- Khái niệm giáo dục:
Qua nghiên cứu tác giả nhận thấy, chưa có khái niệm rõ ràng về giáo dục YTCT cho HS - SV. Vậy làm thế nào để có quan niệm đúng đắn về giáo dục YTCT cho HS - SV? Để hiểu đúng đắn, khoa học khái niệm giáo dục YTCT cho HS - SV thì trước hết chúng ta cần hiểu thế nào là giáo dục.
+ Hiểu một cách chung nhất: giáo dục là hình thức truyền thụ và lĩnh hội các kiến thức, kỹ năng, kinh nghiệm giữa người dạy và người học. Bất cứ trải nghiệm nào có ảnh hưởng đáng kể lên cách mà con người suy nghĩ, cảm nhận, hay hành động đều có thể được xem là có tính giáo dục.
+ Mục tiêu giáo dục “là đào tạo con người Việt Nam phát triển toàn diện, có đạo đức, tri thức, sức khoẻ, thẩm mỹ và nghề nghiệp, trung thành với lý tưởng độc lập dân tộc và CNXH; hình thành và bồi dưỡng nhân cách, phẩm chất và năng lực của công dân, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc” [7, tr.8].
- Khái niệm HS - SV của các trường cao đẳng nghề: HS - SV của các trường Cao đẳng nghề là một nhóm xã hội đặc biệt, đang tiếp thu kiến thức, kỹ năng chuyên môn ở các cơ sở giáo dục nghề nghiệp để chuẩn bị cho hoạt động nghề nghiệp sau khi ra trường. Tại các trường nghề hiện nay luôn đào tạo hai bậc học là hệ cao đẳng và hệ trung cấp. Những người theo học trung cấp nghề gọi là học sinh, còn những người theo học hệ cao đẳng thì gọi là sinh viên.
HS - SV trường Cao đẳng nghề ở nước ta thông thường là những người trong độ tuổi từ 15 đến 21. Đây là những người trong độ tuổi thanh niên, có
hoạt động chủ đạo là học tập để tiếp thu kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo nghề nghiệp ở các cơ sở giáo dục nghề nghiệp. Một trong đặc điểm nổi bật ở lứa tuổi này là phát triển ý thức. Nhờ có ý thức phát triển, HS - SV trường Cao đẳng nghề có những hiểu biết, thái độ, có khả năng đánh giá bản thân để chủ động điều chỉnh sự phát triển bản thân theo hướng phù hợp với xu thế của xã hội. Ở HS - SV Cao đẳng nghề đã bước đầu hình thành thế giới quan để nhìn nhận, đánh giá vấn đề cuộc sống, học tập, sinh hoạt hàng ngày. HS - SV được trải nghiệm bản thân, vì thế các em rất thích khám phá, tìm tòi cái mới; đồng thời, học thích bộc lộ những thế mạnh của bản thân, thích học hỏi, trau dồi, trang bị vốn sống, hiểu biết cho mình, dám đối diện với thử thách để khẳng định mình.
Một trong đặc điểm nổi bật của lứa tuổi này là tâm lý ổn định, trong đó phải đề cập đến tình cảm nghề nghiệp - một động lực giúp HS - SV Trường Cao đẳng nghề học tập chăm chỉ, sáng tạo, khi họ thực sự thích và đam mê với nghề lựa chọn. HS - SV lứa tuổi đạt đến độ phát triển sung mãn của đời người. Họ là lớp người giàu nghị lực, giàu ước mơ và hoài bão.
