân nhưng nguyên nhân lớn nhất vẫn là sự nhút nhát. Để giải quyết tình trạng này, GV nên chia HS thành những nhóm nhỏ để thảo luận, có thể thảo luận theo cặp trước khi thảo luận chung. Gọi tên HS để khuyến khích tham gia thảo luận.
Cách tốt nhất để khuyến khích HS ít phát biểu tham gia thảo luận là yêu cầu HS đóng góp ý kiến về lĩnh vực mà HS đó hiểu một cách thấu đáo hoặc đặt câu hỏi trước cho cả lớp, giao nhiệm vụ cho HS chuẩn bị và chỉ định HS sẽ báo cáo vấn đề thảo luận trước lớp.
- Đôi khi để có sự thay đổi trong tổ chức học tập, thông thường các nhóm sau khi thảo luận để giải quyết các vấn đề trong phiếu giao việc sẽ có đại diện các nhóm lên trình bày kết quả thảo luận của nhóm. GV có thể cho các nhóm sau khi thảo luận không báo cáo kết quả, mà đưa ra các vấn đề mà nhóm chưa giải quyết được để các nhóm khác giải quyết hoặc GV giúp nhóm giải quyết (GV với tư cách là người tham gia). Sau đó trên tinh thần các vấn đề học tập đã được giải quyết, GV gọi HS trình bày các vấn đề học tập còn lại. Làm như vậy, HS sẽ có trách nhiệm hơn trong việc học tập của mình.
- Khi HS phát biểu tranh luận những vấn đề vụn vặt, không trọng tâm hoặc trình bày những vấn đề xuôi chiều, GV có thể định hướng sự thảo luận và nêu lên những vấn đề mâu thuẫn với ý kiến chung của những người tham gia thảo luận. GV có thể bổ sung, sữa chữa những sai lầm của báo cáo viên hoặc những người phát biểu. Ngoài ra, GV phải nhận xét thêm về tinh thần, thái độ chuẩn bị của cả lớp, của các cá nhân sau đó đánh giá cho điểm.
- Việc cho HS thảo luận thường xảy ra tình trạng cháy giáo án, có thể khắc phục bằng cách chỉ cho HS thảo luận những vấn đề trọng tâm đồng thời xác định rõ thời gian thảo luận cho mỗi bài tập. Bên cạnh đó, có thể giao cho HS một số bài tập ở nhà, đến lớp chia nhóm để thảo luận trên cơ sở bài tập đã chuẩn bị.
- Cần tạo ra một bầu không khí mà ở đó những ý kiến đóng góp quan trọng không bị mất đi, bởi vì đôi khi những người có ý kiến hay lại không dám bày tỏ.
8.5. Đánh giá hoạt động nhóm
Đánh giá quá trình và kết quả hoạt động nhóm là việc quan trọng, GV cần theo dõi hành vi hợp tác của các nhóm.
- Quan sát HS làm việc trong các nhóm.
106
- Đánh giá sự tiến bộ của nhóm trên cơ sở thu thập những thông tin về sự tiến bộ của mỗi thành viên trong nhóm qua kết quả báo cáo của nhóm, kết quả học tập chung của cả nhóm.
Sau khi đánh giá, cần đưa ra những phản hồi nhanh chóng, tích cực với HS phát hiện được những khó khăn cản trở việc học tập nhóm, dựa vào các biểu hiện: Không chú ý, có ý chống đối hoặc các câu hỏi chệch hướng.... Cuối cùng, cho điểm thưởng hoặc điểm phạt các cá nhân, các nhóm có biểu hiện tốt hay không tốt.
Câu hỏi bài tập Chương 7
1. Phân biệt hình thức hoạt động nhóm và phương pháp hoạt động nhóm.
2. Điều kiện cần và đủ để tổ chức dạy học theo nhóm là gì?
3. Trong dạy học anh chị có thường xuyên tổ chức học sinh làm việc theo nhóm không? Việc tổ chức học sinh làm việc theo nhóm có ưu điểm gì?
4. Các điều kiện cần và đủ để tổ chức học sinh làm việc theo nhóm chuyên gia trong dạy học.
5. Cho ví dụ minh họa về việc tổ chức dạy học theo nhóm mà anh chị đã sử dụng trong quá trình dạy học ở trường phổ thông.
107