Bài 3: MẠCH ĐIỆN NGUỒN ỔN ÁP XUNG
6. Phương pháp kiểm tra, sửa chữa mạch nguồn ổn áp dùng xung ngắt mở
* Nguyên nhân:
- Lỏng chân các linh kiện trong mạch nguồn.
- Mất nguồn 300V đầu vào.
- Đứt điện trở mồi.
- Lỏng chân điện trở và tụ điện của mạch hồi tiếp tạo dao động.
- Chập IC hoặc Transistor công suất nguồn.
* Phương pháp kiểm tra:
Dùng thang x1 đo xem Transistor công suất (hoặc IC công suất) có bị chập không?
Cách đo: đo vào hai đầu tụ lọc nguồn đảo đi đảo lại hai chiều:
+ Nếu cả hai chiều đo kim lên = 0 là bị chập Transistor công suất hoặc IC công suất nguồn.
+ Nếu một chiều đo kim lên, một chiều kim không lên => là trở kháng bình thường và biểu hiện của Transistor công suất không hỏng.
* Các bước sửa chữa:
Trường hợp Transistor công suất hoặc IC công suất bị chập :
Với trường hợp này ta cần thận trọng khi thay IC hoặc Transistor công suất nguồn, ta cần phải trả lời được câu hỏi tại sao lại chập IC hay chập Transistor công suất ? nếu ta chưa trả lời được câu hỏi đó nghĩa là ta chưa tìm được nguyên nhân gốc dẫn đến hư hỏng trên, nếu ta cứ nhắm mắt thay vào thì có thể linh kiện mới thay sẽ lại bị hỏng sau ít phút.
- Vậy thì nguyên nhân gây hỏng Transistor công suất hoặc IC công suất nguồn là gì? Thông thường nó có 4 nguyên nhân chính sau đây:
+ Do điện áp 300V tăng quá cao, trường hợp này thường gặp ở các máy có mạch chỉnh lưu nhân 2 tự động như máy National, Panasonic, JVC khi mạch chỉnh lưu nhân 2 bị lỗi làm x2 cả trường hợp cắm điện 220V dẫn đến điện áp DC tăng thành 600V.
+ Do chập phụ tải như chập sò công suất dòng, trường hợp này thường gặp ở các máy có nguồn không cách ly (chung mass) như máy Daewoo 50N, máy Sony 1484 các máy này không có mạch bảo vệ quá dòng, vì vậy khi chập phụ tải thường kéo theo hỏng công suất nguồn.
+ Do mất hồi tiếp về từ mạch so quang, trường hợp này gặp ở các máy có hồi tiếp so quang.
+ Do nguồn bị lỏng chân linh kiện, mối hàn bị rạn lúc tiếp xúc, lúc không, làm cho nguồn hoạt động chập chờn.
- Khi bị chập Transistor công suất hoặc IC công suất nguồn thì thường kéo theo các hậu quả sau:
+ Nổ cầu chì AC đầu vào.
+ Đứt điện trở sứ hạn dòng.
+ Làm chập một số Diode của cầu chỉnh lưu điện nguồn đầu vào.
+ Đứt các điện trở và làm thông các Diode, Transistor bám trực tiếp vào chân B và E của Transistor công suất.
+ Làm chập sò dòng và Diode bảo vệ trên đường 110V đầu ra (với các máy nguồn
=> Vì vậy trước khi thay Transistor công suất hoặc IC công suất cần:
- Kiểm tra và thay thế các nguyên nhân làm cho Transistor hoặc IC công suất bị hỏng
Cụ thể là => Tháo bỏ Thyristor của mạch chỉnh lưu nhân 2 (nếu có), tạm thời cô lập đường 110V hoặc tạm tháo sò dòng ra ngoài để đảm bảo phụ tải không còn chập.
- Kiểm tra và thay thế các linh kiện là hậu quả kéo theo khi Transistor công suất bị hỏng.
Cụ thể là => Kiểm tra và thay cầu chì (nếu đứt), thay R sứ (nếu đứt, thay các Diode chỉnh lưu cầu (nếu hỏng), thay R bảo vệ (nếu đứt), thay Transistor bảo vệ và Transistor sửa sai bám vào chân B Transistor công suất (nếu chập).
- Kiểm tra lại phụ tải đường 110V => phải chắc chắn là không còn chập
=> Cấp nguồn và kiểm tra điện áp đầu vào phải không quá 300V.
- Bước cuối cùng là thay thế Transistor công suất hoặc IC công suất.
Trường hợp sau khi thay Transistor công suất hoặc IC công suất, lại bị hỏng ngay sau khi bật công tắc.
* Nguyên nhân:
- Do kiểm tra còn sót linh kiện bị hỏng.
- Do thay linh kiện mới là linh kiện kém chất lượng hoặc không đủ công suất.
- Do mạch hồi tiếp so quang bị hỏng nhưng không thể đo được bằng các biện pháp thông thường.