Bên cạnh những mặt tích cực nêu trên,thì HS – SV trường cao đẳng nghề không trành khỏi những hạn chế chung của lứa tuổi thanh niên. Nhạy cảm dễ tiếp thu cái mới, cái lạ nên tầng lớp HS - SV thường thiếu cân nhắc, thiếu chọn lọc những trào lưu mang tính hiện đại từ bên ngoài vào. Vì còn thiếu kinh nghiệm trong cuộc sống, họ dễ bị kích động, thiếu tự chủ, bồng bột, nhẹ dạ, chủ quan. Đặc điểm này khiến cho HS - SV dễ bị kẻ xấu lợi dụng, lôi kéo vào các hoạt động thiếu lành mạnh ảnh hưởng xấu đến bản thân, gia đình và xã hội. Đa số HS - SV cao đẳng nghề có trình độ học vấn và nhận thức thấp hơn so với sinh siên các trường đại học, cao đẳng khác. HS - SV trường cao đẳng nghề thường chú trọng đến chuyên ngành mà đôi khi xem nhẹ nội dung giáo dục YTCT.
Từ những đặc điểm của HS - SV trường cao đẳng nghề, chúng ta thấy được việc giáo dục YTCT cho các đối tượng này là hết sức quan trọng.
- Khái niệm giáo dục YTCT cho HS - SV trường Cao đẳng nghề Trên cơ sở nghiên cứu khái niệm giáo dục theo nghĩa rộng, có thể nhận thấy khái niệm giáo dục được đặt trong mối quan hệ biện chứng giữa yếu tố chủ quan và yếu tố khách quan. Vì vậy, giáo dục YTCT cho HS - SV trường Cao đẳng nghề cũng đặt trong mối quan hệ này. Cụ thể:
+ Một là, sự hình thành và phát triển ý thức cá nhân của mỗi người là sản phẩm của một quá trình tác động, đan xen, thống nhất giữa nhân tố chủ quan và các điều kiện khách quan. Những điều kiện khách quan có ảnh hưởng đến giáo dục bao gồm các điều kiện kinh tế, chính trị, tư tưởng, văn hóa…
Điều kiện khách quan là yếu tố hết sức quan trọng đối với việc hình thành ý thức của con người. Cùng với việc thừa nhận ảnh hưởng của các điều kiện khách quan, các nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác - Lênin đều rất chú trọng đến tác động của yếu tố chủ quan. Tức là nhấn mạnh đến các hoạt động mang tính tự giác có tổ chức và định hướng do con người thực hiện trong quá trình hoàn thiện chính mình.
+ Hai là, từ mối quan hệ biện chứng giữa các nhân tố khách quan với những tác động của nhân tố chủ quan trong giáo dục hình thành YTCT của con người cho phép nghiên cứu sâu sắc những vấn đề giáo dục chính trị trong quá trình đi tới mục tiêu hình thành YTCT của đối tượng được giáo dục chính trị trong quá trình đi tới mục tiêu hình thành YTCT của đối tượng được giáo dục.
Sự hình thành YTCT là sản phẩm của điều kiện khách quan và chủ quan tác động vào ý thức con người. Trong đó giáo dục YTCT là một yếu tố của quá trình hình thành YTCT, đó là tác động có mục đích, có định hướng của nhân tố chủ quan. Sự phân biệt trên có ý nghĩa hết sức quan trọng trong việc phân định rõ ràng về nội dung, hình thức và phương pháp giáo dục.
Thực tiễn nước ta trong những năm qua đã chỉ ra rằng, sự tác động của những điều kiện mang tính tiêu cực của nền kinh tế thị trường đang tác động mạnh mẽ đến nhận thức, lối sống, tình cảm, lòng tin của con người đối với chính trị, đó là sự thờ ơ, vô trách nhiệm đối với những sự kiện chính trị trọng đại của đất nước, sự nhũng nhiễu của một bộ phận khối hành chính dẫn đến sự mất niềm tin của xã hội, trong đó có HS - SV,… Việc tiến hành các hoạt động giáo dục YTCT thiếu những nội dung, hình thức, phương pháp giáo dục phù hợp thì sẽ không hạn chế được những mặt tiêu cực của các nhân tố trên.
+ Ba là, khái niệm giáo dục YTCT xuất phát từ khái niệm giáo dục trong khoa học sư phạm sẽ cho phép chúng ta thấy được mối quan hệ giữa cái chung và cái riêng, giáo dục YTCT là cái riêng, trong cái đặc thù, trong mối quan hệ với giáo dục cái chung, cái phổ biến. Do đó, sẽ thấy được việc sử dụng những hình thức, phương pháp và xác định mục tiêu riêng của YTCT, đồng thời giáo dục YTCT cũng có những nét riêng, phong phú và đa dạng hơn chủ thể giáo dục trong môi trường sư phạm.
Sự hình thành và phát triển YTCT ở mỗi con người là sự kết hợp quá trình tuyên truyền, giáo dục chính trị của chủ thể với các yếu tố khách quan.
Vì vậy, giáo dục YTCT và giáo dục chính trị có sự thống nhất, đồng nhất với nhau về mặt khái niệm. Cả giáo dục YTCT và giáo dục chính trị đều nhằm mục đích hình thành tri thức chính trị, thái độ, tình cảm chính trị cho đối tượng giáo dục.
Từ những phân tích trên có thể hiểu: giáo dục YTCT cho HS - SV trường cao đẳng nghề là quá trình truyền thụ và lĩnh hội các tri thức chính trị một cách có định hướng, có tổ chức, có chủ định của chủ thể giáo dục và HS - SV ở trường cao đẳng nghề, nhằm nâng cao nhận thức chính trị, hình thành niềm tin, giá trị, lý tưởng và động cơ đúng đắn đối với các vấn đề chính trị, qua đó góp phần phát triển toàn diện cho HS - SV tại các cơ sở đào tạo này.
1.2.2. Các yếu tố của hệ thống giáo dục ý thức chính trị cho học sinh và sinh viên trong các trường Cao đẳng nghề
Giáo dục YTCT cho HS - SV các trường Cao đẳng nghề tác động trực tiếp của các yếu tố nội tại của hệ thống (chủ thể thông qua chương trình, nội dung, phương pháp, hình thức, phương tiện tác động đến HS - SV) và tác động gián tiếp bởi các yếu tố của môi trường khách quan (tự nhiên, kinh tế, chính trị, văn hoá, xã hội). Có thể thấy điều đó qua sơ đồ (1.1) dưới đây:
- Chủ thể của giáo dục YTCT:
Chủ thể của giáo dục nói chung hết sức rộng lớn, “là đối tượng gây ra hành động mang tính tác động trong quan hệ đối lập với đối tượng bị chi phối của hành động gọi là chủ thể”[65, tr. 132]. Chủ thể giáo dục YTCT được hiểu là tất cả những người, tổ chức theo chức năng, nhiệm vụ hay trách nhiệm xã hội tham gia vào việc giáo dục YTCT nhằm thực hiện các mục đích của giáo dục YTCT. Chủ thể của giáo dục YTCT cho HS - SV trường cao đẳng nghề bao gồm: Đảng ủy (chi ủy); Ban Giám hiệu; Đoàn Thanh niên; Hội Sinh viên; các phòng, ban chức năng; các khoa; đội ngũ cán bộ, giảng viên của trường; đội ngũ ban cán sự các lớp, các chi đoàn; giáo viên chủ nhiệm; gia đình HS - SV và Cấp ủy, chính quyền địa phương sở tại,…
Học sinh - Sinh viên viên Chủ
thể
Hình thức
Phương tiện Chương trình giáo dục YTCTNội dung
Phương pháp
- Các quy luật truyền bá, lĩnh hội và hình thành YTCT.
- Các quy luật chuyển hoá tri thức chính trị thành niền tin chính trị và tính tích cực chính trị - xã hội.
Sơ đồ 1.1: Các yếu tố của hệ thống giáo dục YTCT cho HS - SV
Môi trường xã hội khách quan Quan hệ phản hồi:
Quan hệ tác động:
- Đối tượng của giáo dục YTCT là: HS - SV trường Cao đẳng nghề;
đây là những công dân trẻ, là lực lượng công nhân kỹ thuật tương lai của đất nước. Với đối tượng này đòi hỏi các chủ thể giáo dục YTCT cho HS - SV ở các trường Cao đẳng nghề cần phải nắm bắt được đặc điểm tâm lý lứa tuổi để xác định nội dung, lựa chọn hình thức và phương pháp phù hợp để giáo dục YTCT cho HS - SV đạt được mục tiêu đề ra.