* Khắc phục:
- Kiểm tra và thay thế các linh kiện là hậu quả kéo theo khi Transistor công suất hoặc IC công suất bị hỏng.
- Kiểm tra kỹ lại các nguyên nhân làm hỏng nguồn.
- Tháo bỏ Thiristor của mạch chỉnh lưu nhân 2 (nếu có).
- Thay IC so quang và IC tạo áp dò sai (với nguồn có IC so quang).
- Lắp Transistor công suất hoặc IC công suất đúng chủng loại.
Trường hợp đo thấy Transistor công suất hoặc IC công suất bình thường không bị chập
* Nguyên nhân:
- Mất nguồn 300V do đứt cầu chì hoặc lỏng chân các linh kiện đầu vào.
- Đứt điện trở mồi, hoặc điện trở mồi tăng trị số.
- Lỏng chân các linh kiện của mạch dao động, lỏng chân R, C hồi tiếp, lỏng chân Transistor công suất.
- Hỏng IC công suất.
* Khắc phục:
- Kiểm tra và thay các linh kiện trên (nếu hỏng)
- Thay IC công suất nếu các linh kiện trên đã kiểm tra kỹ hoặc đã thay thế.
Pan 2: Nguồn tự kích (đèn báo nguồn chớp chớp) hoặc không có đèn báo nguồn nhưng có điện áp ra thấp và kim đồng hồ dao động.
* Nguyên nhân:
Khi đã có đèn báo nguồn hoặc có điện áp ra (dù rất thấp) => là chứng tỏ:
=> Đã có điện áp vào 300V.
=> Các linh kiện tham gia dao động vẫn bình thường.
=> Transistor công suất hoặc IC công suất vẫn bình thường.
Vậy nguyên nhân dẫn đến hiện tượng trên là gì?
=>> Nguyên nhân của hiện tượng trên là:
- Nguồn bị chập phụ tải => mạch bảo vệ hoạt động => khiến nguồn trở thành tự kích.
- Mạch hồi tiếp so quang bị hỏng => điện áp hồi tiếp bị sai => khiến nguồn trở thành tự kích.
* Phương pháp kiểm tra:
Để thang đo 1 đo kiểm tra trở kháng của đường 110V (đo trên hai đầu tụ lọc nguồn đường 110V) hoặc đo trực tiếp vào hai cực C và E của Transistor công suất dòng.
- Nếu: Cả hai chiều đo kim đều lên = 0 => Là bị chập đường 110V có thể chập sò dòng hoặc chập Diode bảo vệ trên đường 110V.
- Nếu: Một chiều đo kim lên, đảo lại một chiều kim không lên (hoặc lên ít) => là trở kháng vẫn bình thường.
* Các bước sửa chữa:
Trường hợp bị chập đường 110V (chập sò dòng hoặc Diode Zener) => làm nguồn bị tự kích.
- Tháo sò dòng bị chập ra khỏi máy.
- Đo lại trở kháng đường 110V nếu vẫn còn chập thì kiểm tra Diode Zener bảo vệ trên đường 110V nếu chập thì tháo ra ngoài.
- Kiểm tra lại đường 110V xem đã hết chập chưa?
- Cấp nguồn và bật công tắc (khi đang tháo sò dòng ra ngoài và đường 110V đã hết chập) xem đèn báo nguồn có sáng bình thường không?
- Nếu đèn báo nguồn đã bình thường => Thì nguyên nhân là do chập đường 110V (cụ thể là do chập sò dòng hoặc chập Diode bảo vệ => dẫn đến hiện tượng trên)
- Trước khi thay sò dòng cần kiểm tra kỹ lái tia và cao áp (xem phần quét dòng) bởi vì nguyên nhân hỏng sò dòng thường do chập lái tia hoặc chập cao áp.
Trường hợp đường 110V đầu ra không chập
Nếu đường 110V đầu ra không chập thì nguyên nhân tự kích là do hỏng mạch hồi tiếp so quang, tuy nhiên mạch này rất khó kiểm tra bằng đồng hồ vạn năng mà ta chỉ có thể thay thử linh kiện.
- Thay IC so quang => sau đó thử lại.
- Thay IC tạo áp dò sai (KA431) => sau đó thử lại.
- Thay các linh kiện khác trên đường hồi tiếp so quang.
C. Câu hỏi, bài tập
Thực hành sửa chữa khối nguồn:
Học sinh thực hiện các yêu cầu sau:
* Khảo sát các dạng mạch nguồn trên tivi màu.
* Vẽ lại sơ đồ khối nguồn và ghi chú thích trên từng khối.
* Đo các mức điện áp.
+ Điện áp cung cấp cho mạch hoạt động.
+ Điện áp ngõ ra.
+ Điện áp ngõ vào.
* Sửa Pan do giáo viên hướng dẫn tạo.
Pan 1: Máy không vào điện, không có đèn báo nguồn . Pan 2: Đứt cầu chì không có điện áp ngõ ra.
Pan 3 : Nguồn bị chập phụ tải.