Xét trong những quan hệ nhất định, HS - SV đồng thời cũng là những chủ thể giáo dục. Bởi phương pháp giáo dục ngày nay, sự tương tác qua lại giữa chủ thể và đối tượng là khá phổ biến. Sự chủ động trong tiếp cận tri thức của đối tượng sẽ tác động ngược lại đối với chủ thể và bắt buộc họ phải thay đổi để đáp ứng được nhu cầu ngày một cao hơn của đối tượng.
Mục đích
- Mục tiêu giáo dục YTCT:
Mục tiêu của giáo dục nghề nghiệp là đào tạo người lao động có kiến thức, kỹ năng nghề nghiệp ở các trình độ khác nhau, có đạo đức, lương tâm nghề nghiệp, ý thức kỷ luật, tác phong công nghiệp, có sức khoẻ nhằm tạo điều kiện cho người lao động có khả năng tìm việc làm, tự tạo việc làm hoặc tiếp tục học tập nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, củng cố quốc phòng, an ninh.
Trung cấp chuyên nghiệp nhằm đào tạo người lao động có kiến thức, kỹ năng thực hành cơ bản của một nghề, có khả năng làm việc độc lập và có tính sáng tạo, ứng dụng công nghệ vào công việc.
Mục tiêu của giáo dục YTCT cho HS - SV trường Cao đẳng nghề là một trong nội dung quan trọng của mục tiêu đào tạo ở các trường nghề nhằm trang bị các tri thức chính trị qua đó, giúp các HS - SV này có nhận thức, niềm tin, lý tưởng, động cơ và hành động đúng đắn trước các sự kiện chính trị, góp phần phát triển nhân cách chính trị của HS - SV. Thông qua giáo dục YTCT sẽ góp phần hình thành một đội ngũ công nhân và tri thức tương lai
“vừa hồng, vừa chuyên”, vừa có tay nghề cao, vừa có bản lĩnh chính trị vững vàng trong quá trình xây dựng và bảo vệ tổ quốc.
- Nội dung giáo dục YTCT: Một trong những yếu tố quan trọng của quá trình giáo dục YTCT đó chính là nội dung của giáo dục YTCT. Nội dung giáo dục YTCT được xác định trên cơ sở mục đích, nhiệm vụ, đối tượng của giáo dục YTCT. Việc xác định đúng nội dung giáo dục ý chính trị sẽ đảm bảo cho chất lượng của giáo dục YTCT có được hiệu quả thiết thực và cụ thể. Nội dung giáo dục YTCT là sự cụ thể hoá mục tiêu của giáo dục YTCT.
Với đối tượng là HS - SV trường Cao đẳng nghề, nội dung cơ bản giáo dục YTCT bao gồm: Giáo dục về chủ nghĩa Mác - Lênin; tư tưởng và tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh; đường lối, quan điểm của Đảng Cộng sản Việt
Nam, pháp luật của Nhà nước Việt Nam; truyền thống quý báu của dân tộc, truyền thống và lý tưởng của giai cấp công nhân, tình hình chính trị trong nước và thế giới,...
Tất cả những nội dung giáo dục YTCT là những tri thức cần thiết cho đối tượng giáo dục sử dụng để phân tích, đánh giá một cách khoa học những vấn đề chính trị từ thực tế mà họ hay gặp phải, từ đó định hướng hành vi phù hợp đối với các vấn đề chính trị trong hoạt động thực tiễn của mình.
- Hình thức giáo dục YTCT:
Để đạt được mục đích và nội dung của giáo dục YTCT cho HS - SV trường Cao đẳng nghề cần phải xác định, sử dụng tổng hợp các hình thức giáo dục; vì có xác định đúng, đầy đủ các hình thức giáo dục YTCT thì hoạt động này mới đạt được hiệu quả cao.
Trong giáo dục học, khái niệm hình thức cũng được xem xét chủ yếu ở góc độ tổ chức quá trình giáo dục. Vì vậy, giáo dục học sử dụng thuật ngữ hình thức tổ chức giáo dục. Theo đó, hình thức tổ chức giáo dục là cách thức tiến hành tổ chức công tác giáo dục tư tưởng, đạo đức theo chế độ và trật tự nhất định để hình thành ở người học những phẩm chất đạo đức, những nhận thức, thái độ, hành vi phù hợp với các chuẩn mực xã hội, luật pháp nhà nước.
Hình thức giáo dục YTCT rất đa dạng và phong phú, nó luôn được hoàn thiện và phát triển. Căn cứ vào tính đa dạng, đặc thù của chủ thể, đối tượng giáo dục YTCT là HS - SV trường Cao đẳng nghề, chúng ta có thể chia hình thức giáo dục YTCT cho HS - SV trường Cao đẳng nghề thành các loại cơ bản sau:
+ Một là, giáo dục chính khóa. Là hình thức được thực hiện trên giảng đường. Hình thức này chủ thể giáo dục ở trường Cao đẳng nghề sử dụng thời gian trên lớp để chuyển tải những nội dung cơ bản, cốt lõi và hướng dẫn cách tự học, tự nghiên cứu để HS - SV nắm được bản chất vấn đề của bài giảng về nội dung giáo dục YTCT.
+ Hai là, giáo dục ngoại khóa. Giáo dục YTCT ngoại khóa là hình thức bổ trợ cho giáo dục chính khóa. Giáo dục YTCT bằng hình thức ngoại khóa thông qua các hoạt động phong trào, như: phong trào thi đua, phong trào hành động cách mạng, phong trào văn thể, hoạt động nhân đạo - từ thiện....
Qua các hoạt động giáo dục này giúp HS - SV có thể cảm nhận, lĩnh hội các nội dung giáo dục YTCT, có thể trao đổi kinh nghiệm học tập, kinh nghiệm nghiên cứu và mở mang thêm vốn sống thực tế, nhất là kinh nghiệm hoạt động chính trị, tham gia vào đời sống chính trị.
+ Ba là, tự giáo dục. Là quá trình HS - SV tự học hỏi, tiếp thu, chắt lọc, tích lũy những tri thức, vốn sống từ bên ngoài một cách có hệ thống để phát triển tinh thần và thể chất của bản thân mình, để dần dần có được những phẩm chất và năng lực mong muốn. Tự giáo dục được thực hiện dựa trên nền tảng một phẩm chất vốn có của con người là: tính tích cực. Vì vậy, phát triển tính tích cực trong xã hội là một trong nhiệm vụ chủ yếu trong giáo dục YTCT cho HS – SV trường Cao đẳng nghề, nhằm tạo ra những HS - SV năng động, thích ứng và góp phần phát triển cộng đồng.
Để truyền tải các nội dung của YTCT đến HS - SV cụ thể, cần phải kết hợp các hình thức giáo dục, tuyên truyền khác nhau nhằm phát huy sức mạnh tổng hợp của từng hình thức, bổ sung, hỗ trợ, bù đắp cho những hạn chế của từng loại hình thức.
- Phương pháp giáo dục YTCT:
Phương pháp giáo dục nói chung được hiểu là cách thức, biện pháp sử dụng để truyền đạt và lĩnh hội của chủ thể giáo dục và đối tượng giáo dục nhằm đạt tới mục đích giáo dục.
Phương pháp giáo dục YTCT được hiểu là tổng thể, cách thức, biện pháp mà chủ thể và đối tượng giáo dục YTCT sử dụng để nhằm thoả mãn mục đích truyền đạt và lĩnh hội nội dung giáo dục YTCT.